5-auditoriyadan tashqari mustaqil ish
5-mavzu. Sun’iy intellekt tizimlari.
Ishning maqsadi: “Sun’iy intellekt tizimlari” ga oid ma’lumotlarni o‘zlashtirish.
Hisobot shakli: Mustaqil ish yozish va himoya qilish, elektron taqdimot tayyorlash.
Tayyorlash uchun sarflanadigan vaqt: 6 soat
Topshiriqni bajarish uchun metodik ko‘rsatmalar:
Ekspert tizimlar. Ma’lum fan sohasidagi Sun’iy intelekt tizimi ekspert deb ataladi.
Ekspert tizim(ET) uchun bilimlarni qabul qilishda shu fan sohasidagi ekspertlar xizmat qiladi.
Ularning asosiy xususiyatlari:
-
ET masalani yechish uchun yuqori sifatli tajriba va bilimni qabul qiladi;
-
ETdagi bilimlar doim to’planib va yangilanib boriladi;
-
ET oldindan aytib berish qobilyatiga ega bo’ladi.
ET ishchilarga va mutaxassislarga o’quv qo’llanmasi sifatida foydalanilishi mumkin.
ETni loyihalashda va ishlab chiqish jarayonida quyidagi qatnashuvchilarni aytib o’tish mumkin:
1) ETni loyihalashning instrumental muhitini ishlab chiquvchilar.
2) ETni yaratishdagi instrumental muhit(IM).
3) ETning o’zi.
4) Ekspert.
5) Bilimlar injeneri va bilimlar bazasi(BB)
administratori;
6) Foydalanuvchi.
80-yillarning boshlarida sun’iy intellekt sohasidagi ilmiy izlanishlar jarayonida
«Ekspert tizimlar(ET)» nomini olgan mustaqil yo’nalish shakllandi. ET bo’yicha izlanishlarning
maqsadi - shunday dasturlar yaratish kerakki, nafaqat inson – ekspert uchun qiyin bo’lgan
masalalarni yechsin, balkim ekspert oladigan natijalardan sifati va samaraliligi bo’yicha kam
bo’lmagan natijalarni bersin. ET muhitida izlanuvchilar tomonidan «bilimlar injeneri» termini
ishlatishadi. Bu termin Ye.Feygenbaum tomonidan kiritilgan.
ET yoki bilimlar injeneri (bundan keyin ularni sinonim sifatida ishlatamiz)
texnologiyalariga asoslangan dasturiy vositalar dunyo bo’ylab sezilarli darajada tarqaldi. ETning
muhimligi quyidagilardan iborat:
- ET texnologiyalari kompyuterda yechiladigan va yechimi
iqtisodiy samara olib
keladigan amaliy masalalar ko’lamini oshiradi;
- ET texnologiyalari an’anaviy dasturlashtirishdagi global muammolarni yechishda
muhim vosita hisoblanadi: murakkab sohalarni qayta ishlashda yuqori sifat va uzoq
muddatlilikga erishish;
- bir necha marta qayta ishlashlar sifatini boshqaruvchi
murakkab tizimlarni
yo’naltirishdagi yuqori sifat; dasturlarni qayta ishlatish darajasining pastligi va boshqalar;
- ET texnologiyalari bilan an’anaviy dasturlashtirish texnologiyalarini birlashtirganda:
dasturchi tomonidan emas, foydalanuvchi tomonidan sohaning dinamik modifikasiyalarini
ta’minlash; sohalarning yanada «silliqligi»; yaxshi grafika; interfeys va o’zaro ta’sir
hisobiga
dasturiy mahsulotga yangi sifatlar qo’yiladi.
Yetakchi mutaxasislar fikricha, keyingi izlanishlarda ET quyidagicha qo’llanilishi
mumkin:
- ET loyihalashtirish, qayta ishlash,
ishlab chiqarish, taqsimlash, sotish, qo’llab –
quvvatlash va xizmat ko’rsatishning barcha sohalarida asosiy o’rinni egallaydi;
- savdo sohasidagi ET texnologiyalari o’zaro ta’sir etuvchi tayyor intellektual modullar
sohalari integrasiyasida revolyusion kuchayishni ta’minlaydi.
Ishlab chiqarishda keng va samarali qo’llanilayotgan ETlarga misollar:
DENDRAL – murakkab organik molekulalar strukturalarini tanish uchun ET;
MOLGEN – DNK
strukturasini aniqlovchi ET;
XCON – VAX 11 xisoblash komplekslarini loyxalashtiruvchi ET;
MYCIN – ichak kasalliklariga tashxis qo’yuvchi ET;
PUFF – sil kasalligiga tashxis qo’yuvchi ET;
MACSYMA – algebraik ifodalarni soddalashtiruvchi ET;
YES/MVS – katta EHM dagi katta razryadli MVS operasion tizimlarni boshqaruvchi ET;
PROSPECTOR- foydali qazilmalarni topishda maslaxat
beruvchi ET;
POMME – mevali bog’larga arashga maslaxat beruvchi ET;
AIRPLANE – samolyot yerga qo’nishida letchikka yordam beruvchi ET; ESPLAN –
Baku neftni qayta ishlash zavodida ishlab chiqarishni rejalashtiradigan ET;
MODIS – gipertonik kasalliklarning turli shakllariga tashxis qo’yuvchi ET; MIDAS –
energetik tizimlarda ishdan chiqish holatlarini aniqlash va tuzatish uchuET;
NetWizard – lokal tizimlarni loyixalovchi ET.
