Ekstraktlar bilan miksturalar tayyorlash

Suyuq dori tarkibiga kiruvchi quruq ekstraktni dastlab hovonchada maydalab olinadi, so‘ng erituvchi bilan yordamchi idishga yuvib solinadi.

quyuq ekstrakt filtr kogozida ulchab olinadi, so‘ngra hovoncha dastasining boshchasiga epishtiriladi. Filtr kogozga bir necha tomchi suv tomizilib ekstraktdan ajratib olinadi. Ekstrakt hovonchada ozrok suv bilan eritiladi, keyin qolgan suvni qo‘shib tulik erib ketguncha aralashtiriladi. Tayyor eritma shisha idishga solinadi.

Suyuq ekstraktlar esa tayyor miksturaga oxirida qo‘shiladi.

Natrii salicylatis 0,6

Glycerini 20,0

Aquae Menthae 180 ml

M.D.S. 1 osh qoshiqdan kuniga 3 mahal.
Agar dorixonada belladonnaning quruq ekstrakti bo‘lsa, undan 0,4 g olib hovonchada eziladi va 90 ml yalpiz suvida eritiladi. qolgan 90 ml xushbuy suvda natriy salitsilat eritilib, 20 g glitserin ulchab olingan idishga suziladi. Ustiga ekstrakt eritmasi qo‘shib chayqatiladi. Tayyor miksturaga tegishli yorliq epishtiriladi.
CHeklangan bukuvchi YUMB lar eritmasini tayerlash

Dori texnologiyasida eng ko‘p ishlatiladigan cheklangan bukuvchi YUMB larga jelatin, kraxmal, metilsellyuloza, natriy karboksimetilsellyuloza, polivinol va xokazolar kiradi.

Bu eritmalar texnologiyasi o‘ziga xos bo‘lib, har biri qo‘shimcha jarayonlarni talab qiladi.
Rp.: Chlorali hydrati 5,0

Mucilaginis Amyli 200,0

M.D.S. 1 osh qoshiqdan yotishdan oldin.
Pasporti: Kraxmal 4,0

Sovuq suv 16 ml

qaynoq suv 180 ml

Xloralgidrat 5,0

M um =200,0

Kraxmal eritmasi VII DF ning 304-maqolasi buyicha 1:50 nisbatda og‘irlik usulida tayyorlanadi. CHinni kosachada 4 g bugdoy kraxmali 16 ml sovuq suv bilan aralashtiriladi. Hosil bo‘lgan suspenziya 180 ml kaynok suv ustiga solinib, qaynaguncha qizdiriladi. Agar eritma kartoshka kraxmalidan tayyorlansa, 1—2 daqiqa qaynatiladi. Undan ko‘p qaynatilsa kraxmal gidrolizga uchrashi mumkin. Eritma sovutilib og‘irligi 200 g ga (tozalangan suv bilan) etkaziladi va eritmada 5 g xloralgidrat eritilib doka orqali kungir idishga suziladi, kerakli erlik epishtiriladi.

Xloralgidrat issiq suvda parchalanadi, qizdirilganda esa uchib ketadi. SHuni esda tutish lozim.
Jelatin eritmasini tayyorlash

Jelatina eritmalarining ancha yuqori konsentratsiyada ishlatilishi ular eritmalarining ishlatilishi bilan bog‘liq. Jelatina eritmalari asosan me’da, o‘pka, ichaklar yallig‘lanishi va kon aralash suyuqliklar chikqanda konni to‘xtatish maqsadida qo‘llaniladi. Jelatina oksil tabiatli YUMB bo‘lib, uning tarkibida kalsiy tuzi bo‘lishi uni kon to‘xtatish xususiyati bilan bog‘liq deb tushuniladi.

Jelatina bo‘kish jarayonida ma’lum hajmgacha kattalashib bo‘kish jarayonida to‘xtaydi. Jelatina molekulalararo "ko‘priksimon" boglanishda bo‘lishi uning molekulalarini o‘zaro ulab bu molekulalarni alohida bo‘lib eritmaga o‘tishiga to‘skinlik qiladi va bu molekulalar orasi erituvchi bilan to‘lgandan keyin ham ularni bir-biridan ajralishi kiyinlashib, ular shu holda ma’lum sirt tarangligida (studen) qoladi.

Harorat ta’sirida molekulalararo boglanish kuchining susayishi, ularning suyuqlikka va erituvchi bilan yaxshi aralashishiga sabab bo‘ladi, lekin bunday eritma sovishi natijasida yana ma’lum darajada quyuqlashadi.

Jelatin oshkozon, ichak, upkadan kon okishida va gemofiliyada kon tuxtatuvchi vosita sifatida ishlatiladi. Uning kon tuxtatish xususiyati tarkibida kalsiy tuzlari borligi bilan bog‘liq deb izoxlaniladi. U teri, suyak va paylarda bo‘ladigan kollagen va osseinni gidrolizlab olinadi. Jelatin fibrillyar va tolali oksillarga kirib, makromolekulalari ipsimon tuzilishga ega. Bu makromolekulalar o‘zaro vodorod bogi orqali ko‘priksimon boglanishga ega. Jelatinni xona sharoitida suvda buktirilganda uning hajmi 14 barobar oshadi. Harorat kutarilganda molekulalararo boglar o‘zilib, jelatin eritmaga aylanadi. Jelatinni bo‘ktirish vaqti eritma konsentratsiyasiga bog‘liq.

Rp.: Gelatinae medicinalis 10,0

M. D. S. 1 osh qoshiqdan har 1-2 soatda.

Tibbiyotda ishlatiladigan jelatinadan olib, uni mayda bo‘laklarga maydalanadi. CHinni kosachaga solib unga 1-5 barobar miqdorda suv solib, 1-2 soat bo‘kishga qo‘yiladi. SHundan so‘ng qolgan miqdordagi suv solinib, 40-50°S da suv hammomida aralashtiriladi. Aralashtirilganda jelatina asosan eritmaga o‘tadi.

M.D.S. 1 osh qoshiqdan har ikki soatda ichilsin.

