|
3 Mavzu: Didaktik prinsplar. Ko`rsatmalilik prinspining mazmuni va mohiyati. «Didaktika»
|
| bet | 1/2 | | Sana | 07.11.2022 | | Hajmi | 0.57 Mb. | | #29354 |
Bog'liq Pedagogik tadqiqot jarayonini o BMI Коп қаватли тураражой, Конс5пект ткытого56, Qo15987, 1-mustaqil ish , 2.Zaripova 14564, xhhxgh, Bob. Pul mablag’lari va hisob-kitoblar hisobi, IJTIMOIY IQTISODIY RIVOJLANISHNI DASTURLASH, PROGNOZLASHTIRISH VA, AMALIYOT DAFTAR1, Amaliyotchi talabaning amaliyot rejasi, Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirlisi-fayllar.org, 8-sinf O\'zb.tarixi 16-21-mavzular(javoblari), Регенерация и размножения, Diniy konfessiyalar
3 Mavzu: Didaktik prinsplar.Ko`rsatmalilik prinspining mazmuni va mohiyati.
«Didaktika» iborasi grekcha didaktikos - ta’lim beruvchi va didasko ta’lim oluvchi so‘zlaridan kelib chiqqan. Bu iborani pedagogikaga nemis pedagogi V.Ratke (1571-1635) kiritgan deb hisoblanadi. Ta’lim nazariy asoslarining tadqiqoti bilan shug‘ullanadigan ilmiy fanni u didaktika deb tushungan. Y.A.Komenskiy birinchi bo`lib didaktikaning fundamental ilmiy ishlanmalarini yaratgan. Shunday qilib didaktika ta ’iimini tashkii qilish masalalari bilan shug^nllanadi deb hisoblanadi. Didaktika - pedagogikaning bir qismi bo'lib, ta’lim va o‘qitishning nazariy asoslari (maqsad, mazmun, ta’lim qonuniyatlari va tamoyillari)ni ishlab chiqarishhamda ta’lim jarayonida tarbiyalash masalalari bilan shug'ullanadi.
Bu tamoyil va tushunchalarning mazmuni bilan tanishib chiqamiz. Ta’lim ning ilmiyligi - bu chizmachilikda chizma geometriya va chizmachilik kurslarining nazariy asoslariga tayanishni bildiradi. Chizmachilikda ta’lim ilmiyligini amaliy qollanilishi, bu, planimetriya va chizma geometriya kurslarida qabul qilingan tavsirlash metodlarini o4rganishni nazarda tutadi. Shu munosabat bilan hozirgi kunda loyihalash, jumladan badiiy loyihalash, kompyuter va hisoblash texnikasini amaliyotda qo`llash imkoniyatlari, mashinada modellashtirish. “Xotirada dalili bor hamma narsalarni yaxshiroq, tezroq va qulay eslab qoladi” degan edi A.R.Beruniy. “Birdaniga ko‘p sezgilar yordamida idrok etish mumkin bo‘lgan narsalarni iloji boricha bir necha sezgilar ishtirokida idrok etish lozim”, - deb ko‘rsatgan Y.A.Komenskiy. Mashhur pedagog K.D.Ushinskiyning quyidagi fikri ta’limda qimmatlidir. “Siz bolaga qandaydir bir nechta noma’lum so‘zni o‘rgating, u bu so‘zlarni bilib olguncha uzoq vaqt ketadi va behuda bosh qotiradi, lekin suratlar vositasida o‘rgatilganda, yigirma so‘zni o‘quvchi hash-pash deguncha o‘rganib oladi”.
Ko‘rsatmalilik qoidasi ta’limning yetakchi qonun-qoidalarini ham amalga oshirishda juda muhim didaktik masalalarni o‘z ichiga oladi, ayniqsa:
1. Bayon qilayotgan mavzuning xarakteriga mos keladigan ko‘rsatma materiallardan to‘g‘ri foydalanish.
2. Ta’limda qo‘llaniliyotgan ko‘rsatma materiallar o‘quvchilarning yaqqol va konkret obrazli idrok qilishini ta’minlashi.
3. Ko‘rsatma materiallar orqali o‘quvchilar ob’ektiv borliqdagi narsa, hodisa va voqealar, ularning xususiyati, belgilari va bir-biriga bog‘lanish vositalari bilan tanishadilar.
4. Ko‘rsatma materiallarining ko‘rsatmali bo‘lishi ilmiy bilimlarni mustahkamlashini ta’minlab qolmay, o‘quvchilar diqqatining barqarorligini oshiradi, ijodiy tashabbuslarining rivojlanishiga yordam beradi.
