|
-MAVZU: TABIIY RESURSLARDAN OQILONA FOYDALANISHBog'liq 1-MAVZUB O‘ZBEKISTONDA TABIATNI MUHOFAZA QILISH2-MAVZU: TABIIY RESURSLARDAN OQILONA FOYDALANISH
Tabiiy resurs
deganda insonning hayoti, xo‘jalik faoliyati uchun kerak bo‘lgan
barcha tabiiy jismlar, hodisalar, jarayonlar tushuniladi. Xilma-xil tabiiy resurslar
jamiyat mavjudligining asosiy manbalari hisoblanadi. “Yer” deb nomlangan kosmik
kemada barcha zarur sharoitlar va fazogirlar uchun hamma kerakli mahsulotlar
muhayyodir.
Tabiiy resurslar
tugaydigan
va
tugamaydiga
n guruhlarga ajratiladi.
Tugaydigan va
tiklanmaydigan
resurslarga qazilma boyliklar kiradi. O‘simlik va
hayvonlar, tuproq, suv va ayrim mineral resurslar tugaydigan,
tiklanadigan
resurslar hisoblanadi. quyosh radiatsiyasi, dunyo okeani suvlari va atmosfera havosi
tugamaydigan
resurslardir. Lekin okean suvlari va atmosfera havosi sifat jihatidan
“tugaydigan” xususiyatga ega.
1-sxema. Tabiiy resurslar tasnifi
T.A. Akimova va V.V. Xaskinlar bo‘yicha (1998) sayyora yuzasida tabiiy
resurslarni o‘zlashtirishda inson tomonidan ko‘chiriladigan moddalarning massasi
yiliga 4 trillion tonnadan ortgan.
Yer ostidan qazib olinadigan va jahon iqtisodiyoti tomonidan o‘zlashti-
riladigan biomassa va materiallar yiliga 120
mlrd
tonnadan ortiqni tashkil qiladi va
uning faqat 7,5% idan ishlab chiqarish jarayonida zarur mahsulotlar olinadi va katta
qismi chiqindi holida atrof-muhitga tashlanadi.
Hozirgi vaqtda Yer yuzi aholisi uchun kuniga 2
mln
tonna oziq-ovqat, 10
mln
m
3
ichimlik suvi, nafas olish uchun 2
mlrd m
3
kislorod zarur bo‘ladi.
Ilmiy-texnika revolyusiyasi sharoitida biosferada amalga oshayotgan
jarayonlar uning yangi sifat holati – noosferaga o‘tishini taqozo qiladi. Noosfera
tushunchasini fransuz olimi Ye.Le-Rua (1927) kiritgan va P.Teyyar-de-Sharden
tomonidan ishlab chiqilgan.
Noosfera ta’limotini V.I. Vernadskiy rivojlantirgan.
Noosfera
deganda inson
mehnati va ilmiy faoliyati ta’sirida o‘zgargan va uning yashashi uchun optimal
bo‘lgan biosfera sharoitlari tushuniladi.
|
| |
