278
19-MAVZU. PSIXOLOGIYA FANIDAN BILIMLARNI
BAHOLASH TIPLARI
Tayanch so‘zlar: baholash tiplari, normativ
baholash, so‘rov usuli, og‘zaki, yozma, erkin,
dasturlashgan, individual, frontal, personal, ekspert,
bir martalik, taqsimlangan, kollokvium, imtihon,
nazorat ishi, joriy baholash, test, reyting baholash.
19.1. Psixologiya fanidan bilimlarni baholash tiplari.
Talabalarning bilimi va ularni qo'llash qobiliyatini tekshirilishiga
qarab, savollar berish va amaliy topshiriqlarni bajarish kabi turli xil
nazorat turlari mavjud. Suhbatlashayotganda
talabalardan empirik
faktlar, nazariy pozitsiyalar, tushunchalar, misollar, tasniflar,
ilmiy
qonunlarni takrorlash talab qilinadi. Amaliy vazifalarni amalga oshirish
ushbu bilimlarni o'quv va amaliy muammolarni hal qilishda qo'llashni
nazarda tutadi.
Nazorat
og'zaki yoki
yozma bo'lishi mumkin. Og'zaki so'rov
quyidagi afzalliklarga ega: 1) imtihonga talaba bilimiining darajasini
aniqlaydigan materiallar mazmuni haqida aniq savollar berishga imkon
beradi; 2) materialni takrorlashda tasodifiy kamchiliklarni bartaraf
etishga sharoit yaratadi; 3) talabaning
izchil monolog yaratish
qobiliyatini tekshiradi. Albatta, bu imtiyozlar faqat talaba oldindan
yozilgan matnni o'qimasdan, ma'lum bir masala bo'yicha hikoya
qilsagina natija beradi.
Agar talabalarning fikrlari bir-biriga to'g'ri kelmasa, unda bu
qarama-qarshilikning ob'ektiv echimiga erishish juda qiyin.
Yozma
so'rovnoma vaqt jihatidan ancha tejamli bo'lib, bir vaqtning o'zida katta
o'quvchilar guruhining bilimlarini aniqlashga imkon beradi, ammo
bajarilgan ishni tekshirish uchun ko'p vaqt talab etiladi. Uning asosiy
shakllari: 1) auditoriyada olib boriladigan yozma nazorat ishlari; 2)
uyda yozma ish (referat, konspekt). Yozma so'rovnoma bilimlarni
xolisona baholashga imkon beradi, chunki talaba imtihon oluvchining
bahosiga rozi bo'lmasa, u apellyatsiya berishi mumkin.
Talaba
tomonidan yozma matnining mazmuni bu uchun ob'ektiv asos bo'lib
xizmat qiladi.
Amaliy topshiriqlar og'zaki yoki yozma ham bo'lishi mumkin.
279
Nazorat
erkin va
dasturlashtirilgan bo'lishi mumkin. Erkin
nazorat keng tarqalgan savolga javob berishni o'z ichiga oladi. Bu
talabaning mantiqiy izchil hikoyani og'zaki yoki yozma shaklda, ilmiy
mulohazalardan foydalangan holda qurish qobiliyatini nazarda tutadi.
Ushbu turdagi savollarga qo‘yidagilar misol bo'lishi mumkin: "Idrok va
uning xususiyatlari", "Xotira va uning turlari", "Psixologiyada shaxs
tushunchasi". Bunday so'rov natijalarini birma-bir baholash qiyin.
Dasturlashtirilgan so'rov o'ziga xos savollarni berishni o'z ichiga oladi,
masalan: "Tarixda birinchi psixologik laboratoriya qaysi yilda
ochilgan?", "Psixoanaliz nazariyasi va amaliyotini kim birinchi marta
ishlab chiqqan?", "XX asrning asosiy
psixologik maktablarini
nomlang". Bunday savollarga javoblar shubhasiz to'g'ri yoki noto'g'ri
deb baholanishi mumkin.
Amaliy mashqlar ham erkin yoki dasturlashtirilgan bo'lishi
mumkin. Birinchi holda, talabalar ularni amalga oshirishda ijodiy
yondashishni o'z ichiga oladi, masalan, insho yozish, konspekt, taqriz.
Ikkinchi holda, ma'lum bir algoritmni amalga oshirish kerak, masalan,
tavsiflangan ruhiy hodisa qaysi psixologik tushunchaga tegishli
ekanligini aniqlash.
Bilim va ko'nikmalarni tekshirish talabalar miqdoriga ko‘ra
