|
7-sinflarda musiqa o’qitishni mazmuni va metodikasi
|
| bet | 2/4 | | Sana | 14.05.2024 | | Hajmi | 0,86 Mb. | | #231749 |
Bog'liq 7-SINFLARDA MUSIQA O’QITISHNI MAZMUNI VA METODIKASIII. Asosiy qism
1. Yettinchi sinfda musiqa o‘qitishning mazmuni va metodikasi.
7 - sinf o‘quvchilari psixologik - fiziologik harakteriga ko‘ra diqqat - e’tiborlari turg‘un, dunyoqarashi rivojlangan boMadi. Ular mustaqil fikr yuritish, hikoya tuzish, musiqaga doir albom. referatlar, sinf burchaklari vako‘rgazmali qurollar tayyorlash qobiliyatiga ega bo‘ladilar 0‘qituvchi o‘quvchilaming bu ijodiy xususiyatlaridan foydalanib, musiqa san’atiga, musiqa savodiga doir ko‘rgazmali qurollar tayyorlash vazifasini topshirishi mumkin. SHuningdek, mashhur bastakorlarga doir albbomlar tayyorlashni ham topshirishi mumkin. Vokal - xor ishlari qo‘shiq o‘rgatish jarayonida ularni ovozlarini asrab tarbiyalash ishi murakkablashadi. Ovoz shakllanishi notekis bo‘ladi, chunki bu yoshda mutatsiya davri kuchayadi. Ayniqsa o‘g ‘il bolalarda ovoz boylamlari yug‘onlashib, ovoz registri bir oktavaga pasayadi. Natijada o‘quv va ovoz o‘rtasidagi koordinatsiya buzilib, ba’zan bolalar sof intonatsiyada aniq kuylay olmaydilar. В unday paytda o‘qituvchi kuylash uchun qo‘lay yo‘llami izlashi lozim. Ovozni
toliktirmasdan erkin, ravon kuylashga o‘rgatishi kerak. Mutatsiya davrida bolalar ovozida kun sayin o‘zgarish ro‘y beradi. Buni hisobga olib, qo‘shiqni ovoz partiyasini ikki ovozga boiish lozim. Yoki ovozlami transportirovka qilib pastki tovushlarga tushirish lozim. Yettinchi sinf o‘quvchilarining ovoz diapazoni birinchi ovozlarda (Do, - Mi2) -2 - ovozlarda esa- (Sikich-Re2) gacha boMadi. Tajribalar mutatsiya davrida ovozlami to‘g‘ri taqsimlash, ovozlami
tekis chiqishi va qiyinchiliklargaduch kelmaslikka olib keladi. Tanlangan qo‘shiqlar qahramona, lirik, estrada, o‘zbek xalq q o ‘shiqlaridan bo‘lib, o‘quvchilarda o'rganishga qiziqish uyg‘otishi lozim. Ba’zi bir qo‘shiqlami solist yordamida ham o‘rgatish mumkin. Ashula aytganda dinamik belgilari, tempi, badiiy ijrosiga erishish zarur. Yetginchi sinflarda musiqa savodinioldingi; bilimlarga tayanib, notaga qarab kuylash, intervallar, o‘lchovlar, dinamik belgilar, parallel major va minor ladlari kabi mavzularda alohidatuxtab o‘tib, musiqali misollar keltirishimiz mumkin. Musiqali misollami kuylaydigan qo'shiqlardan tinlangan musiqiy asarlar asosida va o‘zbek xalq qo‘shiqlari misolida keltirish maqsadga muvofikdir. Bundan tashqari ular musiqiy asaming shaklini ham bilishlari kerak. Musiqa tinglash bir muncha murakkablashadi. Chunki darsning asosiy qismi tinglash jarayonida o‘tadi. Xalq qo‘shiqlari, maqomlar, mumtoz xalq musiqasi haqida fikr yuriga olishlari kerak. Musiqani badiiy jihatdan mustaqil tinglab, uni mukammal idrok etish, musiqaning tuzilishi, yangi qo‘shiqlar, musiqa adabiyoti, musiqa savodi bilan tanishtirish ishlari nihoyasiga yetadi. Lekin vokal -xor ishlarida, qo‘shiq o‘rgatish, ovoz sozlash jarayonida ulami ovozlarini eqtiyot kilish metodik to’g‘ri yoilanma berish kerak. Ba’zi paytlarda, bolalar bilan suhbatlashish, ota -onalami taklif etib, doktorga farzandining cog‘lig‘i haqida murojaat qilishni taklif qilish lozim. CHunki 7 - sinfda bolalarda mutatsiya davri boshlanadi. Mutatsiya davrigacha o‘g‘il va qiz bolalarda ovoz apparatrshing tuzilishi o‘hshash bo‘lib, ular bir-biridan imcha farq qilmaydi. Mutatsiya davrida esa ulaming ovozlari o'zgarib, o‘g‘il bolalarda ovoz registri jihatdan bir oktava pasayib yo‘g‘onlashadi. Qiz bolalarda esa registr o‘z o‘mida qolib, ovoz kuchi,
1997-yil 29-avgust O‘zbekiston Respublikasi Oliy majlisining II chaqiriq IX
