XX asrning ikkinchi yarmida insonning biosferadagi jarayonlarga ta’siri
umumsayyoraviy miqyosga yetdi va uning barqaror muvozanat holatiga kuchli ta’sir
ko‘rsatdi. Yer yuzidagi mavjud ekotizimlarning 63% dan ortig‘i o‘zlashtirildi,
o‘zgartirildi yoki buzildi. Sayyoramizda 37% tabiiy holida saqlangan ekotizimlar
mavjud va aynan shular biosferadagi barqaror muvozanat holatini ta’minlab turibdi.
Bunda ekotizimdagi o‘simlik va hayvon turlari yig‘indisi –
biota
biosferada hal
qiluvchi, tartibga soluvchi rol o‘ynaydi. Ekotizimdagi tirik organizmlar o‘zaro oziq
zanjiri, modda va energiya almashinuvi orqali uzviy bog‘langan va undagi barqaror
muvozanat holati –
gomeostazni
belgilaydi. Tabiatdagi o‘zgarish yoki salbiy ta’sir
natijasida biror organizm nobud bo‘lsa, boshqa shunga yaqin organizm uning o‘rnini
darhol egallaydi va muvozanatni saqlab turadi. Bu jarayon
ichki barqaror
muvozanat qonuni
ta’sirini aks ettiradi. Unga muvofiq modda, energiya, axborot
va alohida tabiat tizimlari va biosferaning sifati o‘zaro bog‘liq va bu
ko‘rsatkichlardan birining xohlagan o‘zgarishi boshqa barcha ko‘rsatkichlarning
o‘zgarishiga olib keladi.
Le-Shatele-Braun prinsipiga
muvofiq, ekotizimdagi o‘zgarishlar uni
barqarorligini saqlab qolishni ta’minlaydigan yo‘nalishda amalga oshadi va
turg‘unligini buzadigan ta’sirlarga qarshilik ko‘rsatadi.
Ekotizimda organizmlar qanchalik rang-barang bo‘lsa, oziq turlari keng va
turlarning ekologik o‘rnini bosish imkoniyatlari qanchalik keng bo‘lsa, u shunchalik
turg‘un, barqaror bo‘ladi.
Insoniyat tomonidan amalga oshirilayotgan tadbirlar hech qachon biosfera-
ning o‘z-o‘zini tiklash qobiliyati o‘rnini bosa olmaydi. Faqatgina tabiiy holida
saqlanib qolgan biota biosferaning barqaror muvozanatini tiklab turishi mumkin.
Insoniyatning
bosh vazifasi
atrof-muhit ifloslanishlari-ning oldini olishgina emas,
balki tabiiy biotani saqlab qolish bo‘lishi kerak. Buning uchun tabiiy biota va ochiq
okean biotasini o‘zlashtirishni to‘xtatish, shuningdek, o‘zlashtirilgan quruqlikdagi
tabiiy biotani tiklash lozimdir.
Tabiiy muhit holatining inson ta’sirida o‘zgarishi, jonli va jonsiz
komponentlarga kuchli antropogen ta’sir
