Jonlantirish uchun savollar:
1. Globallashuv tushunchasiga ta‘rif bering
2. Nima uchun globallashuv sharoitida milliy g‘oyaga ehtiyoj ortadi?
3. Globallashuv va milliy ma‘naviyat
4. Globallashuvning instituttsionallashuvi deganda nimani tushunasiz?
82
8-ilova
Insert usulidan foydalanib ishlash qoidasi
1. Ma‘ruza matnini o‘qib, matnning chetiga quyidagi belgilarni qo‘yib
chiqing:
V – bilaman
+ - men uchun yangi ma‘lumot
- - men bilgan ma‘lumotni inkor qiladi
? – noaniq (aniqlashtirish talab qiladigan) qo‘shimcha ma‘lumot.
2. Olingan natijalarni jadval shaklida rasmiylashtiring.
Mavzu savollari
V
-
+
?
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
14- MAVZU: Globallashuv jarayonida yoshlar ongiga milliy g‟oyani
singdirish texnologiyalari
Reja:
1.Milliy g‘oya targ‘ibotining yosh avlod orasida amalga oshirish.
2.Globallashuv tushunchasiga ta‘rif.
3.Globalizatsiyaning ob‘ektiv asosi.
Millat o‘z kuchini, taraqqiyoti zaminlarini avvalo yosh avlod orqali topadi va
rivojlanadi. Jamiyatning eng o‘zgaruvchan va harakatchan qatlamini jamoaga va
jamiyatga xos qilib tarbiyalash, intelektual salohiyatini oshirish, milliy
ana‘analarimiz, qadriyatlarimizni asrab-avaylashning asosiy tashuvchilari yoshlar
hisoblanadi.O‘zbekistonda ular aholining 64% (17 mln.) ni tashkil qilib, juda katta
strategik kuch sifatida namoyon bog‘lmoqda. Milliy g‘oyani aynan shu qatlam
orasida targ‘ib qilish, ularning ongiga singdirib, ishonch va e‘tiqodga aylanib
borishining bir qancha o‘ziga xos jihatlari mavjud. Bu jihatlar davlatimizning
kelajakdagi taraqqiyotini belgilab beruvchi asosiy manbalaridan biridir.
Birinchidan, milliy g‘oya bir tomondan yoshlarni o‘zini ob‘ekti sifatida qarasa,
ikkinchi tomondan yoshlar milliy g‘oyani asosiy tashuvchilari va bir
paytningo‘zida keyingi avlodga etkazib beruvchilari hisoblanadilar. Uchinchidan,
yoshlar qanchalik darajada milliy g‘oya bilan qurollangan va uning mazmun
83
mohiyatini anglagan bo‘lsalar, bugungi kunda avj olgan ―mafkuraviy ta‘sirlar‖ning
oldi olingan bo‘ladi. I.A.Karimov: ―Barchamizga ayon bo‘lishi kerakki, qaerdaki
beparvolik va loqaydlik hukm sursa, eng dolzarb masalalar o‘zibo‘larchilikka
tashlab qo‘yilsa,o‘sha erda ma‘naviyat ojiz va zaif nuqtaga aylanadi. Va aksincha-
qaerda xushyorlik va jonkuyarlik, yuksak aql-idrok va tafakkur hukmron
bo‘lsa,o‘sha erda ma‘naviyat qudratli kuchga aylanadi‖ (Karimov I.A. Yuksak
ma‘naviyat-engilmas kuch. T. ―Ma‘anaviyat‖ 2008. 116-bet.) degan edi. Aynan
yuqoridagi holatlar milliy g‘oya va yoshlarni o‘zaro bog‘liqligini belgilab beradi.
