A) Qirqib ishlangan buyum strukturasida tolalarni
joylashishi.
B) Bolg‘alangandan so‘ng tolalarni joylashishi.
Bolg‘alashda bolg‘alanish koeffitsiyenti;
,
bunda: F1- bolg‘alanguncha zagotovka
kesimini yuzi, mm2;
F2-bolg‘alangandan so‘ngi kesimni yuzi, mm2.
Buyumning zagotovkasini qizdirish temperaturasi ma’lum va holat
diagrammasidan olinadi.
Yumshoq metallarni ba’zan sovuq holda ham
bolg‘alash mumkin. Hozir ikki xil bolg‘alash
usuli – qo‘l bilan va mashina bilan bolg‘alash
usullari mavjud.
Qo‘l bilan bolg‘alash
kichik va oz mikdordagi
buyumlarni tayyorlashda qo‘llaniladi. Qolgan
hamma hollarda mashina bilan bolg‘alanadi.
Odatda, qo‘l bilan sandonlarda og‘irligi 0-10 kg
bo‘lgan
buyumlar
bolg‘alanadi.
Bunda
zagotovkani maxsus ombirlar bilan ushlab turilib,
og‘irligi
10-20
kg
kuvaldalar
bilan
deformatsiyalanadi.
Mashinada bolg‘alash pnevmatik, bug‘-havoli bolg‘alash
mashinalari va
gidravlik presslarda bajariladi.
Bunda zagotovkani bolg‘alash yoki pressni urgichga qo‘yib, buyumni
deformatsiyalash esa yuqoriga harakatlanuvchi urgich yordamida bajariladi.
Urgichlar (boyok)ni shakli har xil, tekis yuzali va fason yuzali bo‘lishi
mumkin
2
1
F
F
40-rasm. Bolg‘alashda
zagotovkaning qizdirish
chegaralari.(uglerodli Po‘latlar
uchun)
41-rasm.
Urgichni
shakllari
42-rasm.Bolgalash
operatsiyalarini
eskizlari.
Bolg‘alashdagi asosiy operatsiyalarga quyidagilar kiradi: Cho‘zish, cho‘ktirish,
qisman cho‘ktirish, egish, teshish, qirqish burash, shakl berish va boshqalar.
Cho‘zish operatsiyasi natijasida metall bo‘yiga cho‘ziladi, uni ko‘ndalang
kesimlari kamayadi.
Cho‘ktirish operatsiyalari cho‘zish operatsiyalarini teskarisi bo‘lib,
bunda
metalni ko‘ndalang kesimi oshadi, bo‘yi qisqaradi.
Qisman cho‘ktirishda buyumni ma’lum qismi cho‘ktiriladi.
Zagotovkani teshish operatsiyasi quyidagicha bajariladi.
Teshish zarur bo‘lgan zagotovka urgich ustiga o‘rnatilib asbob yordamida
zagotovka qalinligi yarimigacha o‘yiq hosil qilinadi. (41-rasm, a-holat)
So‘ng zagotovkani 1800 burib asbob bilan urilib ikkinchi tomonidan o‘yiq
hosil qilinadi.
Shundan so‘ng zagatovka maxsus teshikli moslama ustiga o‘rnatilib, probka
yordamida urilib o‘yiqlardan teshik ochiladi.
Teshish oxirida zagotovka tekis urgich ustiga
qo‘yilib tekislanadi.
Bolg‘alanish kerak bo‘lgan buyumga shakl berish
bo‘yicha bolg‘alashda
zagatovkaga urish bilan
zarb bilan berilib uriladigan mashina qismini urish
qismi og‘irligi G bilan tanlanadi. Bu og‘irlik,
bolg‘alanadigan material turiga, og‘irligiga,
temperaturasi
va murakkabligiga qarab, maxsus
jadvallar yordamida aniqlanadi yoki hisoblab
topiladi.
