Mavzuni takrorlash va mustahkamlash uchun savollar

278 
19-MAVZU. PSIXOLOGIYA FANIDAN BILIMLARNI 
BAHOLASH TIPLARI 
 
Tayanch so‘zlar: baholash tiplari, normativ 
baholash, so‘rov usuli, og‘zaki, yozma, erkin, 
dasturlashgan, individual, frontal, personal, ekspert, 
bir martalik, taqsimlangan, kollokvium, imtihon, 
nazorat ishi, joriy baholash, test, reyting baholash. 
 
19.1. Psixologiya fanidan bilimlarni baholash tiplari. 
Talabalarning bilimi va ularni qo'llash qobiliyatini tekshirilishiga 
qarab, savollar berish va amaliy topshiriqlarni bajarish kabi turli xil 
nazorat turlari mavjud. Suhbatlashayotganda talabalardan empirik 
faktlar, nazariy pozitsiyalar, tushunchalar, misollar, tasniflar, ilmiy 
qonunlarni takrorlash talab qilinadi. Amaliy vazifalarni amalga oshirish 
ushbu bilimlarni o'quv va amaliy muammolarni hal qilishda qo'llashni 
nazarda tutadi. 
Nazorat og'zaki yoki yozma bo'lishi mumkin. Og'zaki so'rov 
quyidagi afzalliklarga ega: 1) imtihonga talaba bilimiining darajasini 
aniqlaydigan materiallar mazmuni haqida aniq savollar berishga imkon 
beradi; 2) materialni takrorlashda tasodifiy kamchiliklarni bartaraf 
etishga sharoit yaratadi; 3) talabaning izchil monolog yaratish 
qobiliyatini tekshiradi. Albatta, bu imtiyozlar faqat talaba oldindan 
yozilgan matnni o'qimasdan, ma'lum bir masala bo'yicha hikoya 
qilsagina natija beradi.
Agar talabalarning fikrlari bir-biriga to'g'ri kelmasa, unda bu 
qarama-qarshilikning ob'ektiv echimiga erishish juda qiyin. Yozma 
so'rovnoma vaqt jihatidan ancha tejamli bo'lib, bir vaqtning o'zida katta 
o'quvchilar guruhining bilimlarini aniqlashga imkon beradi, ammo 
bajarilgan ishni tekshirish uchun ko'p vaqt talab etiladi. Uning asosiy 
shakllari: 1) auditoriyada olib boriladigan yozma nazorat ishlari; 2) 
uyda yozma ish (referat, konspekt). Yozma so'rovnoma bilimlarni 
xolisona baholashga imkon beradi, chunki talaba imtihon oluvchining 
bahosiga rozi bo'lmasa, u apellyatsiya berishi mumkin. Talaba 
tomonidan yozma matnining mazmuni bu uchun ob'ektiv asos bo'lib 
xizmat qiladi. 
Amaliy topshiriqlar og'zaki yoki yozma ham bo'lishi mumkin. 

279 
Nazorat erkin va dasturlashtirilgan bo'lishi mumkin. Erkin 
nazorat keng tarqalgan savolga javob berishni o'z ichiga oladi. Bu 
talabaning mantiqiy izchil hikoyani og'zaki yoki yozma shaklda, ilmiy 
mulohazalardan foydalangan holda qurish qobiliyatini nazarda tutadi. 
Ushbu turdagi savollarga qo‘yidagilar misol bo'lishi mumkin: "Idrok va 
uning xususiyatlari", "Xotira va uning turlari", "Psixologiyada shaxs 
tushunchasi". Bunday so'rov natijalarini birma-bir baholash qiyin. 
Dasturlashtirilgan so'rov o'ziga xos savollarni berishni o'z ichiga oladi, 
masalan: "Tarixda birinchi psixologik laboratoriya qaysi yilda 
ochilgan?", "Psixoanaliz nazariyasi va amaliyotini kim birinchi marta 
ishlab chiqqan?", "XX asrning asosiy psixologik maktablarini 
nomlang". Bunday savollarga javoblar shubhasiz to'g'ri yoki noto'g'ri 
deb baholanishi mumkin.
Amaliy mashqlar ham erkin yoki dasturlashtirilgan bo'lishi 
mumkin. Birinchi holda, talabalar ularni amalga oshirishda ijodiy 
yondashishni o'z ichiga oladi, masalan, insho yozish, konspekt, taqriz. 
Ikkinchi holda, ma'lum bir algoritmni amalga oshirish kerak, masalan, 
tavsiflangan ruhiy hodisa qaysi psixologik tushunchaga tegishli 
ekanligini aniqlash. 
Bilim va ko'nikmalarni tekshirish talabalar miqdoriga ko‘ra 

Download 3,05 Mb.