Boshqacha qilib aytganda, milliy g‘oya qanchalik mazmunli, har bir kishining
uzoqqa mo‘ljallangan maqsad va manfaatlari, pirovardida esa, millatning
istiqbolini belgilashga xizmat qiladigan bo‘lsa, uni yoshlar shunchalik tez qabul
qiladi va unga nisbatan ijobiy munosabati shakllanadi. Demak, targ‘ibot
texnologiyalari milliy g‘oya orqali yoshlarda qanday g‘oya va fikrlarni taklif etsa,
shunga mos ravishda g‘oyaviy jihatdan chiniqqan, vatanparvar, zamonaviy
bilimlarni egallagan yoshlarga ega bo‘ladi. Eng asosiysi shundaki, yoshlar boshqa
aholi qatlamlariga nisbatan, tashabbuskor, ishonuvchan, tez qabul qiluvchi
tashabbuskor hisoblanadilar. Jamiyatda qanday maqsadga qaratilgan bo‘lmasin,
turli g‘oya va mafkuralarga o‘zining shaxsiy nuqtai nazarini qaratadi. CHunki
yoshlar fiziologik va psixologik jihatdan shakllanish bosqichida bog‘lganligi uchun
ularda yangiliklarga nisbatan qiziqish kuchli bo‘ladi va e‘tiqodga aylantirish va
odatga aylantirish hissi kuchli bo‘ladi.
―Globallashuv tushunchasi (lot. Globus — shar, er sayyorasi ma‘nosini
anglatadi) XX asrning ikkinchi yarmi — XXI boshida jahon taraqqiyotida
shakllangan yangi umumsayyoraviy tartibot, tamadduniy bosqich mazmun-
mohiyati, davlatlar va kishilar o‘rtasida o‘zaro aloqalarning kengayishi va
murakkablashishi, dunyo miqyosida axborot makoni, kapital, tovar hamda ishchi
kuchi bozoridagi integratsiyalashuv, atrof muhitga texnogen ta‘sirning kuchayishi,
ommaviy madaniyat namunalarining keng tarqalishi, informatsion-mafkuraviy va
diniy-ekstremistik xurujlar xavfining ortib borishini ifoda etadigan global jarayon.
Ya‘ni jamiyat hayotining barcha sohalari – iqtisodiyot, siyosat, mafkura,
madaniyat, hatto shaxsiy turmush tarzini qamrab olgan globallashuv jarayoni bilan
bog‘lanmoqda.
―Globallashuv‖ atamasi dastlab amerikalik olim T. Levittning 1983 yili
―Garvard biznes rev‘yu‖ jurnalida chop etilgan maqolasida tilga olingan edi (u
yirik transmilliy korporatsiyalar ishlab chiqaradigan turli-tuman mahsulot
bozorlarining birlashuv jarayonini shunday deb atagan edi). 1985 yilda esa taniqli
amerikalik olim R.Robertson ―Globalization‖ iborasini ilmiy muomalaga kiritib,
bu tushuncha ―odamlar ongida sayyoramizning torayishi hamda dunyoning yaxlit
tarzda anglanishi‖ni aks ettirib, ―dunyoning birlashuvi va kishilar o‘rtasidagi
o‘zaro aloqalarining kuchayishini‖ ifoda etadigan jarayon sifatida talqin etadi.
Millat o‘zini xalq sifatida, el sifatida anglamaguncha, u o‘zining obruyi,
qadr-qimmati, or-nomusi haqida qayg‘ura olmaydi, milliy g‘urur va iftixor
tuyg‘usini to‘la his eta olmaydi.O‘zlikni anglash xalqni uyg‘otuvchi, faol harakatga
keltiruvchi, uyushtiruvchi kuch. SHarq va G‘arbda, Osiyo va evropa xalqlari
84
hayotida ham o‘zlikni anglash tuyg‘usining uyg‘onishi, pirovard natijada, uning
yuksalishiga, birlashishiga, boshqa xalqlar bilan muloqatga kirishuviga turtki
bo‘lgan.
