6
saqlash kabi ko’rsatkichlarni ta’minlashi kerak. Titanli alyuminiyli, marganets va temir bilan legirlash
mustaxkamlik va yuqori payvandlanuvchanlikni oshiradi.
Xona temperaturasidagi qotishmalar plastikligiga ko’ra uchta kategoriyaga bo’linadi:
A- normal plastiklik va kichik mustaxkamlikka ega qotishmalar, VT1-10, VT1-0,OT4-0, OT4-1
markalarini kiritish mukin. Bu qotishmalarni vaqtinchalik qarshiligi material qalinligiga bog’liq va VT1-00,
VT1-0 qotishmalar uchun
=30...45 kg/mm
2
, OT4-0, OT4-1 qotishmalari uchun
=40...75 kg/mm
2
,
nisbiy uzayuvchanligi
=23% ga teng.
Titan qotishmalarini ishlatish ularni noyob xossalari tufayli kengayib bormoqda. Titan qotishmalarini
350-500
0
S, ba’zi xollarda 850-900
0
S qo’shimcha qizdirib shtamplanadi.
Alyuminiy va uning qotishmalari (A2, A3, AMts, Amr2, AMgts6, D1, D16, V95, VAD23) va boshqa
qotishmalaridan uchish apparatlari va kemalar karkaslari va qoplamalari (obshipka) tayyorlanadi. Bu
qotishmalarda alyuminiy zichligi, yuqori mustaxkamligi va karroziyabardoshligi bilan izo’lanadi. Yuqorida
keltirilgan ko’rsatkichlar MA1, MA5, MA8 kabi magniy qotishmalariga ham tegishlidir.
M1, M2 va M3 markali mis qotishmalari, L68, L63, LS39-1 markadagi latunlar elektrotexnika,
elektronika, asbobsozlik va ishlab chiqarishni boshqa tarmoqlarida keng qo’llab kelinmoqda.
Zamonaviy texnikani rivojlanish xususiyati materiallarni xizmat xossalarini oshirish bilan izohlanadi.
SHuning uchun hozirgi kunda keng qo’llanilayotgan metall va qotishmalarga yuqori mustaxkamlik,
olovbardosh, karroziya va radiatsion turg’unligi talab etiladi. Bunday metallarga qiyin eriydigan metallar:
tantal, molibden, tsirkoniy, niobiy, iridiy va boshqalar kiradi. Bu metallar va qotishmalar elektronika va
vakuum texnikasi asboblari, yadro reaktorlari detal va uzellari, raketa detallari, reaktiv dvigatelь soplolari
tayyorlash uchun keng ishlatilmoqda .
Molibden asosli qotishmalar otashbardosh konstruktsion material sifatida ishlatiladi. Hozirgi kunda
VM-1, VM-2 va TSM2 kabi markalari keng ishlatilmoqda. Molibden asosli qotishmalar mexanik xossalari,
uning tarkibi va temperaturaga bog’liq bo’ladi.
11.10- jadval.
Qisqa muddatli sinovlar paytida molibden qotishmalarining mexanik xossalari (o’rtacha qiymatlar)
Temeratura,
0
S
Elastiklik moduli, Ye,
GPa
σ
v
, MPa
δ, %
20
330
700–800
7–30
1200
270
300–450
10-15
Plastik bo’lgan qotishmalarni 200-700
0
S qizdirib turli hil detallarni tayyorlash mumkin. 400
0
S dan
yuqori temperaturada deformatsiyalash atmosferada himoya ostida olib boriladi. Eng yaxshi ishlanadigan
material molibden hisoblanadi.
Bunday metall yupqa to’qimali strukturaga ega va yirik donli rekristallangan metallarga nisbatan
yaxshi shtamplanadi. Kuchlanishni yo’qotish uchun qizdirish temperaturasi 1000-1100
0
S tashkil etadi.
11.11-jadval
M99.9-MP markadagi molibden prokati kafolatlangan mexanik xossalari.
Kengligi , mm
Mustaxkamligi σ
B
, MPa
Nisbiy uzuyuvchanligi, δ, %
0,33–0,5
760
6
0,5–1,5
725
10
1,5–2,5
690
14
2,5–4,75
2690
18
4,75–12,7
690
10
12,7 –25,4
655
2*
25,4–38
655
1*
Izoh: σ
B
va δ ko’rsatkichlar ko’ndalang prokatlangan namunalardan olinadi.
