13 MAVZU. O‘RASH QONUNIYATI
Reja.
1. Taxtachalarga harakat uzatmasi
zanjirli mexanizmlar
2. Zaxira о‘ralish mexanizmili о‘rash mexanizmi
3. Shakllanayotgan joylama kо‘rsatkichlari.
Uzatish sxemasini tanlash
Konik о‘ralishda sо‘taning har xil qismlarini о‘rashda ip yotqizgichning harakat qonuni bir
xil bо‘lmaydi va uning keyingi ishlov xarakteriga bog‘liq bо‘lgan tuzilishiga bog’liq. Agar
sо‘tadagi ip mokili avtomatik tо‘quv dastgohlarida arqoq sifatida ishlatilsa, sо‘ta tо‘rt qismdan
iborat bо‘ladi: zaxira 1, uya 3, tana 2 va tagо‘rov 4 (1 rasm).
1. rasm. Sо‘taning tuzilish sxemasi.
Zaxira sо‘tani о‘rash boshida naychaning 10-15 mm uzunlikda pastki qismida bо‘ladi va
ishlatilgan naycha almashayotganda ishlatiladi. Zaxiradagi ip uzunligi 5-10 m ni tashkil qiladi va
mokili avtomatik tо‘quv dastgohining taxlov kengligi bilan aniqlanadi.
Sо‘taning uyasi sо‘tadagi ip uzunligini oshirish maqsadida о‘raladi va о‘rash jismining
asosi bо‘lib xizmat qiladi. Uyaning sferik shaklini olish uchun har bir qavatning о‘ralishdan sо‘ng
ipyotqizgichning bir xil bо‘lmagan siljishini ta’minlash kerak. Aks holda sо‘taning
past qismi
yakuniy shakli kesik konus kо‘rinishida bо‘ladi. Bundan tashqari uya’ni shakllashda
nimqavatlardagi о‘ramlar qadami doimiy bо‘lmay, yuqoriga harakatlanganda kattalashadi,
qavatakning qalinligi kamayadi, pastga yurib qavatga о‘ralishida esa aksincha, natijada uyaning
shakllanayotgan qismi konusligi о‘rash jismi konusligiga yaqinlashib ortadi. О‘rash mushtagi
aylanish sanami о‘zgarmas bо‘lganda sо‘taning hamma qavatlaridagi ip uzunligi (uya qavatlarida
ham)
bir xilligini inobatga olib, uya’ni shakllashda uchta shartni bajarish kerak:
1. Har bir qavatak va qavatcha yuqoriga nisbatan pastda qalinroq bо‘lishi kerak, bu о‘rash jismi
konik shaklda hosil bо‘lishi uchun shart.
2. Keyingi nimqavatning oldingisiga nisbatan surilishi uya hosil bо‘lishi bilan kamayishi kerak.
Uya’ni о‘rash vaqtida bu surilish
i quyidagi chegaralarda о‘zgaradi:
1
i
n
n
– sо‘ta tanasini о‘rashda keyingi nimqavatning oldingisiga nisbatan
surilishi;
1
– uyaning ikkinchi nimqavatining birinchi nimqavatga nisbatan surilishi.
3. О‘rash jismi о‘qi bо‘ylab uya nimqavatlarining balandligi
ri
H
uya hosil bо‘lishi bilan oshishi
kerak:
rn
ri
ri
H
H
H
ri
H
– uyaning birinchi nimqavatining balandligi;
rn
H
– sо‘ta jismi о‘ralishida nimqavatning balandligi.
Hamma uchta omilning bir vaqtda ta’sir qilishi sо‘ta asosi (uya) ni pastda –
sferik va
yuqorida – konik shaklda bо‘lishini ta’minlaydi. Sо‘ta jismi о‘ralgandan sо‘ng ipyotqizgich
birinchi holatiga tez qaytib keladi va pastda tagо‘rov о‘raladi (5-12 о‘ram). О‘ralgan sо‘talar
yechilganda tagо‘rovdagi ip chuvaladi va urchuq yig’ini spiral bо‘yicha о‘rab oladi. Bо‘sh naycha
kiydirilganda yig’dagi ipni naycha bilan yig’ qisib oladi. Halqali mashinalarda konik о‘ralishda
ipning yetish nuqtasi о‘rash jismi aylanish о‘qi bо‘ylab