Ko‘rsatma qurollar o‘tilayotgan mavzuning hajmi, xarakteri, mazmuni va sinf o‘quvchilarining saviyasiga qarab xilma-xil bo‘lishi mumkin. Maktabda qo‘llaniladigan ko‘rsatma materiallarni ikki guruhga ajratish mumkin.
1. Buyum va narsalarni aslicha, tabiiy holicha, ko‘rsatuvchi materiallar: o‘simliklar, hayvonlar, gerbariylar.
2. Tasviriy ko‘rgazma qurollari: rasm, surat, fotosurat, kinofilm, diafilm.
a) simvolik tasvirlanishni ko‘rsatuvchi materiallar: geografiya va tarix kartalari.
b) sxematik materiallar: sxema, tablitsa, diagramma.
O‘qituvchining ta’limni muammoli tashkil etishda ko‘rsatmalarning o‘rni va amaliy ahamiyati beqiyosdir. Ammo ba’zi o‘qituvchilar ta’limda ko‘rsatmalilikdan foydalanishda nuqsonlarga yo‘l qo‘yishadi. Masalan, tayyorlangan ko‘rsatmali qurollardan aniq ta’limiy maqsadni nazarda tutmaydi yoki ko‘rsatiladigan rasm sxema va boshqa tasviriy materiallar kichkina barcha o‘quvchilar yaxshi ko‘rib idrok qila olishmaydi. Shuning uchun ko‘rsatmali materiallar chiroyli, chizmalari aniq va o‘quvchilarning bilish qobiliyatlarini rivojlantirishga hamda ta’limni muammoli o‘zlashtirishga amaliy yordam bermog‘i kerak. Darsda ta’limning ko‘rsatmali tashkil etilishi o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilayotgan materiallarning qiziqarli, tez va ongli o‘zlashtirishga hamda mustaqilligini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi.
6 Mavzu:Chizmachilik fanlariga didaktik o`yin texnologiyalarini tatbiq qilish.O`yin texnologiyasining mazmuni va mohiyati.didaktik o`yin texnologiyasi va undan darslarda foydalanish metodikasi
Pedagogik tadqiqot jarayonini o‘zaro bog`liq bir necha shartli bosqichlarga bo‘lish mumkin. Har bir bosqichning o ‘z vazifalari bor: Birinchi bosqich - tegishli adabiyotlar va o‘qituvchilar faoliyatlarini o'rganib, tadqiqot muammolarini aniqlash. Adabiyot manbalarini o‘rganishda quyidagilar aniqlanishi kerak: - ish muallifining asosiy g‘oyasi, tadqiq qilinayotgan muammo yechimiga uning munosabati va qarashlari; - uning an’anaviy prinsip (yondashuv, yechim)lardan farqi, bu muammoni o'rganishga uning qo'shgan hissasi;
- uning ishida qaysi mavzular bo‘yicha asosiy savollar javobsiz qolganligi; - muammoni keyingi tadqiq qilishda qanday yechilmagan muammolami ha! qilish zarurligt; 0 ‘qituvchilar tajribasini o‘rganishda quyidagilami aniqlash kerak: - o‘qituvchi qanday qiyinchiliklarga duch keladi; - qiyinchilik va kamchilarning sabablari. Ikkinchi bosqich - gipotezani qo‘yish. Gipoteza (ilmiy faraz) bu ma’lum muamoni hal qilish yo‘li ko'rsatilgan taklif. Tadqiqot jarayonida gipoteza o'zgarm asdan qolmaydi. Dalillami to‘plash va ulami solishtirish natijasida tadqiqotchi gipotezaga aniqlik kiritib, yanada asoslangan ko'nnishga keltiradi. V chinchi bosqich - gipotezani tekshirish va nazariyalami qurish. Bunday tekshirish ilmiy tadqiqotning turli metodlaridan foydalanib amalga oshiriladi. To'rtinchi bosqich - tadqiqot natijalarini taxt qilib amaliyotga kiritish. Tadqiqot amaliyotida sanalgan bosqichlar qat’iy ketma-ketliklarida boMmasligî ham mumkin. Tadqiqotchi ish jarayonida boshlang‘ich bosqichlami bir vaqtning o'zida amalga oshirishi ham mumkin. Tadqiqot metodlari. Chizmachilik o‘qitish metodikasida umumilmiy va maxsus tadqiqot metodlariga ilmiy va