Metilsellyuloza sellyulozaning metil efiri bo‘lib, ok sargish tolasimon modda, faqat sovuq suvda eriydi. Erishini tezlashtirish uchun metilsellyulozaning umumiy hajmini 0,2—0,5 qismida issiq suv bilan xullanadi, so‘ng kerakli hajmgacha sovuq suv qo‘shiladi, erib ketguncha aralashtirib turiladi (10—12 soatga sovitgichga kuysa ham bo‘ladi).

Metilsellyuloza eritmasini 50°S dan yuqori haroratda qizdirilsa, eritma koagulyasiyaga uchraydi, sovutilsa metilsellyuloza yana eritmaga aylanadi.

Na-KMS — natriy karboksimetilsellyuloza eritmasini tayyorlash. Na-KMS kulrang amorf poroshok bo‘lib, hidsiz, mazasiz. Na-KMS issiq va sovuq suvda yaxshi eriydi. Na-KMS poroshogini yarim qism tozalanagan suv bilan yaxshilab yordamchi idishda aralashtiriladi, qolgan suv 30 60 minutdan so‘ng, 50 70 ° S gacha qizdirilib qo‘shiladi va to‘liq eriguncha aralashtiriladi.

Polivinil spirti ( PVS) – polivinilatsetatning spirtli eritmasining ishqoriy eki kislotali gidrolizi mahsuloti bo‘lib, prolongator, stabilizator va plenkahosil qilvchi sifatiida ishlatiladi.

Polivinilpirrolidon (PVP) vinilpirrolidonning polimerizatsichsi yo‘li bilan olinadi. Preparat suvda, xloroformda, siklogeksanda va dixloretanda eriydi.

CHeklangan bo‘kadi prolongator, stabilizator va solyubilizator sifatida qo‘llaniladi.

Kolloid so‘zi grekcha so‘z bo‘lib, uning asosida kley, elim, o‘xshash bo‘lib, “eidos” yotadi.

Xar bir kolloid zarracha nixoyatda kichik muallak ultrageterogen (1 nm dan — 100 nmgacha (0,1 mkm) kattalikdagi zarrachadan iborat. Kolloid eritma kuritilib, yana suv solinsa kolloid eritma hosil bo‘lmaydi. Zarracha ultramikroskopda ko‘rinadi. YOruglik nuri zarrachadan egiladi, shuning uchun nurga karatilgan eritma opalessensiya xodisasini aks ettiradi. Oddiy filtrda (4–120 mkm) filtrlash mumkin, ammo chin eritmalarga nisbatan osmotik bosimi juda kam.

Kolloid eritmalar turg‘un emas (tez eskiradi), shuning uchun ular farmatsevtika amaliyotida ko‘p qo‘llanilmaydi. Farmatsevtika amaliyotida xozircha muxofazalangan kolloidlar qo‘llaniladi (zaщiщennыe kolloidы). Muxofaza masalasi amalda kolloid zarracha, maydalangan gidrofil moddalarni shu xossadagi YUMB bilan o‘ralib, muxofazalash natijasida olinadigan zarrachalar tushuniladi. bo‘lar asosan sirt-faol moddalar (SFM) bilan muxofazalanib, zarrachaning sirt faolligini susaytirish bilan birga uni eritishdagi agregativ turg‘unligini ta’minlaydi.

Rp.: Solitionis Protargoli 1% — 200 ml

Tozalangan suv 200ml

V umumiy=200ml

Ogzi kengrok idishga 200,0 ml suv solinadi hamda uning ustiga yupka qavat qilib 2,0 protargol sepiladi. 15-20 min to‘la erib, eritmaga o‘tguncha tinch qo‘yiladi. Xojati bo‘lmasa filtrlanmaydi, filtrlash zarur bo‘lsa, kulsiz filtr kogozlaridan foydalaniladi. Oddiy filtr kogozi ishlatilganda uni tarkibida og‘ir metall tuzlari yoki ishqoriy er metallari tuzlari qoldig‘i bo‘lishi va ular ta’sirida protargol koagulyasiyaga uchrashi mumkin. Filtrlashda birinchi yoki ikkinchi sonli shisha filtrlardan foydalanish yoki paxta orqali suzish ham mumkin. Tayyor eritma rangli shisha idishga solinib jihozlanadi.

Rp.: Solutionis Collargoli 2%-200 ml.

D. S. 1-2 tomchidan 3 marta quloq tomchisi.

Pasport: Kolorgol 4,0

Tozalangan suv 196 ml

V umumiy=200ml

Bemorga beriladigan idishga filtrlangan 196 ml suvda 4,0 chayqatib eritiladi. Eritishni osonlashtirish uchun uni hovonchada tayyorlash mumkin. Kollargol hovonchaga solinib, uni 10–15 tomchi suv bilan eziladi, so‘ng qolgan suvni solib aralashtiriladi. Kollargol preparati eski bo‘lsa, uni erishi kiyin bo‘ladi. CHunki uni kurishi va xavo ta’sirida oksillarning eriydigan natriyli tuzlari erimaydigan kislotalarga aylanib kolishi mumkin. Bunda kollargolni eritish natijasida uning qoldiq bo‘lakchalari erimay qoladi. Bunday hollarda 1 tomchi 0,1n natriy ishqori tomizilsa, qoldiq erib ketadi. Eritmani paxta chimdimi orqali suzib tozalash mumkin. qadoqlash uchun rangli shisha idish ishlatgan ma’kul.

 

Ixtiol eritmasi — Solitionis Ichthyolum.

 Ixtiol sulfid, sulfat va sulfonatlar aralashmasi.

Bitumni qayta ishlash asosida olinadi. quyuq, qovushqoq, ko‘ngir rangli, o‘ziga xos hidga ega. Suvda yaxshi eriydi, spirtda kam eriydi. Suvda eruvchanligi oson bo‘lgani uchun eritmalarni tayyorlashda biron bir usul qo‘llash shart emas. Tayyor eritmani suzib tozalash mumkin.
Rp: Sol. Ichthyoli 5% - 200 ml

D.S. Kompress uchun

Tozalagan suv 190 ml

V umumiy=200ml
CHinni kosachaga 10 g ixtiol solib va uni ozgina suv bilan aralashtiriladi. So‘ngra oz-ozdan qolgan suv qo‘shiladi. Tayyor eritma paxta tampon orqali suziladi.
Ekstraktli miksturalar

quyuq va quruq ekstraktlar tarkibida ozmi-ko‘pmi yopishkok modda — shilimshiq saqlanadi. Kraxmal va kamedlar ham ekstrakt tarkibida ko‘p uchraydi.

