129
Takrorlash uchun savollar:
1. Sug„oriladigan yerlarda sulining o„tmishdoshlari?
2. Kuzgi sulining ekish me‟yori qanday aniqlanadi?
3. Bahorgi sulini ekish me‟yori qancha bo„ladi?
4. Bahori sulining ekish me‟yoriga nima ta‟sir ko„rsatadi?
5. Sulining oziqaga talabi qanday bo„ladi?
6. Suli uchun o„g„itlar miqdori qanday aniqlanadi?
7
. Qaysi rivojlanish davrida qo„shimcha oziqlantiriladi?
8. Suli qaysi rivojlanish davrida suvni ko„p talab qiladi?
2.7. MAKKAJO„XORI
Ahamiyati. Makkajo„xori
eng qimmatli, yuqori hosilli don ekini hisoblanib
oziq-ovqat, yem-xashak, texnik va agrotexnik ahamiyatga ega.
Oziq-ovqat sifatida makkajo„xorining doni ishlatiladi. Uning doni juda ham
to„yimli hisoblanib, tarkibida o„rtacha 10,6% kletchatka, 1,4% kul moddalari bor.
Lekin, makkajo„xori donida oqsil miqdori kam bo„ladi. Shu sababli makkajo„xori
uniga 25-30% bug„doy uni qo„shib non yopiladi.
Makkajo„xori doni tarkibida yog„ moddasi (4,3-5,0%) ko„p bo„lganligi
uchun uning uni tez achiydi. Don murtagi maxsus mashinalarda ajratib olinib,
qolgan
qismidan un tayyorlanadi, chunki makkajo„xorining murtagi tarkibida 25-
40% gacha moy moddasi bo„lib, undan oziq-ovqat uchun ishlatiladigan moy
tayyorlanadi. Bundan tashqari, makkajo„xori
donidan yorma tayyorlanadi, sut-
mum pishish davrida uni qovurilgan (bodroq) va qaynatib pishirilgan xolda oziq-
ovqat sifatida ishlatish mumkin. Shu davrda uning donidan konserva tayyorlash
ham mumkin. Makkajo„xori ko„p ekiladigan mamlakatlarda (Gruziya, Moldova,
Ruminiya va boshqa mintaqalarda) u asosiy oziq-ovqat ekini hisoblanadi.
Yem-xashak sifatida makkajo„xorining doni va poyasi ishlatiladi.
Uning
doni juda to„yimli (1 kg makkajo„xori doni 1,34 kg ozuqa birligiga ega) hisoblanib,
uy parrandalariga va mollarga butunligicha yoki yorma holida beriladi.
130
Makkajo„xorining poyasi mollarga ko„kligicha beriladi, undan xashak
tayyorlanadi, doni sut-mum pishish davrida o„rilganda esa uning poyasidan yuqori
sifatli silos tayyorlash mumkin. Makkajo„xori
silosining bir kilogrammi
to„yimliligi jihatidan 0,20-0,25 ozuqa birligiga, so„tasi bilan birga bostirilganda esa
0,40 ozuqa birligiga teng bo„ladi.
Makkajo„xorining texnik ahamiyati shundan iboratki, uning donidan
kraxmal, spirt,
glyukoza, sirka kislotasi, poyasidan esa qog„oz, karton, yog„och
spirti, sun‟iy kauchuk, sun‟iy smola va boshqa har xil mahsulotlar olinadi.
Makkajo„xori agrotexnik ahamiyatga ham egadir, u qurg„oqchilikka
chidamli va
chopiqtalab o„simlik bo„lganligi uchun yerda begona o„tlarning kamayishiga olib
keladi.
Makkajo„xori qor to„sish maqsadida ham ishlatiladi, janubiy mamlakatlarda
makkajo„xorining tezpishar navlarini ekish natijasida bir yilda ikki marta hosil
olish imkonini beradi va uni boshqa ekinlar bilan birgalikda qo„shib
ekish ham
mumkin.
