bilan muvozanatlanadi (2-rasm). Har bir nimqavat о‘ralgandan sо‘ng taxtachalar qaytmas
mexanizm yordamida yuqoriga kо‘tariladi. О‘rash dastagi 1 pastga tushganda (5-rasm) dastak
zanjir ta’sirida xropovik о‘qi atrofida soat miliga teskari tomonga buriladi va sobachka yordamida
(6-rasm) xropovik 6 ni aylantiradi. Xropovik 6 bilan bir valda, zanjir g‘altagi qotirilgan, chervyak
g‘ildiragi 2 bilan ilashishda bо‘lgan chervyak bikr о‘rnatilgan.
Demak, xropovik aylanganda zanjir g‘altagi ham aylanadi, zanjir 10 ningdan bir qismi shu
g‘altakka о‘raladi va taxtachalar yuqoriga siljiydi (5-rasm). Rostlovchi vint 10 (6-rasm)
sobachkaning xropovik о‘qiga nisbatan aylanish burchagini chegaralovchi bо‘lib xizmat qiladi; u
sobachkani eng maqbul boshlang‘ich holatga qо‘yishga va xropovikning
aylanish burchagini
rostlanishiga imkon beradi. О‘rash mushtagini bir aylanishidagi halqa taxtachasining siljishi
sobachka ta’sirida xropovik aylanadigan tishlar soni z
c
ga proporsional bо‘ladi. Halqali
taxtachalarni qaytmas
mexanizm yordamida siljishi, о‘rash mexanizmi maksimal yuklanganda
ularni kо‘tarilish vaqtida bо‘ladi. Kо‘rilayotgan mexanizmning kamchiliklaridan biri shudir. Yon
yuklamalarni qabul qilish va о‘rash dastagini kerakli holatda tortib turish uchun qaytmas
mexanizmining ish davomida qо‘zg‘almas yо‘naltiruvchi 7 qо‘yilgan (5-rasm). Yо‘naltiruvchi
ariqchasiga о‘rash dastagining uchiga qotirilgan barmoq 8 kiradi.
5-rasm. Halqayigiruv mashinasining о‘rash mexanizmi chizmasi, bu yerda: 1-о‘rash dastagi; 2-
uzib ulagich; 3-о‘rashda halqa taxtachalarini tushish oralig‘ini belgilovchi uzibulagich tayanchi;
4-ish boshlashdan oldin mashina boshlang‘ich holatini belgilovchi va sо‘ta ishlagandan sо‘ng
mashinani boshlang‘ich rejimga chiqishini ta’minlovchi uzibulagich tayanchi; 5-yog‘li vanna; 6-
uzibulagich tayanchi (sо‘ta konusining о‘ralishi); 7-qо‘zg‘almas yо‘naltiruvchi; 8-barmoq; 9-
uzibulagich; 10-zanjir; 11-sо‘ta uyasini
hosil qilish uchun barmoq; 12-taxtachalarni qо‘lda
tushirish moslamasi; 13-taxtachalarni qо‘lda tushirish g‘altagi; 14-halqa; 15-tortuvchi gayka; 16-
halqali taxtacha; 17-taranglovchi g‘altak; 18-yig tо‘sini; 19-oraliq qо‘shg‘altak; 20-xropovkining
uzatuvchi g‘altagi; 21-о‘rash zanjirining qо‘lda bо‘shatish dastagi (ish paytida dastak yechiladi).
6-rasm. О‘rash dastagi chizilmasi, bu yerda: 1-yog‘li vanna; 2-chervyak g‘ildiragi; 3-о‘rash
dastagi; 4-jild; 5-yulduzcha; 6-xropovik (z*24…85); 7-sobachka; 8-prujina; 9-elektromagnit
MIS-1100; 10-rostlovchi vint; 14-mikrouzibulagich MP-210; 12-tayanch; 13-о‘rash dastagining
kronshteyni; 16-bolt.