Rp.: Ammonii chloridi

Aquae purificatae 180 ml

M. D. S. Kuniga 1 osh qoshiqdan 3 marta

Bu dorixatni tayyorlash uchun avvalo xlorid ammoniyni 1/2 qism suvda eritiladi. Ikkinchi qism suvda chuchukmiya quyuq ekstrakti eritiladi. Buning uchun esa quyuq ekstrakt kerakli miqdorda filtr kogoz ustiga tortib olib, uni hovoncha dastasiga yopishtiriladi va filtr kogozga 2-3 tomchi suv yoki 20% li spirt tomizib filtr qog‘oz ajratiladi, so‘ng hovoncha dastasidagi ekstrakt ozgina issiq suv bilan hovonchada ezib, aralashtiriladi va undan so‘ng unga oz-ozdan qolgan miqdordagi suv solinib suyultiriladi va beriladigan idishga o‘tkaziladi. Ammoniy xlorid eritmasi ham bemorga beriladigan idishga o‘tkazilgach, chayqatib aralashtiriladi.

Extracti Belladonnae spissi 10,0

Glycerini 3,0

Spiritus aethylici 1,0

Kerakli hajmdagi komponentlar o‘lchab olingandan so‘ng, ularni yaxshilab aralashtiriladi va belladonna ekstrakti eritmasi sifatida ishlatiladi.

Tayyorlangan YUMB va kolloid eritmalar sifatini baholash qolgan dori shakllaridagi kabi, ya’ni xujjatlar (pasport, retsept) tekshiriladi. YOrliqlarning rangi, eritma hidi, mexaniq zarrachalarning bor-yukligi, hajmiy chetlanishi tekshiriladi. Eritmalarda loyqalanish kuzatilishi mumkin.

1. Mirolimov M.M. “Farmatsevtik texnologiya asoslari”

2. Mirolimov M.M. va boshqalar “Farmatsevtik texnologiya asoslari fanidan amaliy qo‘llanma” 2004

3. A.I.Tixonov. “Texnologiya lekarstv”Xarkov 2002g.

1. Suspenziyalar dori turi sifatida.

2.Suspenziyalar ta’rifi, hosil bo’lish yo’llari.

3.Stabilizatorlar, suspenziyalarni stabillash

sharoitlari.

4.Gidrofil va gidrofob moddalardan suspenziyalar

tayyorlash.

5.Suspenziyalar turg’unligiga ta’sir etuvchi sabablar.

6.Suspenziyalar sifatini aniqlash.
 Suspenziyalar - mikrogeterogen sistema bo’lib, qattiq dispers faza va suyuq dispers muxitdan iborat. qattiq moddalarning suspenziyadagi zarrachalar kattaligi 0,1 dan — 1 mkm gacha, ko’pol dispers suspenziyalarda 1 mkm dan ortiq. Dorixona amaliyotida ko’pincha suspenziya holida beriladigan dorilar qattiq moddalar bo’lib, suvda juda kam eriydigan yoki amalda erimaydigan preparatlardan tashqil topadi. Suspenziya hosil bo’lishidagi asosiy omil eruvchanlik bo’lib, shu xususda moddalar eruvchanligini o’zgartirishi mumkin bo’lgan quyidagi hollarda ham suspenziya hosil bo’ladi.

Suspenziya lotincha dispergere tarqalmoq so’zidan olingan bo’lib, qattiq faza zarrachalari dispers muxitda osilma holida tarqalgan bo’ladi.

1. 
   Dispers faza dispers muhitda erimasa
   
2. 
   Eritma tarkibidagi modda miqdori eruvchanlik chegarasidan ortiq bo’lsa.
   
3. 
   Ikki xil tabiatli erituvchining qo’shilishidan moddaning eruvchanligi yomonlashsa.(Zarracha yiriklashi kuzatilada)
   
4. 
   Eritmada erigan moddalarning kimyoviy reaksiyasi natijasida erimaydigan yangi modda yuzaga kelsa.
   

 

Suspenziyalarning xossalari va stabillash sharoitlari

Mikstura — suspenziyalar etarli darajada turg’un bo’lishi kerak. Bundagi zarrachalarning juda sekin-asta cho’kishi miksturalarni ichish davrida etarli darajada to’gri dozalarga bo’lish imkoniyatini yaratadi. SHunday bo’lishiga karamay, mikstura-suspenziyalar tarkibida Zaharli va kuchli ta’sir ko’rsatadigan moddalar berilmaydi. Mikstura-suspenziyalar shubxasiz, suzilmaydi va filtrlanmaydi. Mikstura-suspenziyalar magistral yozmalar bo’yicha ex temporae tayyorlanadi. Suspenziyalarni zollardan farqi diffuziyalanmaydi, ulardagi osmotik bosim va qinetik energiyasi, zarrachalarni betartib harakatlanishi bilan bog’liq. SHuning uchun suspenziya turg’unligi fazani harakati, uni dispers darajasiga, muxitni qovushqoqligi kabi omillarga bog’liq bo’ladi (cho’kadi). Umuman fazani cho’kish tezligi Stoks formulasi bilan ifodalanishi mumkin. Turg’unlik kiymat hisoblanib o’lchov birligi sifatida sedimentatsiya tezligiga teskari bo’lgani uchun Stoks formulasi quyidagicha ifodalanadi:

