25
SIQILGAN HAVO SOVUTISH SIFATINI KOMPRESSOR QURILMASINING
SAMARADORLIGIGA TA'SIRINI O'RGANISH
Yuldoshov Husniddin Ergashovich, Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali o’qituvchisi. Adres:
O‘zbekiston Respublikasi Toshkent viloyati Olmaliq shahri Mirzo Ulug‘bek ko‘chasi 45-uy.
Telefon: +998-99-791
–
03-89.
Abdumutalov Abrorbek Abdujabbor o’g’li, Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali talabasi.
Adres: O‘zbekiston Respublikasi Toshkent viloyati Olmaliq shahri Mirzo Ulug‘bek ko‘chasi 45-uy.
Qo’shboyev Azimjon Nizomiddin o’g’li, Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali talabasi. Adres:
O‘zbekiston Respublikasi Toshkent viloyati Olmaliq shahri Mirzo Ulug‘bek ko‘chasi 45-uy.
Annotatsiya: Bugungi kunda kon kompressor qurilmalarini ishlatish amaliyoti shuni ko'rsatadiki,
kompressor
qurilmalarining mavjud sovutish tizimlari ularning ishlash xususiyatlari bilan bog'liq bir qator muhim
kamchiliklarga ega.
Porshenli kompressorlarda har bir 5-6 ℃ ga havoni sovutmaslik
havoni siqish uchun elektr
energiya sarfini 1% ga oshiradi va unumdorlik 8-10% ga kamayadi, bu esa siqilgan
havo ishlab chiqarishda
sezilarli iqtisodiy yo'qotishlarga olib keladi. Yangi yuqori samarali texnik va texnologik echimlarni joriy etish
orqali kon kompressorlari qurilmalarining ish samaradorligini oshirish mumkin.
Ushbu tezisda, siqilgan havoni sovutish sifati kompressor qurilmasining samaradorligiga ta'sirini aniqlash
bo'yicha tadqiqot natijalari, kompressor tomonidan so’rilayotgan havoni sovutishning samarali texnik echimlari va
kompressor oraliq va oxirgi sovutgichlarining issiqlik almashinuv yuzalarida cho'kindilarning
shakllanishini
kamaytiradigan qurilma ishlab chiqildi.
Tayanch so'zlari: kompressor, sovutish tizimi, harorat,
siqilgan havo, issiqlik uzatish,
sovutish minorasi, oraliq
muzlatgich, elektr energiyasi iste'moli, havo sovutgich, sun'iy sovutish.
Siqilgan havo ishlab chiqarish uchun elektr energiyasining ulushi 20% ga teng va ba'zi hollarda texnologik
mahsulotni ishlab chiqarish uchun umumiy energiya sarfining 90% ga etadi. Metallurgiya zavodlarida siqilgan havo
ishlab chiqarish uchun elektr energiyasining 5-10% ga yaqini, mashinasozlik korxonalarida 20% gacha sarflanadi,
tog ' –kon sanoati esa 30% gacha elektr energiya ist’emol qiladi [1].
Ishlab chiqarishning kamayib ketishi va kon kompressorlarining nisbiy energiya
xarajatlarini oshirishga
kompressor qurilmalarining sovutish tizimi katta ta'sir ko'rsatadi.
Sovutish tizimini takomillashtirish asosida porshenli kompressor qurilmalarining samaradorligini oshirish
mumkin. Chunki porshenli kompressor agregatlari uchun sovutmaslik tufayli energiya yoqotish 20 % ni tashkil etadi
[2].
Kompressor qurilmalarining mavjud sovutish tizimi ularning ishlash xususiyatlari tufayli bir qator muhim
kamchiliklarga ega. Sovutish uchun ishlatiladigan suv tarkibida tuz miqdori va turli xil aralashmalar mavjud bo'lib,
bu oraliq va oxirgi sovutgichlarning ishlashini yomonlashtiradi.
Kompressor qurilmalarini sovutish tizimining ishlashiga ta'sir qiluvchi muhim
omil iqlim sharoitlari
hisoblanadi.
Yoz oylarida kunduzi havo harorati 40-45 ℃ ga etadi, bu esa kompressorga kirayotgan havo haroratining
oshishiga olib keladi, natijada uning unumdorligi kamayadi [3].
Bundan tashqari, yilning issiq davrida qo’llanilayotgan sovutish minoralari aylanma suvni kerakli darajada
sovutmaydi, bu esa kompressor qurilmasining samaradorligini pasaytiradi.
Kompressor qurilmalarining samarali ishlashi va unumdorligiga ta'sir qiluvchi muhim omillardan biri so’rish
jarayonida havoning isitib ketishidir.
26
So’rilayotgan havo haroratining oshib ketish mobaynida, ya’ni, siqishni boshlash harorati, 1
℃ ga oshishi, 1
kg havoni siqishni sarflangan ish taxminan 0,16 % ga ortadi, so’rilayotgan havo harorati 6℃ ga oshganda – 1 % ga.
Kompressorlarning samarali ishlashiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan yana bir omil- porshenli kompressorning
oraliq sovutgichlaridagi havoning yaxshi sovutilmasligi, porshenli kompressorning oraliq sovutgichidan chiqayotgan
haroratning har bir 6-8
℃ oshishi elektr energiyasining 1% ga oshishiga va unumdorlikning 5% gacha kamayishiga
olib keladi.
Yaxshi sovutilmaslikning asosiy sababi - cho'kma qatlam hosil bo’lishi
va sovutgichning issiqlik
almashish yuzasining ifloslanishini yuzaga keltiruvchi sifatsiz suv[4].
Porshenli kompressorining oraliq sovutgichida havo sovutish samaradorligiga cho’kma qatlam qiymatining
ta'sirini aniqlash uchun biz SOLIDWORKS Flow Simulation dasturida tadqiqotlar o'tkazdik.
Tadqiqotlar silindrdan chiqayotgan harorati 100
℃, 110℃, 120℃, 130℃ va 140℃ bo’lgan siqilgan havo
t
siq.havo
bilan o’tkazildi.
Sovutgichga kirayotgan sovutuvchi suv t
1sov.suv
harorati 15
℃, 20℃ va 25℃ edi va cho’kma
qatlami σ
ch.q
asta-sekin 1 mm dan 5 mm gacha o’sib bordi.
Sinov, turli haroratli sovutish suv t
sov.suv
va σ
ch.q
cho’kma
qalinligi bilan siqilgan
havo t
siq.havo
haroratining har bir qiymati uchun takrorlandi.
1-rasmda SOLIDWORKS Flow Simulation dasturida olingan tadqiqot natijalarining ayrimlari ko’rsatilgan.
а) 𝑡
𝑠𝑖𝑞.ℎ𝑎𝑣𝑜
= 120℃; 𝑡
1𝑠𝑜𝑣.𝑠𝑢𝑣
= 20℃; 𝜎
𝑐ℎ.𝑞
= 1 𝑚𝑚.
б) 𝑡
𝑠𝑖𝑞.ℎ𝑎𝑣𝑜
= 120℃; 𝑡
1𝑠𝑜𝑣.𝑠𝑢𝑣
= 20℃; 𝜎
𝑐ℎ.𝑞
= 5 𝑚𝑚.
