|
Fan-texnika taraqqiyotining asosiy yo’nalishlari
|
| bet | 2/6 | | Sana | 18.01.2024 | | Hajmi | 25,47 Kb. | | #140283 |
Bog'liq 12.MUSTAQIL ISH 1Fan-texnika taraqqiyotining asosiy yo’nalishlari
Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida fan-texnika taraqqiyotining uchta asosiy yo’nalishidan foydalanish mumkin:
an’anaviy yo’nalish;
zamonaviy yo’nalish;
d) istiqbolli, ustuvorlik yo’nalishlar.
An’anaviy yo’nalishga elektrlashtirish, mexanizatsiyalash, qisman avtomatlashtirish, kimyolash kiradi.
Zamonaviy yo’nalishga elektronizatsiyalash, kompleks mexanizatsiyalash, kompleks avtomatlashtirish (robotlashtirish, kompyuterlashtirish), atom energetikasini jadal rivojlantirish, yangi materiallarni ishlab chiqarish va ularga ishlov berish, hozirgi davr talabiga javob beradigan texnologiyalarni qo’llash, undan foydalanishda texnologiyaning ekologiyaga salbiy ta’sirini kamaytirish, imkoni bo’lsa butunlay yo’qotish yo’llari kiradi.
Afzallik, ustuvor yo’nalishlarga quyidagilar kiradi:
elektronizatsiyalash, biotexnologiya va nanotexnologiyani keng joriy etish, iqtisodiy informatikani ko’paytirib, rivojlantirib, ishlab chiqarishni to’la axborotlashtirish, fundamental fanlar bo’yicha izlanishlarni kuchaytirish;
yangi, ilg’or (progressiv) texnologiyalarni joriy etish;
texnika va texnologiya, elektr energiyasi va yoqilg’ilarning, xomashyo va materiallarning eng yangi turlarini yaratish;
mavjud mashina va mexanizmlarni, asbob-uskuna hamda jihozlarni modernizatsiyalash.
2. Innovatsion texnologiyalar
Bozor iqtisodiyotiga kirib borish munosabati bilan ilm-fan sohasiga juda ko’p atamalar, tushunchalar kirib kelmoqda. Masalan, «Nauxau», innovatsiya, lizing, texnopolis, venchur, injinering, tender nanotexnologiya va h.k.lar.
“Nau-xau» – bu, texnik, tashkiliy-iqtisodiy, tijorat bilimlari va tajribaning yig’indisi bo’lib, almashish predmeti hisoblanadi. «Nauxau» tipidagi axborot (informatsiya) raqobatli ishlab chiqarishning, savdoning omili sifatida ro’y berishi mumkin. «Nau-xau»ning eng xarakterli, tavsifiy tomoni – bu, texnik bilimlarning yangiligida aniq, ishlab chiqarish va tijorat vazifalarini bajarish uchun foydaliligidadir. Uni amalga oshirishda shartnoma tuziladi: har xil chizmalar, loyihalar, smeta (bo’ladigan kirim-chiqim hisobi), texkartalar, metodikalar (biror narsaga o’rgatish usullari), formulalar (shartli belgilar bilan ifodalangan matematik miqdorlar), texnik ma’lumotlar va h.k. tanishtiriladi. Eksporter bu ma’lumotlarni yetkazib beradi, importer esa qabul qilib oladi.
Innovatsiya – kiritilgan yangilik, ixtiro. Yangilikni joriy etish: birinchidan, texnika va texnologiya avlodlarini almashtirishni ta’minlash uchun iqtisodiyotga sarflangan mablag’lar bo’lsa; ikkinchidan esa, ilmiy-texnika yutuqlari va ilg’or tajribalarga asoslangan yangi texnika va texnologiyalar. Ixtirochilikning rivojlanishi, biror yo’nalishdagi yirik ixtiro va kashfiyotlar maydonga kelishi innovatsiyaning muhim omillari hisoblanadi.
Nanotexnologiya – ilm fanning noyob qirrasi, yangi texnologiyalar yaratish tamoyillarini radikal o’zgartirish. Nanotexnologiyaning besh yo’nalishi mavjud: 1) nanoenergetika; 2) nanokibernetika; 3) nanomeditsina; 4) nanoelektronika; 5) nanomateriallar.
Fan-texnika taraqqiyotining muhim an’anaviy yo’nalishlaridan biri ishlab chiqarishni elektrlashtirishdir. Elektrlashtirish deganda elektr energiyasini yetarli darajada ishlab chiqarish, uni kerakli joylarga uzatish va undan keng foydalanish jarayoni tushuniladi. Uning moddiy asosini elektroenergetika tarmog’i tashkil etadi. U elektr energiyasi ishlab chiqaradigan jihozlarni (elektrostansiyalarni), iste’molchilarga uni yetkazib beruvchi jihozlarni (podstansiyalarni) va elektr uzatkichlarni o’z ichiga oladi.
Elektr energiyasi har turli stansiyalarda ishlab chiqariladi:
suv bilan ishlaydigan elektr stansiyalar (GESlar);
issiqlik elektrostansiyalari (IESlar);
atom elektrostansiyalari;
quyosh elektrostansiyalari;
shamol va boshqa elektrostansiyalar.
Ekspertlarning dalolat berishlaricha, keyingi yuz yillikning o’rtalarida sayyoramizda energiya ishlab chiqarish hozirgi darajadan o’n baravar ortadi. Bunday o’sishni qayta tiklanmaydigan organik yoqilg’i yordamida ta’minlash mumkin emas. Shu sababli, energetika muammosi eng jiddiy jahonshumul muammolardan biriga aylanmoqda.
Hozirgi vaqtda, jahon energetikasi asosan organik yoqilg’idan foydalanishga asoslanadi. Umuman, energetika balansida neft va gazning ulushi taxminan 50 foizni, ko’mir 35 foizni tashkil etadi va atigi 15 foizi atom elektrostansiyalari, gidroenergetika va boshqa manbalar ulushiga to’g’ri keladi. Biroq insonning energetika iste’moli shu qadar tez sur’atda o’smoqdaki, organik yoqilg’i kabi an’anaviy energetika resurslarining zaxiralari navbatdagi yuz yillikdayoq yetarli bo’lmay qoladi. Shu sababli insoniyat oldida yangi energiya manbalarini egallashdek dolzarb vazifa turibdi. Hozirgi paytda quyosh, atom (og’ir elementlarning bo’linishi) va yadro energetikasi (yengil yadrolarni termoyadroviy sintez qilish) ana shunday manbalar hisoblanadi.
Yer sathiga yetib keladigan quyosh energiyasining umumiy miqdori insoniyat ehtiyojlarini qondirish uchun batamom yetarlidir. Buning yana bir afzalligi ancha arzonga tushadi.
Olimlarning hisoblariga qaraganda, XXI asrning o’rtalariga borib, butun dunyoda jon boshiga elektr iste’mol qilish 3-4 baravar ortadi. Buni qanday ta’minlash mumkin? Organik yoqilg’ini ishlab chiqarishni kamaytirish kerakmi yoki yo’qmi? Albatta, bu savolga javob topish kerak. Bu muammoni hal etish olimlar va mutaxassislar oldiga katta vazifalar qo’yadi.
|
| |