Bugungi kunda O‘zbekiston istiqbolini asrab-avaylash, uni saqlab qolish,
Vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalq farovonligiga asoslanadigan milliy g‘oyaga
asoslangan o‘zlikni anglash tuyg‘usi nihoyatda muhim.
«Milliy g‘oya» deb ta‘kidlaydi Prezident Islom Karimov, «u birinchi navbatda
yosh avlodimizni vatanparvarlik, el-yurtga sadoqat ruhida tarbiyalash, ularning
qalbiga insonparvarlik va odamiylik fazilatlarini payvand qilishdek olijanob
ishlarimizda madadkor bo‘lishi zarur». (Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi
xalqni –xalk, millatni- millat kilishga xizmat etsin. T., Uzbekiston, 1998. 15-b.)
Milliy g‘oya odamlarni ezgu g‘oyalarga ishontirish, uyushtirish, olijanob
maqsadlar sari safarbar etishda ma‘naviy-ruhiy jihatdan ulkan ahamiyatga ega.
CHunki, xalkning ruhi, kayfiyati, hissiy kechinmalari va faoliyat ko‘rsatishiga
shayligi uning harakat dasturi bo‘lgan umummilliy g‘oyaga ishonchi bilan
belgilanadi. Ana shunday ishonch jamiyat a‘zolarida mustahkam e‘tiqodni
shakllantirib, ularni jipslashtiradi, mamlakat fuqarolarini o‘zaro totuv, do‘st va
inoq bo‘lib yashashga,o‘z manfaatlarini Vatan manfaatlari bilan uyg‘unlashtirishga
chorlaydi.
Milliy g‘oyaning maqsad va vazifalari umuminsoniy qadriyatlar ustuvorligi
tamoyiliga to‘la-to‘kis mos keladi. U mamlakatning jahondagi ilg‘or davlatlar
tajribasi asosida mafkuraviy jarayonlarda fikrlar xilma xilligi va qarashlar rang-
barangligi, demokratik erkinliklar va inson xuquqlarini saqlashga doir xalqaro
andozalarga hamoxangligi bilan ham ahamiyatga ega. Globallashuv davrida milliy
g‘oya targ‘iboti muhim ahamiyatga ega.
Globallashuv muammolariga turli sohalar bo‘yicha yondoshuv hamda
talqinlar bir-birini inkor etmaydi. Aksincha, ular bir-biri bilan chambarchas
bog‘liq. Zero, globallashuv inson va jamiyat hayotining barcha tarmoqlarini
qamrab olgan jarayonlardir. Xususan, u ob‘ektiv jarayon sifatida, avvalo, jahon
iqtisodiyotining turli jabhalari o‘rtasida kuchayib borayotgan bog‘liqlikni aks
ettiradi.
Talaba-yoshlarning axborot xavfsizligini ta‘minlovchi omillardan biri
ma‘naviy-ma‘rifiy
dunyoqarashning
shakllanganligidir.
Ma‘naviy-ma‘rifiy
ongning shakllanganligi natijasida, tashqaridan kirib kelayotgan ahloqsizlik
g‘oyalariga qarshi turish mumkin.
Yoshlar ongiga translyatsiya qilinayotgan axborot xuruji g‘oyalaridan biri
ahloqsizlikdir. Bu g‘oya o‘z ta‘siri va etkazgan zarari bo‘yicha ekstremizm,
terrorizm, narkomaniya kabi ofatlardan qolishmaydi.
Mustaqil davlat yoshlarning ongiga g‘oyaviy ta‘sirlar yordamida buzish,
g‘arbning tabiri bilan aytganda mustaqil davlat hayotiga barcha xalqaro huquqiy
norma va xalqaro hujjatlarga zid ravishda aralashishdir.
Nima uchun xalqaro huquq va normalarning buzilishiga g‘arb jamoatchiligi,
«Reyter», «Ey-Bi-Si», «Bi-Bi-Si» kabi axborot agentliklari siyosiy axloqsizlik
85
agressiyasiga qarshi kurashishO‘rniga, nega jahon hamjamiyati kuzatuvchi va
tomoshabin bog‘lib turibdi?