Sо‘ta uyasi, tayanch 11 zanjir 10 ni chapga maksimal tortganda halqa taxtachasining pastki
holatida о‘ralishga boshlaydi. Uya о‘ralish jarayonida zanjir 10 о‘rash dastagining g‘altagiga
sekin-asta о‘ralib boradi va tayanch 11 zanjirga tegmay qoladi. Shunday qilib, uya о‘ralayotganda
о‘rash jismi о‘qi bо‘ylab nimqavatlar balandligi asta kattalashadi. Sо‘ta tо‘la о‘ralgandan sо‘ng
halqa taxtachasini pastki holatga tushirish kerak. Bu maxsus motor bilan yoki qо‘lda bajarilishi
mumkin. Uni qо‘lda bajarilganda dastakcha yordamida g‘altak 13 dan ilgakni olinadi (4-rasmga
qarang) va g‘altak 13 ning valiga kiydirilgan dastak 12 yordamida halqa taxtachalarini pastki
holatga tushiriladi. О‘ralgan sо‘talarni yechishidan oldin halqa taxtachalarini boshlang’ich holatga
qо‘yish kerak. Buning uchun yechish dastagi 12 yordamida g‘altak 13
ni oldingi holatiga
qaytariladi, sо‘ng esa sobachka 7 ni xropovikdan ajratib (5- rasmga qarang) о‘rash dastagi
g‘altagidan zanjir 10 ni bо‘shatiladi. Qо‘l ishlari mashina ishlashini qiyinlashtiradi, bir xil
о‘lchamdagi va strukturadagi joylamalarni
olishga imkon bermaydi, ish samaradorligini
pasaytiradi, shuning uchun zamonaviy halqa yigiruv mashinalari о‘rash mexanizmining
avtomatlashtirilgan yuritmasi bilan jihozlangan.
7-rasm. Halqa taxtachalari harakati zanjirli uzatmali о‘rash mexanizmi chizmasi.
bu yerda: 1-о‘rash mexanizmi; 2-mushtak; 3,11,13,19,23-zanjirlar; 4-halqa taxtachalarini qо‘lda
kо‘tarish
va tushirish uchun dastak; 5,8,10,12,17,18-g‘altaklar; 6-sektor; 7-tishli g‘ildirak; 9-val;
14,21-muvozanat yo’qlari; 15-halqa taxtachasi; 16-yо‘naltiruvchi; 20-kо‘ndalang tо‘sin; 22-
tortqi.
Uya о‘ralgandan sо‘ng mashina sо‘ta tanasini о‘rash uchun oshirilgan tezlikka о‘tadi.
Yuqori konusni-uchini о‘rashda mashina yana pasaytirilgan tezlikka о‘tadi. Sо‘ta о‘ralgandan
sо‘ng, prujina 8 ni tortuvchi elektromagnit 9 yoqiladi (6-rasmga qarang). Bu prujina elektromagnit
langarini xropovik sobachkasi bilan birlashtiradi. Halqa taxtachalari pastga harakatlanganda
sobachka xropovik tishi bilan ilashuvdan chiqadi va prujina 8 yordamida kо‘tariladi. Bunda
taxtachalarni tushirish yuritmasining elektromotori tushurishga yoqiladi va mashina elektromotori
о‘chadi. Mashina inersiya bо‘yicha ishlaganda taxtachalar boshlang‘ich holatga qaytadi.
Halqa
taxtachalari tagо‘rov holatiga kelganiqa taxtachalar yuritmasi motori о‘chib tormozlanadi va
mashina boshlang‘ich holatga qaytadi. Sо‘talar yechilgandan sо‘ng mashinaning ish sikli
qaytariladi.
Halqa taxtachalari ustunchalariga dastak uzatmali о‘rash mexanizmlari ularni loyihalashda
inobatga olish kerak bо‘lgan bir qator xususiyatlarga ega:
1)