B=	2rІ*(dr-dc)*g
	9з

 Boshqacha qilib aytganda, suspenziyalar turg’unligi zarrachalar diametrini kvadratiga, dispers faza va dispers muxitni solishtirma og’irligini farqiga, tortilish kuchi tezlanishiga teskari, dispersion muxitning qovushqoqligiga to’gri proporsionaldir. Formulani to’gri talkin qilib, amaliyotda qo’llanilsa ularning ba’zi bir ko’rsatkichlari suspenziyalar turg’unligini oshirishda amaliyotda qo’llanilsa bo’ladi. Buning uchun shunday kilmok zarurki, d — kiymatini iloji boricha kamaytirish va h — kiymatini mumkin kadar ko’tarish, muxit qovushqoqligini oshirish lozim. Ayniqsa d — kiymatini o’zgartirsa kuchli ta’sir qiladi. Masalan, dc=1 (suv) va dr=2,7 va h=0,015 (suv) va zarrachaning radiusi 10 mkm bo’lsa, 1 sm ga cho’kish vaqti 31 sek, zarracha radiusi 1 mkm — 52 min. 0,1 mkm radiusida bo’lsa 86 soatda cho’kmaga tushadi. Dori moddalar zarrachalari zichligi, kvars zarrachalariga yakin bo’lsa, misolda keltirilishiga, ularga o’xshash tezlikda cho’kmaga cho’kishini ko’z oldimizga keltirishimiz kiyin emas. Bundan xulosa qilib, suspenziyalarni tayyorlaganda ularning zarrachalarini kattaligi 10 mkm dan oshmaydigan qilib olish kerak (dorixonadagi suspenziyalar ko’p dispersli sistemadir). SHunday qilganimizda mikstura tarkibidagi suspenziya zarrachalari cho’kmaga cho’ktirmay, dozalarga bo’lishda xatolikka yo’l ko’ymasdan, o’lchab olish uchun etarli imkoniyat yaratiladi. Dorixonada tayyorlanadigan suspenziyalar uchun Stoks formulasi qo’llanilib, bunda yuksak darajada dispers sistema saqlagan, zarrachalari kat’iy yumalok shaklda, butunlay qattiq va tekis bo’lishi ko’zda tutilgan. Ammo ko’p miqdordagi mikstura, suspenziyalar va boshqa oddiy suspenziyalar ham bu talabni kanoatlantirmaydi. Dori moddalarning disperslangan zarrachalari har xil shaklda bo’lishi mumkin. Stoks formulasi suspenziya dori formasidagi holatlarni har tomonlama baholanishini ko’rsatsa ham, undagi bir omil, ya’ni erimaydigan moddalar suv bilan oson xo’llanuvchi gidrofil, kiyin xo’llanadigan — gidrofob xususiyatlari bilan bog’liq bo’lgan fazalari chegarasida sodir bo’lgan xodisalarni ko’rsatmaydi. Masalan, gidrofil xossasi bo’lgan kukunlar, MgCO₃, CaCO₃, ZnO suvda loyqalantirish bilan etarli darajada turg’un suspenziyalar hosil qiladi. SHuning uchun ularning ustida taranglik parda hosil bo’lishi zarrachalarning bir-biri bilan qo’shilishiga qarshilik ko’rsatadi. Gidrofob xususiyatiga ega bo’lgan zarrachalar o’z-o’zidan stabillangan suvli pardani hosil kilolmaydi, chunki osonlikcha o’z-o’zidan yuz beradigan (molekulani tortish kuchi ta’sirida) yopishkok massa, oxirgi davrda esa parcha agregatlar hosil qilib, keyin tezda cho’kmaga tushadi. Agar suspenziyalarda koagulyasiya xodisasi natijasida hosil bo’lgan zarracha birikmalari suv bilan yomon xo’llansa, unda ular suv yuziga suzib chiqadi. Bunday xodisaning nomi flokulyasiya deb ataladi. qattiq faza sirtining yomon xo’llanishi natijasida, xavo pufakchalari yopishishiga yordamlashadi. SHuning uchun suspenziyalarni xavo pufakchalari bilan chayqatilsa, flokulyasiya xodisasi kuchayadi. Birok gidrofob liofil zarrachalarni suvga munosabatini tubdan o’zgartirish imkoniyatlari bor va uni amaliyotga tadbiki suspenziyalarning agregat turg’unligini oshirishi mumkin. Stabillash usullari bir qancha. Suvli dispersion muxitda, shuningdek, kutbli organiq suyuqliklarda (masalan, spirtda) suspenziya zarrachalarining sathi ma’lum ishorali dzeta-potensial bilan stabillanishi mumkin. Liofob zolida mitsella magizining zaryadlanishi (ionlarning eritmadan shimilishi va dissotsialanishi yoki qattiq faza yuzasidagi katlamni gidrolizlanishi) kabi suspenziyalarda dzeta-potensialni vujudga kelishini shunday izoxlasa bo’ladi. Bu turdagi suspenziyalarni tayyorlashda shuni bilish kerakki, ularga qo’shilgan ma’lum konsentratsiyadagi elektrolitlar ular turg’unligini oshiradi. Elektrolitlarning konsentratsiyasini oshirish natijasida turg’unligini oshir­masdan koagulyasiya yuzaga keladi. Suspenziyalarni eng kuchli ximoya qiladigan — yuqori molekulali birikmalardir. Bu birikmalarni eritmalari nafaqat o’zlari katta turg’unlikka ega bo’libgina kolmay, bu xossasini gidrofob zarrachalarga ham olib beradi.

Ko’rsatilgan birikmalarning stabillash xususiyati suspenziyalarda shundan iboratki, suspenziya zarrachalari sirtida gidratli ximoya katlamini hosil qiladi hamda bu zarralarni o’zun marjonsimon makromolekula bilan o’rab oladi.

SHunga e’tibor berish kerakki, suspenziya va kolloid eritmalarning orasida yakinlik bor. Agregat dispergatsiyasi natijasida suspenziyalar zolga o’tadi. Liofobli zollarni koagulyasiya o’tish bosqichida suspenziyalarni ko’rish mumkin. CHunki, koagulyasiya tugallanish vaqti zarrachalarni katta-kichiklikda yopishkok massani hosil kilishi suspenziyalarga xoslikni ko’rsatadi.

Suspenziyalarni dori moddalardan uch xil usul bilan olish mumkin.

1. qattiq dori moddalarni dispersion muxitda yuqori dispersli (o’zini tabiatiga qarab) loyqalash yo’li bilan.

2. Dispergirlash (mexaniqa) usuli.

3. Kondensatsiya yo’li bilan.

Dispergirlash shundan iboratki, ko’pol dispers moddalarni kerakli dispers darajasiga etkazish uchun ularni dispersion muxitda ezish mumkin. Kondensatsiya usuli asosida boshqa konun-koida yotadi:

--zarrachalarni yiriklashishi va ko’z bilan ko’rinali holatda bo’ladi. Ba’zan holatlarda cho’kmaga tshishi mumkin.

