|
Elektr tokini yerga ulab muhofaza qilish usulini hisoblash
|
| bet | 2/37 | | Sana | 20.09.2024 | | Hajmi | 3,15 Mb. | | #271814 |
Bog'liq ЭХ амалийElektr tokini yerga ulab muhofaza qilish usulini hisoblash.
Yerga ulash qurilmalaridan foydalanish natijasida bexosdan tok ostida bo‘lib qolgan elektr qurilmaning qobig‘i bilan yer orasidagi kuchlanishni havfsiz miqdorgacha pasaytirishdan iboratdir.Buni 1000 V gacha izolyatsiyalangan neytralli tarmoq misolida ko‘rib chiqamiz.
Misol uchun chiziqli tarmoq kuchlanishi Uch=660 v, faza kuchlanishi Uf=380 V bo‘lib, Royoq va Rpol=0, Riz= 4500 Om, Ro=1000 Om bo‘lsa,odam tanasidan o‘tayotgan tok qyidagicha aniqlanadi:
Io= Uf= 380 V/Royoq+ Rpol=0+ Ro= 1000 Om+ Riz= 4500 Om/3=150mA,tegib ketish kuchlanishi Ut= Io *Ro=0.15*1000 = 150 V. Bunday tok insonni vafotiga olib keladi.
Agar uskuna qobig‘ I yerga ulangan bo‘lsa,odam tanasidan o‘tayotgan tok quyidagicha aniqlanadi:
Io=3(Uf/Royoq+Rpol=0+ Ro = 1000 Om+ Riz=4500 Om)*Re
Io= (3*380/ 1000*4500)* 4 =0.001A= 1,0 mA va
Ut= Io *Ro=0.001*1000 =1.0 V.bunday tok inson uchun havfsizdir.
Hisoblash uchun quyidagi ma’lumotlar kerak bo‘ladi: yerga ulanadigan uskunani kuchlanish,tarmoqni neytral rejimi, 1000Vdan ortiq kuchlanishida yer tutashuv toki, yerni solishtirma qarshiligi, yerga ulanadigan uskunalarini joylashtirish plani, yerga ulash tabiiy qurilmalarini tavsifnomasi (eyish tok qarshiligi, miqdori va ularni o‘lchamlari).
Yerga ulashni hisob-kitobi quyidagi ketma-ketlikda bajariladi:
1. Yerga ulanadigan uskunani ruxsat etilgan qarshiligi(Rr) aniqlanadi. Hozirgi vaqtida yergaulash qurilmalarini hisoblash uchun ikkita usul qo‘llaniladi: ruxsat etilgan qarshiligi va ruxsat etilgan qadamli hamda tegib ketishiga kuchlanishlari.
Ruxsat etilgan qarshiligini hisoblashda yerga ulash qurilmani talab etayotgan qarshilikni tanlab olinadi va shu bo‘yicha hisob-kitob qilinadi.
Ruxsat etilgan kuchlanish hisob-kitobi yerga ulash qurilmani qarshiligini aniqlaydi va shu qarshilik tegib ketish va qadamli kuchlanishiga ruxsat etilgan miqdordan oshmasligi shart:
Ri≤UTK/Iia
≤UK/Iib
2. Yerni solishtirma qarshiligi hisoblab aniqlanadi yoki, o‘lchab olinadi. Yerni solishtirma qarshiligini nazorat elektrodi yoki to‘rt elektrod usullari bilano‘lchanadi.
Nazorat elektrod usuli bilan bitta vertikal joylashgan uzunligidagi 2-2,5m elektrodni (erga ulash qurilmasi qismini) yoyilish tokining qarshiligi aniqlanadi, keyin esa muvofiq bog‘liqliklardan yerni solishtirma qarshiligi aniqlanadi.
To‘rtta elektrod usulibilan 4 ta bir xil elektrodlari bir xil orasidagi masofasida joylashtiriladi va qisqichlari yordamida o‘lchov
Asbob bilan biriktiriladi.Erni solishtirma qarshiligiquyidagi formula bilan aniqlanadi:
3. Agar tabiiy yer ga ulash qurilmalaridan foydalanishni imkoni bo‘lsa ularni
yoyilib ketishi tok qarshiligi aniqlanadi. (hisob-kitob yoki
o‘lchash yo‘llari bilan). Agar Re≤?Rr bo‘lsa yetarli,Rr≤?Re bo‘lsa,ta’biy yerga ulash qurilmalariga qo‘shimcha qilish sun’iy yerga ulash qurilmasi o‘rnatilishi kerak bo‘ladi.
Agar sun’iy yergaulash qurilmalarida foydalanishga imkon bo‘lmasa, sun’iy yerga ulash qurilmalarini qarshiligi ruxsat etilgan qarshilikdan oshmasligi shart, ya’niRe≤?Rr
Agar tabiiy va su’niy yerga ulash qurilmalari bir vaqt o‘zida qo‘llanilsa talab etiladiganRequyidagi formula bilan aniqlanadi:
Ru =RiRr/(Ri−?Rr)
4. Yerga ulash qurilmalarni o‘lchamlari va materiallari tanlab olinadi. Tanlab olingan yerga ulash qurilmalarini formulaga muofiq talab etadigan qarshiligidan bittasiga yoyilishi tok qarshiligi aniqlanadi.
