2-Modul: Qatti q jismlarda atomlararo bog’lanishlar va ularning turlari

Download 332,27 Kb. Pdf ko'rish
bet	3/4
Sana	28.01.2024
Hajmi	332,27 Kb.
	#147601

1 2 3 4

Bog'liq
4-8 ma\'ruza
4-M I. AQLLI SHAXAR docx, 05 120 000327, l;\', Lecture - 1, 1-3 ma\'ruza, 4-8 ma\'ruza, Milliy va jahon tarbiya konsepsiyalarini qiyosiy tahlili.

Molekulalararo va ichki molekulalyar tasir . Vodorod boglanish.

Donor - akseptorli bog'lanish. Kovalent bog'lanishning boshqacha donor -
akseptorli mexanizmli turi ham bo'lishi mumkin. Bunday kimyoviy bog'lanish bitta
atomning ikki elektroni bilan boshqa atomning erkin orbitali hisobiga vujudga
keladi. Misol uchun:
HCl bilan NH
3
ni birikishi donor-akseptorli bo'ladi:
NH
3

HC1

NH
4
Cl yoki NH
3

H


NH
4

Ammiak molekulasida azot atomining bo'linmagan elektron jufti bo'ladi.
Vodorod ionida 1S - orbital bo'sh uni H

deb belgilaymiz.
Ammoniy ioni hosil bo'lishida azotning elektron jufti azot va vodorod
atomlari uchun umumiy bo'lib qoladi, ya'ni molekulyar elektron bulutga aylanadi.
Vodorod ionining zaryadi umumiy bo'lib qoladi (u delokallashgan, ya'ni barcha
atomlar orasida tarqalgan). Bo'linmagan elektron juftini beradigan atom
elektronodonor, uni biriktirib oladigan (ya'ni bo'sh orbital beradigan) atom
elektronoakseptor deyiladi.
Bir atomning (elektrodonorning) ikki elektron jufti va boshqa atomning
(elektronoakseptorning) bo'sh orbitali hisobiga kovalent bog'lanish hosil bo'lish
mexanizmi donor-akseptorli mexanizm deyiladi. Shu yo'l bilan hosil bo'lgan
kovalent bog'lanish donor-akseptorli kovalent bog'lanish deyiladi.
Molekulalararo
va
ichki
molekulalyar
ta'sir. Vodorod
bog'lanish. Yuqorida ko'rib o'tilgan ion, kovalent, metall, donor–akseptor kabi
bog'lanishlar kimyoviy bog'lanishning asosiy turi hisoblanadi. Atom va
molekulalar orasida bu xil bog'lanishlardan tashqari yana ikkinchi darajali
bog'lanish xili–vodorod bog'lanish hamda molekulalar aro tortishish kuchlari
(Vander–Vals kuchlari) ham mavjud. Oriyentasion, dispersion va induksion
kuchlar ham shular jumlasiga kiradi. Vodorod bog'lanish–kimyoviy bog'lanishning
o'ziga xos turidir. U molekulalararo va ichki molekulyar bo'lishi mumkin.
Molekulalararo vodorod bog'lanish tarkibiga vodorod hamda kuchli
elektromanfiy element – ftor, kislorod, azot, xlor va oltingugurt atomlari kiradigan
molekulalar orasida vujudga keladi. Bunday molekulalarda umumiy elektron juft

vodorod atomidan elektromanfiy element atomi tomoniga siljigan bo'ladi. Bunda
musbat vodorod ioni kichiq bo'lganligi uchun boshqa atom yoki ionning
bo'linmagan elektron jufti bilan o'zaro ta'sirlanib kuchsizroq bog'ni hosil qiladi. Bu
bog'lanish vodorod bog'lanish deyiladi.
Masalan: Donor-akseptor boglanish ikki xil molekula orasida xam yuzaga chiqishi
mumkin. Masalan,
H
3
N: + BF
3
---------> H
3
N:BF
3
Bu yerda NH
3
elektron juftli donor bo’lib, BF
3
bu elektron juft uchun akseptordir.
CO molekulasida xam ichki donor-akseptor boglanish mavjuddir. Bunda uglerod
akseptor, kislorod donor vazifasini utaydi.
Odatda vodorod bog’lanish nuqtalar bilan belgilanadi va bu bilan uning
kovalent bog’lanishdan ancha kuchsizroqligi ko’rsatiladi. Shunga qaramay,
molekulalarning assosilanishi ana shu bog’lanish tufayli vujudga keladi.
Lekin bu bog’lanishning energiyasi unchalik katta emas. Masalan: kimyoviy
bog’lanishlarning asosiy turlarini bog’lanish mustahkamligi 84–1042 kj

mol
bo’lsa, vodorod bog’lanishniki 21–42 kj

mol.

Download 332,27 Kb.

1 2 3 4

Download 332,27 Kb.

Pdf ko'rish