114
To‘qaylarda sutemizuvchilardan to‘n g‘iz, to‘qay mushugi, bo‘rsiq, bo‘ri,
chiyabo‘ri, tovushqon; qushlar dan o‘rdak, g‘oz, churrak, kakku, baliqchi qush,
bir qozon, qirg‘ovul, qirg‘iy va boshqalar uchraydi.
Adirlar
O‘zbekiston hududining dengiz sathidan 500–1200
m gacha
bo‘lgan joylardir (30-rasm). Adirlarning tuprog‘i cho‘lga nisbatan unumdor,
o‘simliklarning vegetatsiya davri birmuncha uzoq davom etadi. Bu
mintaqada madaniy ekinlar sun’iy sug‘oriladi yoki lalmi ekinlar ekiladi.
Adir o‘simliklarining ko‘pchiligi chim hosil qilib o‘sadi. Bu xususiyat
tuproqni suv, yog‘in, shamol eroziyasidan saqlaydi. Adirlarda bo‘yimodaron,
andiz, shirach, lolaqizg‘aldoq, qo‘ziquloq, oqquray, marmarak,
kakra kabi
o‘simliklar o‘sadi.
Adirlarda kemiruvchilardan: sichqon, kalamush, yumronqoziq;
tuyoqlilardan: oqquyruq, jayron; sudralib yuruvchilardan:
ilonlarning bir
qancha turlari uchraydi. Cho‘lga xos bo‘lgan ba’zi turlar (cho‘l toshbaqasi,
kaltakesak, sariq ilon, malla yumronqoziq, echkemar va boshqalar) adirning
quyi qismida ham yashaydi. Adirning balandlik
mintaqa sida qushlardan
burgut, miqqiy, qirg‘iy, boltayutar, ilonburgut, ukki, boyo‘g‘li, bedana, kaklik,
so‘fito‘rg‘ay uchraydi (31-rasm).
Dengiz sathidan 1200 –1600 metrdan 2700 –2800 metrga cha balandlikda
tog‘
o‘rmonlari
joylashgan. Tog‘ o‘rmonlarida yong‘oq, olma, tog‘olcha, do‘lana,
3000 m
Dengiz
sathi
Adirlar
Tog‘ o‘rmonlari
Tog‘ muzliklari
Yaylovlar
30-rasm.
Tog‘ tabiiy geografik zonalari.
115
bodom, qatrong‘i, nok, archa, terak, qayin, kamxastak kabi daraxtlar; na’matak,
uchqat, zirk, tobul g‘i, irg‘ay kabi butalar o‘sadi. Ko‘p yillik o‘tlar orasida lola,
shirach, kavrak kabi muhofazaga molik turlar ham bor.
Tog‘ o‘rmonlarida o‘rmon sichqoni, tog‘ suvsari, qunduz, o‘rmon
olmaxoni, qo‘ng‘ir ayiq, chipor sirtlon, silovsin, qoplon, yovvoyi qo‘y, tog‘
echkisi, to‘ng‘iz, bo‘ri, tulki, bo‘rsiq
kabilar
uchraydi. Qushlardan burgut, yapaloqqush,
tasqara, kaklik, zarg‘al doq kabilar yashaydi.
Respublikamiz hudud idagi dengiz sathi-
dan 2700 –2800 m va undan baland bo‘lgan
barcha yerlar – yaylovlardan iborat. Yay-
lov larning
havosi nihoyatda sovuq, doim
kuchli shamol esadi. Shuning uchun bu yerda
o‘sadigan daraxt va butalar past bo‘yli bo‘ladi.
Yaylovda yer bag‘irlab o‘sadigan daraxt-
lardan archa va butalardan irg‘ay, na’matak,