– molekulalar birikmalarining zarrachalari yirikrok agregatlar bo’lib, katta-kichikligi xakikiy suspenziyalarga xos (kolloid zarrachalaridan o’tish davri).

Amaliyotda uchraydigan dori moddalari katta-kichikligi bilan kolloid zarrachalarga yakin. Ularning ko’pchiligi gidrofil (suv bilan namlanadigan)dir. Bunday moddalardan mikstura — suspenziyalar "qiynash" usuli bilan tayyorlanadi.

Rp.: Magnii oxydi 20,0

M. D. S. 1 osh qoshiqdan har 10 min.

Ichishdan oldin chayqatilsin.

(kislotalar bilan zaxarlanganda).

Dispersion usul bilan suspenziyalarni tayyorlash. CHayqatiladigan miksturalar

Ko’pol dispersli moddalarning suspenziya holatigacha maydalanishi quyidagicha amalga oshiriladi:

1. Mexaniq dispergirlash. 2. Elektr yordamida dispergirlash — Volt yoyida metalni arralash bilan. 3. Ultratovush yordami bilan dispergirlash. 4. Kimyoviy yo’l — peptizatsiya bilan dispergirlash.

Dorixonalarda suspenziyalar mexaniq dispergirlash usuli bilan tayyorlanadi. qolgan usul zavodlarda qo’llanadi. Mikstura osilmalarda dispers darajasini oshirishda — eng oddiy usul, mexaniq dispergirlash usuli bo’lib, hovonchada suyuq xo’llanuvchi muxitda moddalarni maydalashdir. Kukunlarni quruq hovonchada ezilganda 50±5 mkm dan kam bo’lgan zarrachalar olish mumkin emas. Dispergirlash davrida suyuqlik qo’shilganda zarrachalarni katta-kichikligini 5—0,1 mkm gacha etkazish mumkin. Bu quyidagicha tushuntiriladi: maydalanadigan moddalar qattiqligini kamaytirish va undan keyin suyuqliklarni bo’laklarga bo’lish xossasiga asoslanib, suyuqlik moddalarni mayda teshiklarga kirib olib, ularni kengaytiradi va yana ham maydalanishiga olib keladi.

SHunday qilib, moddalar parchalanishini osonlashtiradi va yaxshi natijalar beradigan kuchdir. B. V. Deryagin aniqlashicha 1 g qattiq moddaga 0,4—0,6 ml suyuqlik (40—60%) qo’shilganda suyuq muxitda yuqori darajada dispergirlash vujudga keladi. Dispersion usul bilan mikstura-suspenziyalar juda ko’p tayyorlanadi — ularni chayqatiladigan miksturalar (Muxturae agitandae) deb ataladi. Bunday miksturalarning barchasiga "Ichishdan oldin chayqatilsin", degan yorliq yopishtiriladi.

Kondensatsion yo’l bilan suspenziya tayyorlash 2 xil usulda bo’ladi:

a) erituvchining o’zgarishi hisobiga eruvchanlikni kamayishi natijasida;

b) kimyoviy reaksiya natijasida.

Moddalarning molekulalarini dispers holatidan suspenziya holatiga o’tishi bir necha bosqichdan iborat bo’lib, ko’pdan-ko’p ko’pol dispers darajali sistemalarni tashqil qiladi. Oxirida ko’p dispersli sistema bo’lib, shunday bir qancha kolloid zarrachalarni birlashtiradi. Moddalarni yangi dispers muxitga o’tkazishda gidrofob xossasi bo’lgan flokulyasiya xodisasini hosil kilmaslik uchun stabilizator kiritilishi kerak. Kaysi biri zaryad bilan zarrachalarni xabardor kilsa, shunga o’xshash dispersion muxitda suyuqlik pardasini va adsorbsion pardani hosil qiladi. Erituvchini almashtirish usuli bilan mexaniq dispergirlashga karaganda turg’unrok suspenziya hosil bo’ladi.

Ko’rinishidan bu xira (kattaligi zarrachani 0,1-1 mkm gacha). SHunga ko’ra bu guruhdagi miksturalar xira miksturalar (Mixcturae turbidae) nomi bilan ataladi. Suvli eritmalarga nastoykalarni, suyuq ekstraktlarni va boshqa galen preparatlarini ko’shsak, xira miksturalar hosil bo’ladi.

Nastoykalar va suyuq ekstraktlardan miksturalar tayyorlash.

Keng tarqalgan yozmalarni ko’ramiz.

Rp.: Sol. Natrii bromidi 6,0:200 ml

Tincturae Valerianae ana8 ml

M. D. S. 1 osh qoshiqdan 3 marta ichilsin.

Agar suzilgan natriy bromid eritmasi ustiga tindirmalarni ko’shsak, undagi tinik rangsiz eritmada xira, ochrok, ko’ngir suyuqlik hosil bo’ladi. Nastoykalar tarkibidagi erigan moddalar, (70°) spirtda tayyorlangan (suyultirish natijasida o’sha erigan moddalar) mayda gidrofil zarrachalari cho’kmaga tushadi. Mikstura tarkibiga elektrolitlar kirsa (dorixatda keltirilishicha, bunday miksturalarda turishi natijasida galen preparatlaridan o’tgan engil, parcha-parcha cho’kmalar paydo bo’lib), eks­trafaol moddalarning cho’kishini ko’ramiz.

Tincturae Convallariae

Tincturae Valerianae aa 8 ml

M. D. S. Ichish uchun.

Natrii benzoatis 3,0

Liq. Ammonii anisati 2 ml

Sirupi Althaeae 30 ml

Aq. purif. 180 ml

M.D.S. 1 osh qoshiqdan kuniga 3 mahal

Miksturaning umumiy hajmi 212 ml. Belgilangan idishga 135 ml tozalangan suv, 15 ml kodein fosfat eritmasi (1:100), 30 ml natriy benzoat (1:10) eritmasi solib aralashtiriladi (kodein fosfat dozasi tekshirilib olinadi). Stakanga 30 ml gulxayri sharbati; 2 ml novshadil arpabodiyon tomchisi solib aralashtiriladi va belgilangan idishga solinadi. Tegishli yorliq epishtiriladi.
Kimyoviy disperslash usuli

Mayin suspenziyalar kimyoviy reaksiya bilan olinib bularni asosida almashinish, parchalanish reaksiyasi yotadi. Maqsad yaxshi suspenziya tayyorlash bo’lsa, unda olinadigan moddalar juda mayda, disperslangan holatda bo’lishi kerak.

quyida keltirilgan namuna ham kimyoviy dispergirlash asosida tayyorlanib, xukna kilish uchun qo’llaniladi.

