|
Biotsenozning gorizontal strukturasi (mozaiklik)Bog'liq Biologiya. 11-sinf (2018, A.G\'afurov, A.Abdukarimov)Biotsenozning gorizontal strukturasi (mozaiklik).
Tabiiy populatsiyalar
individlari bir tekis, tasodifiy va guruhli tarzda taqsimlanadi (20-rasm).
Oziq zaxiralari va hudud uchun kurash keskin kechadigan turlarning
individlari arealda bir tekis taqsimlanadi. Masalan, quyuq o‘rmonda qo‘shni
daraxtlar bir-biridan taxminan shox-shabbasining hajmiga teng masofada
20-rasm.
Organizmlarning fazoviy tarqalish xillari: 1) bir tekis; 2) tasodifiy; 3) guruhli.
uzoqlikda o‘sadi. Ekologik shart-sharoitlarga ko‘ra yashash muhiti bir xil
bo‘lgan arealda individlar tasodifiy taqsimlanadi.
Guruhli taqsimlanish tabiatda eng ko‘p uchraydi. Organizmlar
arealning ma’lum hududlarida to‘plangan bo‘lib, bunday hududlar orasida
foydalanilmagan maydonlar bo‘ladi. O‘simliklarning guruhli taqsimlanishi
ularning ko‘payish usulining mevasi va urug‘larning tarqalishi bilan
bog‘liqdir. Masalan, ayrim o‘simliklarning mevalari yirik, og‘ir (o‘rmon
yong‘og‘i, eman yong‘og‘i) bo‘lib, ular daraxt yoniga tushadi, guruh hosil
qilgan holda shu yerdan unib chiqadi. Ildizpoyalari yordamida vegetativ
yo‘l bilan ko‘payishda ham o‘simliklar guruhlari shakllanadi (sudraluvchi
bug‘doyiq, marvaridgul, sudraluvchi beda). Ko‘pchilik hayvonlar guruh bo‘lib
koloniyalar, gala, poda, oilalarni tashkil qiladi. Guruhlarda dushmandan
himoyalanish, oziq topish imkoniyatlarining ko‘payishi tufayli individlarning
yashovchanligi ortadi. Masalan, o‘simliklar guruh bo‘lib o‘sganda shamolga
yaxshiroq qarshi tura oladi, suvdan samaraliroq foydalanadi. Chug‘urchuq
galasi qirg‘iydan, mayda baliqlar galasi yirik yirtqichlardan osonroq qutula
oladi. Bo‘ri galasi oson ov qilsa, otlar podasi bo‘rilardan himoyalanishi
oson. Pingvinlar koloniya hosil qilib, qahraton sovuqdan himoyalanadi.
Sutemizuvchilar va qushlar oilasida ota-onalarning g‘amxo‘rligi sababli
avlodning yashovchanligi ortadi.
1
3
2
|
| |
