| 2.Ob’ektning akkumulyatorlik xususiyatlari.
Ob’ektning normal ish rejimiga o’tgunicha ma’lum miqdordagi energiya yoki modda sig’imining qabul qilib olishda akkumulyatorlik xususiyatlari borligini ko’rsatadi. Har qanday ish ob’ekti ishlab chiqarish prosessi boshlanishidan oldin normal ishchi holatiga keltiriladi. Ob’ekt energiya yoki modda resurslari bilan to’la ta’minlanadi. Masalan, iglab-chiqarish prosessi boshlanishida oldin elektr yuritmaning tezligi nominal va rezervuardagi suyuqlik belgilangan balandlikda bo’lishi, quritish shkafi temperaturasining nominal darajaga kelishi ob’ektning o’ziga bir qism energiya yoki modda sig’imini zapas qilib olganligini ko’rsatadi. Shundan keyingina mexnat predmetiga ishlov berish prsessi boshlanadi. Elektromagnit sistemalarida bunday zapas qilibyu olinganlinini ko’rsatadi. Shundan keyingina mexnat predmetiga ishlov prosessi boshlanadi. Elektromagnit sistemalarda bunday zapas energiya undagi elektr va magnit maydonlarida yig’iladi. Mexanik sistemalarda bunday zapas energiya inersiya momentlarini hosil qiladi va aylanuvchi yokiharakatlanuvchi massalarda yig’iladi va hakazo. Ob’ektning bu xususiyati undagi rostlanuvchi parametrlarning o’zgarish tezligiga ta’sir qiladi. Buni suyuqlik ob’ekti misolida kurish mumkin.
Rezervuardagi suyuqlik balans tenglamasi
Q = Q1- Q2
bu erda ∆Q - rezervuardagi suyuqlik o’zgarishi; Q1- vaqt birligi ichida rezervuarga quyiladigan suyuqlik miqdori; Q2- vaqt birligi ichida rezervuardan chiqib ketadigan suyuqlik miqdori.
Agar ∆Q >0 bo’lsa, rezervuardagi suyuqlik zapasi va suyuqlik balandligi orta boshlaydi. ∆Q <0 bo’lsa, suyuqlik zapasi va balandligi kamaya boshlaydi, ∆Q=0 bo’lsa, rezervuarga quyiladigan suyuqlik miqdori oqib chiqib ketadigan suyuqlik miqdoriga teng bo’ladi. Suyuqlik zapasi va balandligi Nb o’zgarmaydi.
Bu misol asosida ob’ktning o’zaro funksional bog’langan ikkita parametri borligini ko’ramiz. Ulardan biri miqdor ∆Q, ikkinchisi ob’ektning sifat parametri ∆N bo’ladi. Ob’ektning sig’imi qancha katta bo’lsa, uning nisbiy sarfi ∆ Q shuncha kichik va shunga muvofiq rostlanuvchi parametr ∆N ning o’zgarish tezligi xam kichik bo’ladi. Bundan ob’ektning akkumulyatorlik xususiyati avtomatik rostlash prosessini bir muncha engillashtiradi, degan xulosa kelib chiqadi.
Sig’im koeffisienti. Ob’ektning akkumulyatorlik xususiyati rostlash prosessiga ta’sir etishini sig’im koeffisienti orqali ham ko’rish mumkin. Sig’im koeffisienti ob’ektdagi modda yoki energiya miqdorining o’zgarishi ∆Q bilan ob’ektning texnologik (rostlanuvchi) parametri o’zgarishi tezligi dx/ dt yoki dh/ dt orasida mavjud bo’ladigan bog’lanishdan kelib chiqadi. Kichik vaqt oralig’ida bunday bog’lanish dx/ dt= f(∆Q) grafigi to’g’ri chiziqli bo’ladi va quyidagicha ifodalanadi:
s (dh)/dt = Q (dh)/dt= Q/s (1)
dx/ dt = Q/s
bunda S=const ob’ektning sig’im koeffisienti. Ob’ektning energiya yoki modda o’zgarishi koeffisient S miqdoriga to’g’ri va rostlanuvchi parametrning o’zgarish tezligiga teskari proporsional ekanligini ko’rish mumkin. Shunga muvofiq, agar sig’im koeffisienti kichik bo’lsa, dx/ dt katta va aksincha, S katta bo’lsa, rostlanuvchi parametrning o’zgarish tezligi kichik bo’ladi. Praktikadan ma’lumki, sig’im koeffisienti katta bo’lgan ob’ektlarda rostlash prosessini avtomatlashtirish uchun eng oddiy ikki yuzli regulyator qo’llaniladi.
| 