22-MAVZU:
NEFT, GAZ VA SUVNI YIG`ISH VA TAYYORLASH. TAYYOR
NEFT VA TABIIY GAZ MAHSULOTLARIGA QO`YILADIGAN TALABLAR.
KONLARDAGI ISHLATILADIGAN QUVURLAR TASNIFI
REJA:
22.1. Neft, gaz va suvni yig’ish, tayyorlash va uzatish tizimlari tasnifi
22.2. Tovar neftning sifatiga qo‘yilgan talablar
22.3. Neftni yig’ish, tashish va tayyorlash tizimi
22.1. Neft, gaz va suvni yig’ish, tayyorlash va uzatish tizimlari tasnifi
Konda neftni va gazni yig‘ish hamda tayyorlash neft quduqlarining mahsulotlarini
holatini ketma-ketlikda o‘zgartirish va ularni alohida tarkibi bo‘yicha ajratish va tovar
xom-ashyosini olish bilash yakunlanadi.
Shunday qilib,
texnologik jarayon quduq
mahsulotlarini ikki xom-ashyolar oqimiga ajratadi: neft va gaz.
Qatlam suvlarini yig‘ish, tozalash va ulardan foydalanish texnologiyasi maxsus
jarayonlar sifatida alohida qaraladi. Bu jarayon ketma-ket uchta bosqichdan iborat:
ajratish; yig‘ish; tovar xom- ashyosi uchun o‘rnatilgan neft va gazni meyorlashtirilgan
xossasiga keltirish. Neft oqimi uchinchi bosqichda qatlam suvlaridan va mineral tuzlardan
tozalanadi va neftni barqarorlashtirish uchun uning tarkibidagi uglevodorodlar ajratib
olinadi, natijada neftni qayta ishlashga jo‘natishdagi yo‘llarda yo‘qotilishning oldi olinadi.
Shu bosqich davomida gaz oqimlaridan uglevodorodlar (benzinsizlashtirish uchun) ajratib
olinadi va tovar gazi hamda suyultirilgan uglevodorodlarga aylantiriladi. Shunday qilib,
uchinchi bosqich neft va gazni yig‘ishning so‘nggi bosqichi hisoblanadi – neft va gazni
ishlash bosqichi deyiladi. Neft va gaz qayta ishlanganda uning kimyoviy va fizik xossalari
chuqur o‘zgaradi. Bundayoitda ishlov berish bilan qayta ishlashni chalkashtirmaslik
kerak.
Neft va gazni o‘lchov qurilmalaridan ularni ishlash punktiga (neftni yig‘ish
punktiga, gazni qayta ishlaydigan zavodga) harakatlanishi neft va gazni yig‘ish deyiladi,
tovar xom-ashyosini kon chegarasidan tashqariga chiqarish neft va gazni tashish deyiladi.
Neft va gazni yig‘ish va ishlashning texnologik sxemasi deganda neft va gazni xom-
ashyosi oqimlarini holatini to‘xtovsiz ketma-ketlikda ajratish
jarayonini grafik usulda
tasvirlanishi va tovar neftni olish tushuniladi. Neft va gazni yig‘ish hamda ishlash
tizimining tarkibiga bir-biri bilan ketma-ket va o‘zaro bog‘langan apparatlarni,
mexanizmlarni, mashinalarni va inshootlarning jamlanmasi kiradi va texnologik
sxemalarda belgilangan ishlarni ta’minlash amalga oshiriladi.
Neft va gazni yig‘ish hamda ishlash tizimining texnologik
sxemalarida quyidagi
jarayonlar amalga oshiriladi:
- gazni va neftni tayyor uglevodorodlarni xalq xo‘jaligida foydalanish uchun saqlash;
- neft va gazni meyordagi tovar xom ashyosigacha olib borish;
- neft va gazni ishlashdan olingandan keyin turlari bo‘yicha xom-ashyolarga va
mahsulotlarga ajratishni hisobga olish.
- har bir quduqni mahsulot beruvchanligining nazoratini ta’minlash.
Bir konning o‘zida bir xil darajada buni amalga oshirishda texnik – iqtisodiy
ko‘rsatgichlari yuqori bo‘lgan neft va gazni texnologik sxemasiga yoki yig‘ish tizimiga
hamda ishlov berishninng ko‘rsatgichlariga etibor beriladi. Asosiy texnik ko‘rsatgichlarga
quyidagilar kiradi: neft va gazni yig‘ish hamda ishlov
berishning texnik-iqtisodiy
ko‘rsatgichlariga; tizimni avtomatlashtirish darajasiga; metallning solishtirma sarfiga;
xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning soniga, elektr energiyasini
solishtirma sarfiga va
boshqalarga.
Neftni bosimsiz tizimda harakatlanishi tizimning boshlanishi va tugallanishining
otmetkalari farqiga bog‘liq holda gravitatsion kuch ta’sirida oqim harakati paydo bo‘ladi.
Agar quvurdagi neftning yuqorisida erkin yuza paydo bo‘lsa, oqim to‘liq bo‘lmagan yuza
orqali harakatlanadi va bosimsiz deyiladi. Agarda erkin yuza bo‘lmasa, bosimli oqim
deyiladi. Ko‘pincha bosimsiz oqim mavjud bo‘lib, bir uchastkada erkin toqim ikkinchi
uchastkada esa bosimli oqimlar uchraydi. Neftning bosimsiz oqimi yig‘ish
tizimining
geometrik balandliklarining farqi hisobiga paydo bo‘ladi va yig‘ishda nasoslardan
foydalanilmaydi.
Neftni yig‘ishning bosimli tizimida neft bosim ta’sirida harakatlanadi hamda haydashda
markazdan qochma yoki porshenli nasoslar qo‘llaniladi.
Bosimli tizimlarda neftni harakatlanishida quduqning favvora archasi yoki gaz
ajratgichlardagi hosil bo‘ladigan qatlam energiyasi ham hisobga olinadi.
Eski konlarda ikki quvurli germetik bo‘lmagan bosimsiz yig‘ish tizimlar keng
qo‘llaniladi. O‘zi oqar tizimning xarakterli
xususiyati shundan iboratki, suyuqlik o‘lchov
qurilmalaridan keyin quvur uzatmaning boshi va oxiridagi geodezik otmetkalarning farqi
hisobiga harakatlanadi va oraliq rezervuarlariga yo‘naltiriladi hamda neftni katta
bug‘lanishga (3%dan 5%gacha) olib keladi. Neftning tarkibidagi yengil uglevodorod
fraksiyalarining yo‘qotilishini bartaraf qilish uchun
hamma yangi konlar quduq
mahsulotlarini yig‘ish, tayyorlash va tashishda germetik tizimi bilan jihozlanadi. (22.1-
rasm)