metodik adabiyodar tahlili, ilg ‘or tajribalarni o ‘rganish va umumlashtirish, kuzatish, so 'rovnomalar o'tkazish, suhbat, modellashtirish, tizimli-tarkibiy tahlil, tajriba sinov o'qishlari va h.lar kiradi. Adabiyotlar va pedagogik tajribalarni o ‘rganish, tahlil qilish umumlashtirishlar umumiy holda nazariy metod\arga kiradi. Adabiyotlar ustida ishlash, o‘rganish zarur boMgan asarlar ro‘yxati (bibliografiya)ni tuzishdan boshlanadi (kitoblar, jurnallar, to'plamlardagi maqolalar, referativ obzorlari va h.). Kuzatish - pedagogik jarayonga aralashmasdan uzoq muddatda tahlil qilishga asoslangan. Kuzatish to‘g `ridan-to‘g‘ri (bevosita darsda), yoki sirtdan (grafik ishlar, maktab hujjatlari bilan tanishish) bo‘lishi mumkin. Kuzatish reja asosida olib borilishi kerak. Suhbat — o ‘quvchilar yoki o‘qituvchilar bilan o'tkazilishi mumkin. 0 ‘quvchilar bilan ular fikrlash yo‘nalishini aniqlash maqsadida suhbat o'tkaziladi. Suhbat natijalari bayonnoma, stenografiya yoki magnitafon yozuvlari ko'rinishida batafsil yozib olintb keyin tahlil qilinadi. So'rovnomalar o'tkazish (anketa so'rovi) - qo'yilgan maqsadlarga mos ravishda tadqiqotchi o'quvchilar yozma javob berishi kerak bo’lgan savollami tuzib chiqadi. Savollar javob beruvchilar uchun aniq va tushunarli boMishi kerak. Tajriba sinov - nazorat va hisoblashlami aniq o'tkazish imkoniyatlari ta'minlangan sharoitda, ahamiyatsiz va noto'g'ri ta’sirlarsiz pedagogik jarayonini kuzatishga imkon beruvchi murakkab va zarur metodlaming biri. Tajriba sinov tabiiy va laboratoriya sharoitlarida o‘tkazilishi mumkin. Uning o‘tkazilish muddatlariga ko‘ra tajriba - sinov o'qitish yoki tajriba - sinov darslari bo‘lishi mumkin. Tajriba - sinov natijalarini umumlashtirishning keng tarqalgan turidan biri natijalarni taqqoslash usulidir. Chizmachilik o'qitish metodikasida umumilmiy tadqiqot bilan birgalikda maxsus tadqiqotlar ham o‘tkaziladi. Ulaming qo‘l!anilishi grafik ishlarni bajarish, bajaruvchining q o '1 harakatlarini aniqlash, zaruriyat va tasvirlashda oson hamda yengil ko‘nikmalami shakllantirish bilan belgilanadi. Maxsus metodlarga siklografîya - harakat kinematikasini qayd qilish; tenzometriya va pezometriya - zo‘riqishlar kattaligini qayd qilish; ukulografiya ko‘z harakatlarini qayd qilish; xronometrik - vaqtni qayd qilish; multipiikatsiyalash - grafik tasvirlami bajarish ketma-ketligini qayd qilish kabiiar kiradi. Tadqiqot natijalari ma’ruza, maqola, kurs va malakaviy bitiruv ishlari, tavsiyanomalar, o‘quv qo‘llanmalari, diafilm, jadval va b. ko‘rinishlarda taxt qilinishi mumkin. «Didaktika» iborasi grekcha didaktikos - ta’lim beruvchi va didasko ta’lim oluvchi so‘zlaridan kelib chiqqan. Bu iborani pedagogikaga nemis pedagogi V.Ratke (1571-1635) kiritgan deb hisoblanadi. Ta’lim nazariy asoslarining tadqiqoti bilan shug‘ullanadigan ilmiy fanni u didaktika deb tushungan. Y.A.Komenskiy birinchi bo`lib didaktikaning fundamental ilmiy ishlanmalarini yaratgan. Shunday qilib didaktika ta ’iimini tashkii qilish masalalari bilan shug`ullanadi deb hisoblanadi. Didaktika - pedagogikaning bir qismi bo'lib, ta’lim va o‘qitishning nazariy asoslari (maqsad, mazmun, ta’lim qonuniyatlari va tamoyillari)ni ishlab chiqarishhamda ta’lim jarayonida tarbiyalash masalalari bilan shug'ullanadi.