Rp.: Zinci sulfatis

Aquae purificatae 180,0

M.D.S. Xukna uchun

Ishlatishdan oldin chayqatilsin.

ZnSO₄+Pb(CH₃COO)₂ =↓PbSO₄+Zn(CH₃COO)₂

Rux sulfat eritmada, ko’rgoshin sulfat cho’kmaga tushadi. Hosil bo’ladigan kristallarning oldini olish va ko’rgoshin sulfatni dispers darajasini oshirish uchun ikkala moddani suv bilan hovonchada eziladi. Bunda o’tkir kirrali kristallar maydalanadi va siydik yo’llaridagi shillik qavatni tirnamaydi.

Natrii hydrocarbonatis 4,0

M.D.S. 1 osh qoshiqdan kuniga 2 mahal
Pasport: Kalsiy xlorid eritmasi (1:2)-20 ml

10*2=20 ml

Natriy karbonat eritmasi (1:20) -80 ml

4*20=80 ml

Tozalangan suv-100ml

200-(20q80) =100

V_umumiy =200 ml
SHisha idishga 100 ml tozalangan suv, 20 ml kalsiy xlorid eritmasi (1:2) va 80 ml natriy gidrokarbonat eritmasi (1:20) solinadi. Bunda reaksiya natijasida kalsiy karbonatli suspenziya hosil bo’ladi.

Suspenziyalarning sifatini baxolash.
1. Resuspendirligini aniqlash: 24 soat saqlangandan keyin 15-20 sek. davomida suspenziyalarni chayqatilib, zarrachalar keng tarqalishi kuzatiladi, 3 sutkadan keyin 40-60 sek.

2. quruq qoldiq: Ma’lum hajmni o’lchanib, quritiladi va quruq qoldiq massasi tortib aniqlanadi.

3. qatlamlarga bo’linish vaqti – qanchalik qatlam kam bo’lsa, suspenziyaning barqarorligi shunchalik yaxshi.

4. Dispers faza zarrachalarini bir xilligini aniqlash uchun mikroskopda ko’riladi, ularning kattaligi 50 mkm dan oshmasligi kerak.

5.Mikrobiologik tozaligini aniqlash. YUqorida keltirilgan talablar bilan bir qatorda suspenziyalar mikrobtologik tozalikka xam javob berishi kerak. Mikrobiologik tozalikka javob berishi uchun suspenziyalar tarkibiga konservant qushish maqsadga muvofiq bo’ladi. Buning uchun ko’pincha parabenlar ishlatiladi. 0025-0,20% metilparaben, 0,01-0,02 % propilparaben suspenziya tarkiba qo’shish tavsiya etiladi. Bu ikkala preparat qaynab turgan suvda yaxshi eriydi va antibakterial xususiyati bo’yicha yaxshi ximoya qiladi. Lekin bu moddalarni kiritishdan avval shifokor bilan maslaxatlashish kerak.⁴
12- Ma’ruza
Mavzu 12. Gidrofob va gidrofil moddalardan suspenziyalar tayyorlash

Reja:

1.Gidrofil moddalardan suspenziyalar tayyorlash.

2. Gidrofob moddalardan suspenziyalar tayyorlash.

3. Suspenziyalar sifatini baxolash.
Gidrofil moddalardan tayyorlanadigan miksturalar

Agar dorixatda ko’rsatilgan dori moddalar yuzasi suv bilan yaxshi xo’llansa-yu, lekin zarrachalari yirik bo’lsa, suvda ezib etarli darajada turg’un mikstura-suspenziyalar olish mumkin. Tabiiy mayda gidrofil xossali kukunlardan tayyorlangan suspenziyalarga tatbik qilingan omillarni, agregat turg’unlik holatini hosil qiladigan suspenziyalarga ham tatbik kilsa bo’ladi.

 Rp.: Bismuthi subnitratis 4,0

Aguae Foeniculi 200,0 ml

M.D.S. 1 osh qoshiqdan kuniga 3 marta ichilsin. Ichishdan oldin chayqatilsin.

Hovonchada vismut nitrat asosini 1,5-2 ml ukropli suv bilan eziladi. Suyuq bir xil massa olingandan keyin dasta bilan aralashtirib turgan holda suv qo’shiladi, so’ng hovonchani qolgan ukropli suv bilan chayib beriladigan idishga quyiladi.

SHarbatlar miksturaning qovushqoqligini oshiradi, buning natijasida dori moddalarning osilmadagi zarrachalarining cho’kmaga tushish tezligi kamayadi va to’gri dozalarga bo’linadi.

Gidrofil bukmaydigan moddalardan (vismut nitrat asosi, rux oksidi, magniy oksidi, magniy karbonat, ok gil, kraxmal, talk) suspenziyalar tayyorlashda ularni professor B.V. Deryagin koidasiga kura maydalanadi. Bunda 1 g modda 0,4—0,6 ml suyuqlik bilan dispergirlanadi. Hosil bo’lgan butkaga 10—20 barobar ko’p suyuqlik qo’shib yaxshilab hovoncha dastasi bilan aralashtiriladi. Aralashma 2—3 daqiqa tindiriladi. Ustki qismi idishga solinadi, chukmasi esa yana maydalanib ustiga yana 10—20 barobar ko’p suyuqlik qo’shiladi va yuqoridagi jarayon takrorlanadi.

Rp.: Bismuthi subnitratis 4,0

Aq. Menthae piperitae 200 ml

M.D.S. Ichish uchun.
Vismut nitrat asosi 1,5—2 ml yalpiz suvi bilan hovonchada maydalanadi. Hosil bo’lgan pulpa 40 ml yalpiz suvi bilan suyultiriladi (aralashtirib turgan holda). 2—3 minutga qoldiriladi. So’ng ustki qismi shisha idishga solinadi. Tagidagi chukma yana 40 ml yalpiz suvi bilan aralashtiriladi. Bu jarayon chukma tugaguncha davom ettiriladi. «Ishlatishdan oldin chayqatilsin» deb ezilgan yorliq yopishtiriladi.
Rp.: Zinci oxydi 1,5

Hexamethylentetramini 1,0

Aquae purificatae 120 ml

M.D.S. Sirtga qo’llash uchun.

