333
7.3. MAXSAR
Ahamiyati. Urug„ining tarkibida 17-37% yarim quriydigan oq-sariq rangli
moy bo„ladi. Po„sti tozalangan urug„dan olingan moy o„zining ta‟m sifati bo„yicha
kungaboqar moyidan qolishmaydi.
Moyi oziq-ovqat
uchun margarin tayyorlashda, shuningdek, u texnik
ahamiyatga ega bo„lib, alifmoy,
linoleum, sovun va boshqa mahsulotlar olinadi.
Kunjarasi achchiq bo„ladi. Shuning uchun o„g„it sifatida ishlatiladi. Lalmi yerlarda
pichan, ko„kat va silos uchun ekiladi, uni tuyalar, qo„ylar va qoramol yaxshi yeydi.
Maxsar ekilgan maydon qorakul qo„ylari uchun yaxshi yaylov hisoblanadi.
Tarixi. Qadimdan Misr va Hindistonda ma‟lum bo„lgan, gulbarglaridan
tayyorlangan bo„yoqlar keng qo„llanilgan. Eramizgacha bo„lgan XVI asrga oid
qazilmalarda maxsarning qurigan gullari topilgan. Arab tilida «usfur» deb
nomlangan. Shu nomdan ruscha nomidan kelib chiqqan deb hisoblanadi.
Qadimdan Hindistonda sanskrit lug„atida maxsar qadimiy ekin deb qayd qilingan.
Hindistonda maxsarning barcha botanik tur xillari saqlangan. Hindistondan maxsar
Xitoyga keltirilgan. Maxsar ekilishi to„g„risida Grek olimlari Dioskorid va Pliniy
o„z asarlarida qayd qilishgan. Madaniy ekin sifatida
maxsar Shimoliy Afrikada,
Old Osiyoda, Afg„onistonda, Mesopotamiya, Kichik Osiyo, Suriya, Falestin,
Kavkazorti
Birlashgan Arab Amirligi, Eron, O„rta va Janubiy Amerikada ekiladi
va Turkmanistonda keng ekilmoqda. Turkmanistonda maxsar moyi oziq-ovqatda
va chiroq yondirishda ishlatilgan. Paxtachilik rivojlangan
sari maxsar ekini
kamaygan, chunki chigit moyi ist‟emol qilingan. Yevropaning janubiy rayonlarida,
Fransiyada ekila boshlangan. Maxsar avval faqat bo„yoq ishlab chiqarish uchun
ekilgan. Ammo, sun‟iy anilin ishlab chiqilishi bilan maxsardan bo„yoq ishlab
chiqish to„xtatiladi, maxsar moyli ekin sifatida saqlangandi. Maxsar eng ko„p
Hindistonda ekiladi.
FAO ma‟lumoti bo„yicha 2015 yili yer yuzida maxsar 7,82 mln. ga
maydonga ekiladi, o„rtacha hosil 8,5 s/ga ni tashkil qiladi, yalpi hosili 6,47 mln t.
334
|тир оралари кис -
Бундай усимлик -
да ва догли була -
т кобигининг ра-
нги доннинг товар
[аштиради. Касал -
усимлик битлари
келган йилларида
>линган кук масса
>усли касалликдан
«ликлар хам зарар
- иниши
жщатидан
уларнинг барглари
1
рда касаллик ало
- >у касалликни
хам юни саклаб
колиш шнг олдини
олиш шликлардан
олиш гадики.
урутларни
зарарланишни 2 -
3
Гуллаш ва дуккак
чи усимлик битла
- *га каралг
курашда йжа
беради. Инсек -
)линса, зараркунан
- симликларни
голиб глабки
примордиал шда,
учинчи мартда
L
лари чакиради.
Кук
г айрим туплари
ва ягир рангга
киради, ахсар
усимлиги бир
O„zbekistonda 2015 yilda 58,6 ming gektarga ekilgan. Qurg„oqchilikka
chidamli bo„lganligi uchun u lalmi yerlarda keng tarqalgan. Lalmi yerlarda undan
3-4 s/ga urug„ va 45-60 s/ga ko„kat olinadi yoki 16-23 s/ga pichan olinadi.
33