Bu tamoyil va tushunchalarning mazmuni bilan tanishib chiqamiz. Ta’lim ning ilmiyligi - bu chizmachilikda chizma geometriya va chizmachilik kurslarining nazariy asoslariga tayanishni bildiradi. Chizmachilikda ta’lim ilmiyligini amaliy qollanilishi, bu, planimetriya va chizma geometriya kurslarida qabul qilingan tavsirlash metodlarini o`rganishni nazarda tutadi. Shu munosabat bilan hozirgi kunda loyihalash, jumladan badiiy loyihalash, kompyuter va hisoblash texnikasini amaliyotda qo`llash imkoniyatlari, mashinada modellashtirish. ishlab chiqarishning texnologik jarayonlari (quyish, shtamplash, kukun (poroshok) metallurgiyasi, detal tayyorlashda lazemi qo‘!lash va h.) bilan tanishishning ahamiyati ortib bormoqda. Chizmachilik fanining o‘ziga xos xususiyati, uni o‘zlashtirish jarayonida real buyumlaming xossalari, ulaming aloqalari va okzaro munosabatlarini ham o‘rganib boriIishidadir. Buning natijasida har qanday tasviming elementar tarkibiy qismlari - yassi, geometrik obrazlardan iborat bo‘lgan to‘gri chiziq, egri chiziq va siniq chiziqlar hamda ulaming oddiy kombinatsiyalari (burchak, geometrik shakl, lekalo va sirkul egri chiziqlari) haqida xulosalar chiqariladi. Ta’limning Umiylik tamoyili DST va КНУТ (konstniktorlik hujjatlarining yagona tizimi) (ЕСКД - единая система конструкторских документаций) tomonidan belgilangan shartli grafik va harfiy belgilami qo'llashda ham bajariladi. Chizmachilikda ta’lim ilmiyligi masalan. o'quvchilarga detallaming birikmasi qanday bajarilishini tushuntirib qolmasdan, nima uchun shu usuldan foydalanilganini tushuntirib amalga oshiriladi. T a’lim olisltning osonligi - o'quvchilar tomonidan o‘rganilayotgan o'quv va ilmiy materialni ongli ravishda o'zlashtirishlari uchun zarur sharoit yaratilishi bilan belgilanadi. Bunda o‘qituvchi o‘quvchilami 0‘zlari kuchi yetadigan qiyinchilikiami yengib o4ishga o ‘rgatishga, ulaming aqliy va amaliy faoliyatlarini faollashtirishga ma’suldir. Chizmachilikda ta’lim olishning osonligi tamoyili darslami metodik jihatdan to‘g‘ri tashkil qilinishi, har bir dars uchun zarur kolrgazmali qurollar, plakat, model, maket, chizma asbobiarining yetarli miqdorda boMishi, o‘quv vositalari (darslik, ish daftari, tarqatma materiallar) sodda va ravon yozilgan bo‘lib o‘quvchilami ular bilan to‘liq ta’minlanganligi kabilar bilan belgilanadi. Ta'limning tizintliligi - bilimlar tizimini ongli va ijodiy qoilash asosida chuqur egallashga aytiladi. Ta’lim tizimliligi tamoyili o‘qituvchi bayon qiladigan yangi tushunchalar oldindan o ‘rganilgan va puxta o‘zlashtirilgan bo‘limlarga mantiqiy tayangan holda kelib chiqishi bilan belgilanadi. Yangi materialning o‘rganilgan material bilan yaxshi bog‘langanligi o‘quvchilarga o‘quv materialining yagona yo‘nalish g‘oyasini namoyish qiladi. Chizmachilikda bu tamoyil juda yaqqol ko‘zga tashlanadi. 0 ‘quvchilar chizma texnikasi bilan tanishib proyeksiyalash asoslarini o'rganadilar. Keyingi ma’lumotlaming deyarli hammasi shunga tayangan holda o‘zlashtiriladi. Amaliyot va hayot bilan aloqa - ilmiy bilimlarni chuqur o‘zlashtirish va malakalarini shakllantirish hamda ulami amaliyotda qoMlay bilishga aytiladi. O‘quvchilarda bunday aloqalarga zaruriyat ulami tarbiyalashning keng ma’nodagi mohiyati, ya’ni insoniyat madaniyatining moddiy (moddiy zaruriyat) va funksional (ma’naviy boyliklar)ga o‘rgatish oqibatida vujudga keladi. Chizmachilikning amaliyot va hayot bilan aloqalari maktab partasidayoq yaqqol namoyon bo‘lib boradi. Masalan, turmushda chizmalardan foydalanib oddiy ta'm iriash ishlarini bajarish, maktab o‘quv ustaxonasida mahsulot tayyorlash uchun