Ammo dunyoda har bir millatning, xalqning o‘zi tomonidan qabul qilingan
ma‘naviy-ahloqiy normalari, madaniy rivojlanish tamoyillari bor. Buni hech kim
hech bir qonun va huquqshunos inkor eta olmaydi.
O‘zbekiston mustaqil davlat sifatida jahondagi ilg‘or mamlakatlar bilan har
tomonlama hamkorlik aloqalarini olib borayotgan bugungi kunda jamiyatimizda
milliy g‘oyaning roli katta.
Milliy g‘oya har bir kishining jamiyat, yurti, millati, o‘zi va oilasi oldidagi
burch va mas‘uliyatini qay darajada his etayotgani va bajarayotganini
belgilaydigan ma‘naviy me‘zondir.
Milliy g‘oyaning O‘zbekistonning mustaqil rivojlanishidagi roli shundaki,
uning mohiyatida quyidagi umumininsoniy tamoyillar yotadi:
Avvalo,
O‘zbekiston
Respublikasining
Konstitutsiyasi,
milliy
va
umuminsoniy qadriyatlar, demokratiya tamoyillariga asoslanib, konuniylikka,
umume‘tirof etilgan talablarga, umuminsoniy tamoyillarga zid kelmaydi;
- xalqimizning asrlar davomida shakllangan yuksak ma‘naviyati, an‘ana va
udumlari, ulug‘ bobokalonlarimizning o‘lmas merosidan oziqlanadi. Bu milliy
g‘oyaning tarixiy va ma‘naviy asosga ega ekanligidan dalolat beradi;
- u adolat va haqiqat, erkinlik va mustakillik g‘oyalari hamda xalkimizning
ishonch va e‘tiqodini aks ettiradi. Bilamizki, bu ulug‘ g‘oyalar istiqlol sari intilgan
har bir xalqning ezgu maqsadi, ishonch va e‘tiqodi bog‘lib kelgan va shunday
bo‘lib qoladi;
- u yurt tinchligi, Vatan ravnaqi va xalq farovonligini ta‘minlashga xizmat
qiladi. Bu tamoyil uning jamiyat a‘zolarini aniq maqsad sari yo‘naltiruvchi,
uyushtiruvchi mohiyatga ega ekanligini ifodalaydi;
- u jamiyat a‘zolarini, aholining barcha qatlamlarini O‘zbekistonning buyuk
kelajagini yaratishga safarbar etadi.
- u millati va dinidan qat‘i nazar, mamlakatimizning har bir fuqarosi qalbida
ona Vatanga muhabbat, mustakillik g‘oyalariga sadoqat va o‘zaro hurmat
tuyg‘usini qaror toptiradi;
- u jamoatchilik qalbi va ongiga fikrlar xilma-xilligi, vijdon erkinligi
tamoiyllariga rioya kilgan holda ma‘rifiy yo‘l bilan singdiriladi.
Axborot xurujlarini oldini olishda milliy g‘oyaning ahamiyati quyidagilar
bilan belgilanadi:
mamlakatning mustaqilligining mustahkamlash, uning hududiy yaxlitligi va
sarxadlar daxlsizligini ta‘minlashda yordam beradi;
qonun ustivorligi, demokratiya va o‘zini-o‘zi boshqarishning hayotda
mustahkam o‘rin egallayotganiga asoslanganligi;
milliy va umuminsoniy qadriyatlarning uyg‘unligiga tayanish;
xalqaro huquq qoidalariga mos kelishi;
U davlatning bosh islohotchi ekanligi va mamlakatda ijtimoiy barqarorlikning
hamohangligi, jamiyat xayotining barcha sohalarining erkinlashuvi, islohotlarning
tadrijiyligiga xizmat kilishi bilan belgilanadi.
| 