Tovush balandligi va sathi?




Download 221,56 Kb.
bet22/57
Sana22.02.2024
Hajmi221,56 Kb.
#160941
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   57
Bog'liq
1. Musiqa akustikasi -fayllar.org

35. Tovush balandligi va sathi? 
Tovush balandligini his etish o‘lchamini birinchi bo‘lib G.Barkgauzen kiritgan. Keyinchalik
uning taklifi xalqaro ko‘lamda qabul qilindi. Shunga binoan, tovush balandligi sathi kattalik
o‘lchami sifatida kiritildi.
Tovush balandligi sathining etaloni sifatida 1000 Gs chastotali sof ton jadalligi olingan. Tovush
balandligining o‘lchov birligi fon deb ataladi. Fonlarda o‘lchangan 1000 Gs chastotadagi tovush
balandligi sathi uning desibellardagi jadalligi sathiga teng. Qandaydir tovushning balandlik
sathini aniqlash uchun 1000 Gs chastotali sof ton olib uning balandligini aniqlanayotgan tovush
balandligi bilan barobar bo‘lguncha o‘zgartirish yetarli, bunda etalon ton jadalligi son jihatdan
aniqlanayotgan tovush balandligi sathiga teng bo‘ladi.
Sub’ektiv statistik usul bilan teng balandlikdagi sof tonlar jadalligining chastotaga bog‘liqligi
egri chizig‘i aniqlangan. Bu egri chiziqlar tovushning teng balandlik egri chiziqlari deb ataladi
1.7 - rasm.
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, tovush balandligi oshgan sari teng balandlik egri chiziqlari
birozgina tekislanadi.
Masalan, nolinchi sathli tovush balandligi uchun (eshitish bo‘sag‘asida) 100 Gs chastotali ton
jadalligi 38 dB teng, 500 Gs chastotali ton esa 7 dB teng. 80 fonga teng bo‘lgan tovush
balandligini olish uchun (1.7 - rasm 80 dB egri chiziq), shu tonlar-ning jadallik sathiga mos
holda 83 va 80 dB teng bo‘lishi kerak, ya’ni ikkala ton amalda bir xil jadallik sathiga ega bo‘lsa,
tovush balandligi ham teng bo‘ladi. Demak, yuqori chastotalarda tovush balandligining chastota
tavsifi bir muncha tekis bo‘lib, fizik va sub’ektiv tavsiflar bir biriga yaqin. Bu holat ikkita
amaliy tavsiyaga olib keldi.
Faraz qilaylik, tovush 80 fonga teng bo‘lgan sathda tinglanayapti, biz tembr boshqargichini
o‘zimizga optimal bo‘lgan eshitish holatiga o‘rnatganmiz. Endi kuchaytirgichni 30 dB
pasaytiramiz, tovush yangrashi jadalligi ham 30 dB ga pasayadi. Buning natijasida 1000 Gs
chastota yaqinida joylashgan chastota tarkiblari 50 fonga teng balandlik sathiga ega bo‘ladi,
100 Gs chastota yaqinida joylashgan chastota tarkiblari balandligi sathi esa, 22 fongacha
pasayib ketadi, ya’ni ular o‘rta chastota tovushlaridan pastroq yangraydi.



Past chastotalarning yangrash balandligi o‘rta chastotalarnikidek qolishi uchun tovush uzatish


traktining past chastotalardagi sezgirligi chastota tavsifini korreksiyalash kerak (100 Gs da
17÷20 dB ga ko‘tarish kerak). Radio qabulqilgichlarda kuchaytirish koeffitsienti kamaysa past
chastotalarda ularning kuchayishi avtomatik ravishda korreksiyalanadi.
Yuqori sathli shovqin balandligini o‘lchaganda shovqin o‘lchovchi asbob (shumomer)ning
sezgirligi chastotaga bog‘liq bo‘lmasligi kerak, bu tovush balandligini sub’ektiv eshitishga mos
keladi. Past chastota tovush balandligini o‘lchaganda esa, shovqin o‘lchagichning ko‘rsatkichi
eshitish a’zoimizning past chastotalardagi sezgirligi o‘rta chastotalardagi sezgirligiga nisbatan
pastroqligi inobatga olingandagina sub’ektiv bo‘lishi mumkin. Shuning uchun shovqin
o‘lchagichlarda tovush balandligini past chastotalarda o‘lchaganda kuchaytirish koeffitsienti
pasaytirilib korreksiya kiritiladi. Masalan, 30 fonlik tovush balandligi o‘lchanayapti, bunda 100
Gs chastotada 1000 Gs chastotadagiga nisbatan tovush balandligi sathining pasayishi taxminan
30 dB bo‘lishi kerak
Tovush balandligi sathi tovushni sub’ektiv eshitishni xarakterlasa ham haqiqiy sub’ektiv
eshitish masshtabiga mos emas. Masalan, tovush balandligini 40 fondan yuqori diapazonda 10
fonga oshirish, tovush balandligi sub’ektiv sezgirligini ikki barobar oshishiga teng. Fon, tovush
balandligining o‘lchov birligi sifatida noqulayligi shundaki masalan, ikkita har xil chastotali
sinusoidal signallarning tovush balandligini bilgan holda ularni oddiygina qo‘shib ikki tonalli
signalning tovush balandligini aniqlash mumkin emas. Shuning uchun tovush balandligi S
o‘lchov birligi sifatida - son kiritilgan. S=1 son 1000 Gs chastotada qiymati 40 dB bo‘lgan
sinusoidal tovush bosimiga mos keladi.

Download 221,56 Kb.
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   57




Download 221,56 Kb.