1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi buxoro davlat universiteti




Download 3,02 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/48
Sana15.07.2024
Hajmi3,02 Mb.
#267685
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   48
Bog'liq
46379 1 53E52CF73F6EF3CFFBD207633E263E7E9A7B7F79

 
Tarmoqli semantik modellar 
Bu modellarning asosida tarmoklar, chukkilar va yoylar tushunchasi 
yetadi.Tarmoklar oddiy va iyerarxik buladi, unda chukkilar - bu ba‘zi bir 
tushunchalar, moxiyatlar, ob‘ektlar, vokealar, jarayenlar yeki xodisalardir. Bu 
moxiyatlar urtasidagi munosabatlar yoylar bilan aks ettiriladi. Abstrakt yeki anik 
ob‘ektlar odatda tushunchalar buladilar, munosabatlar esa bu («bu» («is»), ―bir 
kismi buladi‖, ―tegishli‖, ―sevadi‖ kurinishidagi alokalar. Oddiy tarmoklar ichki 
tuzilishga ega emas, iyerarxik tarmoklarda esa ba‘zi bir chukkilar ichki tuzilishga 
egalar. Munosabatlarning kuyidagi uchta turini mavjudligi semantik tarmoklarning 
xarakterli xususiyatlari buladi: 

sinf - sinfning elementi 

xususiyat - ma‘no 

sinf elementining misoli 
Oddiy semantik tarmokning parchasini keltiramiz. Ikromga ba‘zi bir vakt t1 
dan t2 gacha davomida ―Lada‖ avtomobili tegishli. U B1 xodisasida mulk egasi 
buladi. Ikrom ―Odam‖ kupligida element buladi, uning avtomobili esa ―avtomobil 
- VAZ‖ kupligida elementdir. B1 xodisasi ―egallik qilish‖ xodisalar kupligida 
element buladi, u ―vaziyatlar‖ kupligida kupchilikcha buladi. ―E‖ yeyi 
kupchilikning elementini bildiradi, ―P‖ yeyi kupchilikchani bildiradi. ―PR‖ yeyi 
kesishmaydigan xar xil kupchilikmani bildiradi. ―ER‖ yeyi kesishmaydigan xar xil 
elementdir. 
Jismoniy ob‘ekt 
Universum 
Rasmiy shaxs 
PR 
PR 
ER 
PR 
вазият 
PR 
PR 
Korxona 
вакт 
Mashina 
Odaml
ar 



PR 


35 
Iyerarxik semantik tarmoklarda tarmoklarni tarmokchalarga bulinishi kuzda 
tutiladi va munosabatlar nafakat chukkilar urtasida, balki tarmokchalar urtasida 
xam urnatiladi. 
Yuqoridagi keltirilgan chizmada joylarning daraxti aks ettirilgan. R6 joyi 
uchun R4, R2, R0 joylari chegarasida yetgan joylarning barcha chukkilari kurinadi, 
kolganlari esa kurinmaydi. ―Kurinishlik‖ munosabati joylarni tartibga solingan 
kupchilik ―istikbollar‖da guruxlash imkoniyatini beradi. 
Iyerarxik tarmoklarni grafik tasvirlarining koidalari yeki bitimlarini kurib 
chikamiz. 
1.
Bir joyda yetgan chukkilar va yeylar tugri turt burchak yeki kup burchak 
bilan cheklanadilar. 
2.
Ey uning nomi yetgan joyga tegishli buladi. 
3.
Rj joyning ichida tasvirlagan Ri joyi avlod (ichki daraja) xisoblanadi, ya‘ni
Ri dan Rj ―kurinadi‖. Ri Rj da yetgan super chukki sifatida kurib chiqilishi 
mumkin.
Р0 
Р2 
Р1 
Р3 
Р5 
Р4 
Р6 
Р7 


36 
Semantik tarmok kurinishidagi bilimlar bazasida yechimni kidirish 
muammosi kuyilgan savolga mos keluvchi ba‘zi bir tarmokgacha tegishli tarmok 
kismini kidirish masalasidan iborat buladi. 
Tarmokli semantik tarmokning asosiy avzalligi - insonning uzok muddatli 
xotirasini tashkil qilish xakidagi zamonaviy tasavvurga mos kelishidadir. 
Modellarning 
kamchiligi 

semantik 
tarmokka 
chikishni 
kidirishning 
murakkabligidir. 

Download 3,02 Mb.
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   48




Download 3,02 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Download 3,02 Mb.
Pdf ko'rish