3 (79) 2021
PEDAGOGIK MAHORAT
233
natyurmort san’at asarlari oʻrgatiladi. Lekin
ularni badiiy tahlil qilish, ulardan tegishli xulosalar chiqarish
hamda hayotda foydalanish yoʻllari haqida yetarli darajada bilim, koʻnikma va malakalar yetishmaydi. Biz
muammoni bartaraf etish uchun natyurmort janridagi asarlarni oʻqishning falsafiy
va psixologik asoslarini
koʻrib chiqamiz.
Natyurmort tasviriy san’at janridan biri boʻlib, fransuzcha “jonsiz tabiat” degan ma’noni bildiradi.
Insonning atrofini oʻrab turgan real maishiy muhitda joylashgan va kompozitsiya jihatidan yaxlit guruhni
tashkil qilgan narsalar tasvirlanadi. Shuningdek, shu janrda yaratilgan rassomlik
asari ham natyurmort deb
ataladi. Asosan, dastgohli rassomlik (rangtasvir va grafika)da, qisman haykaltaroshlik (asosan, relyef)da
ishlanadi. Natyurmortda “jonsiz buyumlar” (masalan, uy–roʻzg‘or buyumlari, qurol-aslahalar va
boshqalar)dan tashqari, tabiatdan
ajratib olingan va buyum, narsalarga aylantirilgan jonli tabiat narsalari ham
tasvirlanadi [1].
Natyurmort janrida M.Karavadjo, V.K.Xedi, P.Klas F.Sneyders, J.B.Sharden A.Matiss va boshqalar,
Oʻzbekiston rassomlari R.Ahmedov, A.Ikromjonov, M.Nuriddinov va
boshqalar samarali ijod qilib,
natyurmortining taraqqiyotini ta’minladilar.
Natyurmort janrida ishlagan olmoniyalik rassom Xramen Stenveyk asarlaridan birini badiiy tahlil qilib
chiqamiz. Xramen Stenveyk taxminan 1580-yilda Frankfurtda tug‘ilgan. 1649-yilda esa Londonda vafot
etganligi ham taxmin qilinadi. Oʻz otasi Gendrik van Stenveyk Starshiyning shogirdi boʻlgan. Frankfurtda,
Gaagada va Antverpenda faoliyat koʻrsatgan. 1617-yilgacha Londonda Karl I saroyida xizmat qilgan.
Asosan, “Vanitas” usulida ishlanadigan falsafiy natyurmort janrida ijod qilgan va, asosan, maishiy turmush
masalalarini yoritgan (“Bosh chanoqli natyurmort”, “Inson hayotidagi ma’nosizliklar”. 1647-yil. Londondagi
Milliy galereyada saqlanadi). Stenveykning asarlarida ayrim predmetlar qatori Ona zamin (yer) va undagi
boyliklarni madh etish (qurol-yarog‘lar,
kitoblar, san’at atributlari, qimmatbaho jihozlar) yoki hissiy
lazzatlanishga asos boʻladigan gullar, mevalar kabilarning bosh chanog‘i yoki
qum soat bilan hamohang
kelishi goʻyo hayotning oʻtkinchi ekanligini eslatadi. Stenveykning ijodi predmetlardagi eng nozik
jihatlarning rang-barang tuslarda ishlanishi hamda obrazlarni ifodalashda oʻziga xos kinoya orqali
yondashganligi bilan ajralib turadi. Shunday falsafiy ishlaridan biri “Bosh chanoqli natyurmort” asaridir (1-
rasm).
1-rasm. X.Stenvek. “Bosh chanoqli natyurmort”. Kompozitsion joylashishi
2-rasm. X. Stenvek. “Bosh chanoqli natyurmort”dagi asosiy elementlar (1-bosh chanoq, 2 - bosh
kiyim, 3 - qum soat, 4 - nay, 5 - kitob, 6 - nota daftari 7 - may, 8 - shaftolilar, 9 - barglar, 10 - tasbeh, 11 -
quticha, 12 - dasturxon, 13 - yorug‘lik, 14 - qorong‘ilik).
Natyurmort qizg‘ish jigarrang koloritda bajarilgan boʻlib, tomoshabinni hayajonga soladi. Inson bir
daqiqa tinchlanib, hayollar olamiga kirib qoladi.
https://buxdu.uz