oldin ulamingchizmasini bajarish, chizma va sxemalarga tayangan holda laboratoriya mashg‘ulot!ari uchun qurilmalar yig‘ish va hokazo. Bunday misollami har kim ham ko‘plab keltirishi mumkin. Onglilik va faollik - o'qituvchi rahbarligida o‘quvchiIaming ta'lim olishiga aytiladl. Bilimlarni tayyor holda o‘quvchilar miyasiga «joylab» qo‘yish mumkin emas. Bilim olish o‘quvchilaming o'qituvchi rahbarligida shaxsiy bilish faoliyatining natijasi hisoblanadi. Ongli ravishda ta'lim olish - ta’limning maqsadi va yo‘nalishlariga mos ravishda unga ongii munosabatda boMish bilan belgilanadi. Ta’lim faolligi - bilimlarni o‘zlashtirish va amalda qo'llashda mustaqillik, shuningdek, o'quv faoliyatining o‘zi boshqarilishini ta-minlaydigan aqliy faoliyat usullarini egallash bilan belgilanadi. Onglilik va faollik chizmachilikka o'rgatishda eng asosiy prinsiplar sifatida o‘qituvchini o‘quvchilarni grafik bilimlarni ongli ravishda egallashga, ular mohiyatini mustaqil aniqlash qobiliyatlarini shakllantirishga undaydi. Bu prinsip o ‘quvchilarda kuzatuvchanlik, xotira, diqqat, tasavvur va ma’lumotnomalardan foydalana bilish kabi qobiliyatlaming rivojlanganligi bilan faol bog'liq. Ta`limning ko'rgazmaliligi - mavhum tushunchalami egallashda bilish uchun asos hisoblanadi. Bu yerda «ko‘rgazmalilik» tushunchasi buyumlar (masalan, mashina detallari va boshqalar)ning bevosita o‘zlari emas, balki ularning grafik tasvirlari bilan bogMiqligini qayd qilish zarur. Har qanday tasvir, chizma buyumni his qiladigan ko'rish organlarimiz orqali fahmlanadi. Shuning uchun ko‘rgazmalilik inson miyasida chizmada obyekt belgilarini modellashtirish natijasida hosil boiadigan ko‘rinish obrazi deb qabul qilinadi. Bu tamoyil o'quvchilar materialni yaxshi o‘zlashtirishlariga xizmat qiladi. Y.A.Komenskiy ta'limda barcha sezgi organlariga tayanish lozimligini ta'kidlangan: ko‘rinadiganini — ko‘rish, eshitiladiganini - eshitish, hid taratayotganini - hidlash, his qilish mumkin boMganini - his qilish. Bilimlarning o'zlashürishning mustahkamligi - asosiy tushunchalar tizimini amaliyotda birin-ketin mustaqil qo'llash usuli bilan xotirada uzoq vaqt saqlanishini ta’minlashdan iborat. Bilimlarni o‘zlashtirish mustahkamligini ta’minlashga ta’sir ko‘rsatuvchi ikkita yo‘nalishni ko‘rsatish mumkin:
• esda saqlash, o‘quvchi uchun axborot qanchalik ahamiyatli va fikrlab qabul qilingan bo`sa u shunchalik yaxshi eslab qolinadi va xotirada saqlanadi;
• takrorlasK bunda materialning xotiraga tushayotgan vaqti cho‘ziladi. Takroriashda eslab qolinadigan elementlar xotirani tashkü qiluvchi assotsiativ aloqalar tizimiga oson qo'shiiib ketadi.
Ta’lim jamoaviyiigi - o'quvchilar guruhida har birining individual hususiyatlarini hisobga olgan holda ta’limning eng qulay birga olib borilishi. Ta’limda o‘quvchilar jamoaviyiigi ulaming maqsadi, vazifasi va qadriyatlar bilan bog*liq birgalikda o‘zaro harakat va munosabatlar faoliyati bilan namoyon boMadi. Individual yondashish - zarur psixologo-pedagogik tamoyil bo`lib, unga asosan har bir o‘quvchining individual xususiyatlari e’tiborga olinadi. Fanlararo aloqalar - o‘quv dasturlarining fanlar tizimi va didaktik maqsadlarda o‘zaro moslashtirilishi. Fanlararo aloqalami hisobga olish ta’lim jarayonining muvaffaqiyati uchun zaruriy shartlardan biridir. Fanlararo aloqalami qurish moddiy olam hodisalarini to‘g‘ri tushunishga ko‘maklashadi. Bu o‘zaro aloqalar ayniqsa chizmachilik, mehnat ta’limi, geometriya, tasviriy san’at va fizika kabi fanlarni o‘qitishda juda zarur. Chunki bu fanlaming birida olingan bilim, ko‘nikma va malakalardan boshqalarida foydalaniladi.
|
| |