Rp.: Extracti Belladonnae 0,1

Bismuthi subnitratis 2,0

Aq. rurif.100 ml

M.D.S. 1 desert qoshiqdan 3 mahal
Dastlab quyuq ekstraktning suvli eritmasi tayyorlab olinadi. So’ngra yuqoridagi retsept texnologiyasi buyicha suspenziya tayyorlanadi.

Rp.: Zinci oxydi 20,0

Talci 20,0

Glycerini 30,0

Aq. rurif. 100 ml

M.D.S. Sirtga.

Bu retseptda quruq modda miqdori 3% dan ko’p bo’lgani uchun suspenziya og’irlik usulida tayyorlanadi.

Hovonchada rux oksidi, talk aralashtiriladi va 20 g glitserin bilan dispergirlanadi. So’ng qolgan glitserin solinadi va oz-ozdan suv qo’shib shisha idishga yana chayib solinadi.

Magnesium carbonatis light 5,0

Natrii bicarbonatii 5,0

Peppermint aqua 2,5 ml

Aq. purif. ad. 180 ml

M.D.S. Ichish uchun.

Magniy karbonat-5 g

Natriya gidrokarbonat-5 g

YAlpizli suv 2,5 ml

Tozalangan suv 100-5-5-5-2,5=82,5ml

M um=100 g

Gidrofil bukuvchi moddalarga tanalbin, tealbin, sanalbinlar kiradi. Bunday moddalardan suspenziya tayyorlashda ularni quruq holda maydalab olish zarur.

Sirupi simplicis 15 ml

Aq. purif. 180 ml

M.D.S. Ichish uchun.

Gidrofob moddalarga kamfora, fenilsalitsilat, terpingidrat, mentol, benzonaftol va boshqalar kiradi. YUqorida ko’rsatganimizdek, bu moddalarning poroshogi suv bilan aralashib, yumaloklashgan massani hosil qiladi va suv yuzasida suzib yuradi. Bemor hamma yozilgan moddani bir marta ichishda qabul kilishi mumkin, natijada doza noto’g’ri taqsimlanib, noxush holatda yuza kelishi mumkin.

Rp.: Extracti Belladonnae 0,2

Aguae puriuficastae 200,0 ml.

M. D. S. 1 osh qoshiqdan kuniga 3 marta ichilsin. Ichishdan oldin chayqatilsin.

Masalan: agar bu dorixatdagi dorini oddiy suv bilan dispergirlash usulida tayyorlasak, fenilsalitsilat dona-dona bo’lib suv yuziga chikib, chayqatilsa idish devoriga yopishib qoladi. Gidrofob suspenziyani tayyorlashda suspenziyalarning agregatsiya (zarrachalarning yiriklashishi) holatini qaytarish hamda uning barkarorligini oshirish maqsadida stabilizatorlar qo’shiladi.

Hovonchada 3 g fenilsalitsilatni 20 tomchi spirt bilan 30 sekund davomida maydalanadi. Keyin hovonchaga 3 g stabilizator (metilsellyuloza va kraxmal elimidan boshqa) va 3 ml suv solamiz, yana 60 sek davomida aralashtirishni davom etamiz. Hovonchadagi aralashmay qolgan suvni quyib aralashtiramiz va tayyor dorini idishga sol­gach, hovonchani ozgina suv bilan chayib, idishga kuyamiz. Belladonna ekstraktini suv qo’shilmasdan ilgari birlamchi massa bilan ezgan yaxshirok. Ekstrakt kolloid eritma holida joylashgan bo’ladi. Agar metilsellyulozani va kraxmalni ko’shsak, massani darrov 5% metilsellyuloza va 5% kraxmal elimi bilan olamiz. har xil stibilizatorlar bilan fenilsalitsilat suspenziyasi dispersligini aniqlash 6-jadvalda keltirilgan.

Ma’lumki, fenilsalitsilatning yuqori dispersli suspenziyasi 5% metilsellyuloza eritmasi bilan, jelatoza, gorchitsa urug’i shilimshig’i va polisaxarid eritmasini kompleks (chuchukmiya ildizi) olish mumkin.

YUqori molekulali birikmalar suspenziyalarni stabillash uchun keng qo’llaniladi va gidrofil dori moddalardan suspenziya tayyorlashda ham foydalaniladi. Bariy sulfat suspenziyasini stabillash alohida muximrok savollardan bo’lib, uning me’da-ichak yo’llari rentgen suratini olishda yuqori konsentratli suvli 45-55% suspenziya ishlatiladi. Bu suspenziya xaddan tashkari turg’unmas, tezda bo’laklarga ajraladi, shu bilan birga dispers fazani cho’kmasi oldingi holiga qaytishi kiyin. Bunday suspenziyalarni stabillash uchun har xil yuqori molekulali moddalar: zig’ir urug’ining shilimshig’i - mutsin, bentonit va b. taklif qilingan.

 

Gidrofob moddalardan suspenziya tayyorlash

Gidrofob moddalar ikki guruhga bo’linadi:

a) kuchli gidrofob xossaga ega bo’lgan;

b) kuchsiz gidrofob xossaga ega bo’lgan.

Kuchli gidrofob xossani namoyon etuvchi moddalarga kamfora, mentol, timol, oltingugurt kiradi. Kuchsiz gidrofob xossani namoyon etuvchi moddalarga sulfanilamid preparatlari, terpingidrat, benzonaftol, fenilsalitsilat kabilar kiradi. Ulardan dispersion usulda suspenziya tayyorlaganda dispers faza suyuqlik ustiga kalkib chikib flokulyasiyaga uchraydi yoki idish devorlariga yopishib qoladi. Shunday xodisalarni oldini olish uchun bu moddalarni gidrofillash talab qilinadi. Gidrofillash uchun ishlatiladigan moddalar stabilizatorlar deb ataladi. Ularga jelatoza (jelatinani chala gidroliz mahsuloti), elimlar, o’simliklardan olinadigan shilimshiq moddalar, kraxmal kleysteri, polisaxarid komplekslari, MS, KMS, PVP, poliglyukin, spanlar, tvinlar, bentonit va boshqalar misol bo’ladi.