5. Agar bitta yerga ulash qurilmani qarshiligi sun’iy yerga ulash qurilmani talab etadigan qarshiligidan ko‘p bo‘lmasa (R1Ru) bo‘lsa,unda bir necha parallel ulangan su’niy yerga ulash qurilmalar olinadi.
6. Parallel ulangan yerga ulash qurilmalarini soni quyidagicha aniqlanadi.
n =R1/?Ru
bu yerda:?- o‘zaro joylashtirishni hisobiga oluvchi yerga ulash qurilmalani foydalanish koeffitsienti (tahminan tanlab olinadi):bir qator joylashgan elektrodlarni soni, kontur bo‘yicha joylashgan elektrodlarni soni, ularni orasidagi masofasi, shu masofani elektrodni uzunligiga nisbati.
Olingan sonni butun songacha qisqartiriladi va asldagi foydalanish koeffitsenti aniqlanadi.So‘ng sun’iy elektrodlarni aslidagi qarshiligianiqlanadi.
Rnf=R1/(n?f)
7. Vertikal elektrodlarni bir-biribilan ulash uchun metalli tasma qo‘llaniladi. Ulanadigan tasmani yoyilib ketishi tok qarshiligi aniqlanadi.(Uni, tasma uzunligi bo‘ylab yerga yotqizilgan deb qarshiligi aniqlanadi). Tasmani foydalanish koeffitsienti hisobga olgan holda, tasmani yoyilib ketish tok qarshiligi quyidagicha bo‘ladi:
Rn=R1n/?
Vertikal joylashgan elektrodlar va ularni biriktirib turgan tasmalarni parallel ulangan deb ekvivalent qarshiligi hisobga olinadi va yer gaulash qurilmalari yoyilib ketish tokni asl qarshiligi aniqlanadi:
Ruf=RbfRn/(Rbf−?Rn)
8. Bir vaqt o‘zida tabiiy va su’niy yerga ulash qurilmalari qo‘llanilsa,ularga teng qarshiligi quyidagicha:
Re=ReRuf/(Re−?Ruf)
Tabiiy yer gaulash qurilmalar bo‘lmagan holda
Re=Ruf
Aniqlangan ekvivalent qarshiligi ruxsat etilgan qarshiligidan oshmasligi shart Re9. Yerga ulangan uskunani umumiy qarshiligi yerga ulash o‘tkazgichlarni qarshiliklari va yoyilib ketish tok qarshiligi yig‘indisiga teng bo‘ladi. Buni qiymati ruxsat etilgan qarshiligidan oshmasligi shart:
Re+Rcp
Yerga ulash qurilmalarini nazorati. Foydalanishga kiritilishidan oldin davriy sinovlar (sex uskunalar uchun– 1yilda kamida 1 marta, podstansiyalar uchun – 3 yilda 1 marta) va o‘lchovlar o‘tkaziladi.
Ko‘rik va nazoratdan o‘tayotgan vaqtda, o‘tkazgichlarni kesimlari, ularni butligi va mustaxkamligi, yerga ulangan qobiqlarni barcha ulangan joylarni tekshiradi.Erga ulash qurilmalarini yoyilib ketish toki qarshiligi o‘lchanadi. Agar bir yil yer ko‘rik bo‘lgan vaqtida o‘lchansa keyingi yil yermuzlagan vaqti o‘lchanadi.
Yerga ulash qurilmalarini yoyilib ketish tok qarshiligini o‘lchash uchun ampermetr-voltmetr usuli va mahsus asboblar qo‘llaniladi. O‘lchash uchun ikkita mahsus elektrodlar –zond va yordamchi elektrod kerak bo‘ladi. Sinovdan o‘tayotgan o‘lchash qurilmani Rxpotensialiga teng bo‘lgan nol nuqtasini olish uchun zond qo‘llaniladi.Odatda zond bo‘lib yerga ko‘milgan po‘latli o‘zak xizmat qiladi. O‘lchanayotgantok zanjirini hosil qilish uchun yordamchi elektrod qo‘llaniladi. Sinovdan o‘tayotgan elektrod, zond va yordamchi elektrodlarni orasidagi masofa shunday bo‘lishi kerakki, yoyilish tok maydonlari bir-biriga qo‘shilmasligi kerak. Sinovdan o‘tayotgan elektrod bilan zond orasidagi masofa, bitta likerga ulagichlar uchun kamida 20metr, bir nechtalar uchun (2-5)kamida 40 metr,murakkab yerga ulash qurilmalarini sinovdan o‘tayotgan qurilmani maydon dioganalidan kamida 5barobar ko‘p bo‘lishi kerak.
Engoddiy, mahsus asbob talab qilmaydigan usul, ampermetr-voltmetr usuli. Bu usuldan foydalanish uchun faqat katta ichki qarshiligiga egabo‘lgan voltmetr kerak bo‘ladi xolos. Sinovdan utayotgan qurilmani yoyilish tok qarshiligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
|
| |
