13.2. Insonni elektr tokidan shikastlanishining asosiy omillari.
Elektr shok elektr tok ta’siriga ko’rsatgan tanani og’ir nervreflektor
reaksiyasi. Shu holatida qon aylanishi, nafas olishi, asab tizimi va boshqa
tizimlarni buzilishiga olib keladi. Shu daqiqadan so’ng tanani to’lqinlanishi fazasi
boshlanadi: arteriya bosimi ko’payadi, o’g’rig’iga reaksiya hosil bo’ladi, va hakazo.
Shundan keyin esa tormoz fazasi boshlanadi: nerv tizimi bo’shashadi, arterial
bosimi kamayadi, nafas olishi susayadi va depressiya holati boshlanadi. Shok
holati bir necha minutdan bir sutkagacha davom etishi mumkin. Shundan keyin
odam asta-sekin sog’ayib ketadi, yoki biologok o’limi holatiga o’tib ketadi.
Insonni elektr tokidan shikastlanishining asosiy omillariga: inson tanasini
elektr tokiga ko’rsatayotgan qarshiligi; tokning turi, inson tanasidan o’tayotgan
tokni davom etish muddati, tokni o’tgan yo’li, tokni chastotasiga, insonni shaxsiy
hususiyatlarga bog’liq:
a) Inson tanasidan o’tayotgan tok, eng kichik qarshilik ko’rsatadigan
yo’lidan boradi. Shu holatida tanani qismlari har xil solishtirma
qarshiligiga ega bo’lgani bilan tushuntiriladi.
Inson terisining ko’rinishi (kesmada)а) epidermis – terning tashqi qatlami;
b) derma - terning ichki qatlami; 1) yuqori qatlami; 2) usish qatlami; 3) yog'
qatlami; 4) ter bezi; 5) yog’ bezlari; 6) qil; 7) qon tomiri; 8) sezgi asab uchlari
O’zgaruvchan tokni solishtirma hajm qarshiligi
O’zgaruvchan tokni (50 gs)
Solishtirma hajm qarshiligi quyidagicha:
(om. sm)
Teri quruq holatidagi
gacha
Suyaklar
dan-
gacha
Tirik xujayralari
(3-6) ·
gacha
Mushaklar
150-300 gacha
Qon
100-200 gacha
Ko’rinib turibdiki teri eng katta solishtirma qarshiligiga ega, ayniqsa eng
yuqori qatlami. Inson tanasini qarshiligi ikki yo’nalishidan iborat: kontakt joyidagi
terini qarshiligi va ichki organlarni qarshiligi. Inson tanasini faol va hajmli
yo’nalishlarini qarshiliklari bir yuz pikofaradan bir necha mikrofaradgacha bo’lishi
mumkin.
Inson tanasini elektr tokiga ko’rsatayotgan qarshiligi: a) qarshiligni
o’lchash sxemasi; b) Inson tanasini qarshiliging ekvivalent sxemasi; 1)
elektrodlar; 2) epidermis – terning tashqi qatlami; 3, 4) tananing ichki to’qimalar
Tok kuchlanishi oshishi bilan tanani qarshiligi kamayib boradi. Natijada
terini yorib o’tadi. Tokni kuchi yoki o’tish muddati oshishi bilan teri qizib boradi
va tutash joylari terlashiga olib keladi. Shu ham terini elektr qarshiligini
kamaytiradi.
Ichki organlarni qarshiligi asosan tok kuchlanishiga bog’liq va 300-600 Om
bo’ladi.
Inson tanasini umumiy qarshiligi ham tokni kuchlanishiga bog’liq, lekin
chiziqli emas, kuchlanishni ko’payishi bilan umumiy qarshiligi kamayadi va 300 V
kuchlanishida ichki organlarni qarshiligiga yaqinlashadi.
= 2
+
- inson tanasini aktiv qarshiligi, Om;
≈ 0,5 - inson
tanasining zichligi, F; f - tok chastotasi, Gz
Inson tanasini qarshiligi tokni kuchlanishiga bog’liqi 1, 2) o’zgaruvchan tokni, 50
gs; 3 ,4) o’zgarmas tok
Shunday qilib inson tanasini elektr tokiga ko’rsatayotgan qarshiligi bir tekis
va mo’tadil emas. Shu qarshiliklar bilan hisobkitob qilish o’ziga hos
qiyinchiliklarga duch keladi. Hisob-kitobni onsonlashtirish niyatida amaliyotda
yetarli aniqlik darajasida inson tanasini qarshiligini Rh = 1000 Om ga teng deb
qabul qilingan.
|