Masalan, stabilizator sifatida jelatoza ishlatsak, 1 g kuchli gidrofob xossaga ega bo’lgan moddaga — 1 g, kuchsiz gidrofob xossaga ega bo’lgan moddalarga — 0,5 g jelatoza qo’shiladi.

Camphorae 1,0

Coffeini natrii — benzoatis 0,5

M.D.S. 1 osh qoshiqdan 3 mahal.

Koffein benzoat natriy eritmasi (1:10) 5ml

Tozalangan suv 112 ml

Kamfora 1,0

Jelatoza 1,0

V umumiy=120ml

Oltingugurt bilan tayyorlanadigan suspenziya o’ziga xos usulda tayyorlanadi. 1g oltingugurtga 0,1-0,2 g tibbiet sovuni (kaliyli sovun) qo’shish kerak. YUMB larni stabilizator sifatida ishlatish mumkin emas. CHunki ular oltingugurtning farmakologik ta’sirini kamaytirib yuboradi.

Spiritus aethylici 10 ml

Glycerini 15,0

Aq. purif. ad 180 ml

M.D.S. Sirtga.
Pasport: Oltingugurt 4,0

Glitserin 15,0

Etil spirti (90 %) 10ml

Kaliyli sovun 0,4 g

Tozalangan suv 180 ml

V umumiy=180ml

Phenylii salicylatis 2,0

Aquae Menthae 150 ml

M.D.S. 1 osh qoshiqdan kuniga 3 mahal ichilsin.

Fenilsalitsilat 2,0

Jelatoza 1,0

YAlpizli suv 150 ml

V umumiy=150ml
Texnologiyasi:Silindrga 150 ml yalpiz suvi, 0,3 g tomchilab quyuq ekstrakt eritmasi solinadi. Hovonchada 2 g fenilsalitsilatni 16-20 tomchi 95% li etanol bilan maydalanadi, unga 1,0 g jelatoza qo’shib aralashtiriladi. Uning ustiga 1,5 ml eritma qo’shib pulpa hosil qilinadi. So’ng 30 ml eritma qo’shib uni shisha idishga quyiladi. qolgan eritma oz-ozdan qo’shib chayib quyiladi.

Suspenziyani tvin — 80 va PVS bilan barkarorlash mumkin. Buning uchun 0,2 g tvin - 80, 2 g PVS kerak bo’ladi. 10 ml suvda 0,2 g tvin —80 eritib olinadi. qolgan suvda (85 ml) yordamchi idishda PVS eritiladi. Hovonchada 2 g sulfadimetoksin 1 ml tvin - 80 eritmasi bilan maydalanadi. So’ngra unga 25 — 30 ml PVS eritmasidan qo’shib yaxshilab aralashtiriladi va beriladigan idishga solinadi. Hovoncha tagida qolgan poroshokka qolgan tvin - 80 va PVS eritmasi qo’shib aralashtiriladi va yana beriladigan idishga quyiladi. Oxirida 5 ml natriy benzoat eritmasi solinib «Ichish uchun», «Ishlatishdan oldin chayqatilsin» deb ezilgan yorliq epishtiriladi.

To’gri tayyorlangan va saqlangan miksturalar o’z dispersligini ko’rsatilgan bir necha kun davomida (3-4 kun) yo’kotmaydi.

• 
  1. Emulsiyalar ta’rifi, tasnifi
  
• 
  emulsiya tiplarini aniqlash usullari.
  
• 
  Emulgatorlar mikdori.
  

Ichish uchun ishlatiladigan emulsiyalar Emulsium ad usum internum.

Emulsiyalar - dispers faza va dispersion muxitdan tashqil topgan mikrogeterogen sistema bo’lib, bir-birida juda kam yoki mutlako erimaydigan suyuqliklar aralashmasiga aytiladi. Emulsiyalar dagal disperslangan (tomchilarning diametri 1 dan 50 mkm gacha) yoki mayda disperslangan (zarrachalar diametri 0,1 mkm) sistemadir. Amaliyotda ko’prok qo’llaniladigan emulsiyalar suv bilan yog’ aralashmasidan tayyorlanadi. Bunda “yog” shartli tushuncha bo’lib, bu faza yog’simon moddalardan va mineral yog’lardan hamda kimyoviy jixatdan esa na yog’lar va na mineral yog’lar bilan xech bir umumiylikka ega bo’lmasligi mumkin (xloroform, benzol va shunga o’xshash polyar bo’lmagan suyuqliklardan hosil bo’lishi mumkin). SHunga o’xshash suyuqliklar emulsiyalarning ikki turini hosil qiladi (1.4.-jadval): 

1.4.-jadval 

Emulsiya turlari quyidagi usullar bilan aniqlanadi:

1. Parafinli plastinka usuli: yupka qilib parafin surtilgan shisha plastinkaga bir tomchi emulsiya tomizganda tomchi parafinga shimilib ketsa, s/m emulsiyasi ekanligi ma’lum bo’ladi, agarda shimilib ketmasa, m/s emulsiyasi bo’ladi.

2. Suyultirish usuli: moyning suvdagi emulsiyasiga oz miqdorda suv qo’shib suyultirilganda aralashsa — m/s emulsiyasi, moy bilan aralashsa — s/m emulsiyasi bo’­ladi.

3. Bo’yash usuli: bunda dispersion muxit bo’yok bilan bo’yaladi. Bir tomchi aniqlovchi emulsiyaning ustiga suvda eriydigan bo’yok kukunidan, masalan, metilen ko’ki kukuni solib mikroskopda ko’rilsa agarda moyning suvdagi emulsiyasi bo’lsa dispersion muxit xavo rangga bo’yalib, bo’yalmagan yog’ tomchilari shar shaklida ko’rinadi, aksincha suvning moydagi emulsiyasi bo’lsa, dispersion muxit bo’yalmagan bo’lib, tomchi ustida xavo rang kukun ko’rinib turadi.