sessiyasida “Ta’lim to‘g‘risida‘‘gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”
respublikamizda yangicha ta’lim tizimini bunyod etib, kelgusida bu sohada amalga
oshirilishi lozim bo‘lgan istiqbolli vazifalarni belgilab bergan. Shular sirasiga,
zamonaviy ilm-fanning shu kunda erishilgan yutuqlari bilan birga hududimiz
o‘qituvchi va pedagoglarining kasbiy kompententlik darajasidan kelib chiqib,
jahondagi ilg‘or pedagogik texnologiyalardan unumli foydalangan holda,
hududimizga mos bilim berish nazariya va usullarni yaratish maqsad qilib
qo‘yilgan. Chunki xalqimizning kelajagi ko‘p jihatdan o‘qituvchiga unung
salohiyatiga, kasbiy tayyorgarligiga, yosh avlodga ta’lim va tarbiya berish
Mazkur “Musiqa o‘qitish metodikasi nazariyasi va maktab repertuari” nomli o‘quv
qo‘llanma DTS dasturida ko‘rsatilgan me’yor va talablar asosida yaratilgan. Ushbu o‘quv qo‘llanmaning asosiy maqsadi OJiy va 0 ‘rta maxsus o‘quv yurtlari talabalarini umum ta’lim maktablarida musiqa madaniyati darslarini va sinfdan tashqari musiqa tarbiyasi ishlarini, metodik jixatdan to‘g‘ri tashkil etib, DTS dasturi asosida mazmunli qilib olib borishga qaratilgan. Xususiy (optimal) metodlar o‘qitish faoliyati maqsadga qarab turtga bo‘linadi:
1. Darsni musiqaviy umumlashtiruvi metodi.
2. 0 ‘tilajak darslarga oldindan «yugurib», bog‘lanib o‘tish va ilgari o‘tilganlarga qaytish
metodi.
3. Dars mazmunini emotsional dramaturgiyasi metodi.
4. Darsningpedagogik jihatdan kuzatilishi vabilimlaming baxolanish metodi.
1. Darsning musiqaviy umumlashtirish metodi yetakchi metodlardan biri bo'lib ,
o‘quvchilarni musiqa idroki, mantiliy badiiy fikrlash qobiiiyatini rivojlantirishga qaratilgandir:
A) o‘qituvchi darsda xal qilinishi lozim bo‘lgankonkret vazifalami vujudga keltiradi;
B) o‘qituvchi va o‘quvchi birga hamkorlikda masalani yechadi.
B) o‘quvchilar tomonidan yakuniy xuiosalarehiqariladi.
2. Oldinga «yugurib o‘tish», ya’ni ilgari o‘tilgan materialdan foydalanib, o‘quvchilami
yangi material o‘zlashtirishga tayyorligini sinab ko‘rish va bunda oldin egallagan bilimlarga
suyanish uchun foydalaniladi.
3. Emotsional dramaturgiya metodi bilan darsning mantiliy yaxlitligiga erishiladi. Bunda chorak mavzusi asosida dars rejasi uchun asarlar tanlanadi. Tanlangan mavzular ham maqsadga muvofiq bo‘lib, boshlanishi va yakunlanishiga bordiadir. O‘qituvchi darsni ijrochilik mahorati, so‘z ustaligi bilan qizikarli qilib o‘tishi kerak va o‘quvchilarni darsga faol qiziqtirib, darsning emotsional dramatumiyasi, ya’ni avjiga erishishi lozim. Musiqa o‘qituvchisi maktabda musiqa darsidan tashqari kontsertlar, badiiy kechalar, uchrashuvlar o‘tkazishni talab etadi.
4. Darsni pedagogik kuzatilishi va bilimlarni baholash maqsadga qarab bir necha
turlarga bo‘linadi:
A. 0‘quvchilami bilish faoliyatini tashkil etuvchi va amalga oshiruvchi turi.
B. Bilim faoliyatini rag‘batlantirish va lanbehlashtalablarini qo‘yish. O‘qish, bilish faoliyatini samaradorligini boshqarish va nazorat qilish. Baholashda
shunday extiyotkor bo‘lish kerakki, o‘quvchilami kayfiyati tushib ketmasin. Darsga, qo‘shiq kuylashga qiziqishi sunmasin. Rag‘batlantirishda esa aksincha. 0 ‘qituvchi va o‘quvchi munosabatlari me’yordan chiqib ketmasligi kerak. Balki, rag‘batlantirish, sinfda boshqa o‘quvchilarga namuna boiib xizmat qilsin va ular odobli, aqlli bo‘lishga intilsinlar.
Shunday qilib, musiqa o‘qitish metodlarini boshqa turlari ham mavjud;
1. Musiqa o‘qitishning og‘zaki metodlari.
2. Ko‘rgazma o'qitish metodlari.
3. Amaliy o‘qitish metodlari.
4. 0 ‘yin metodlari.
5. Taqqoslash metodlari.
6. Musiqiy o‘quvi bo‘sh bolgan bolalar bilan ishlash metodimusiqiy qobiliyati, o‘quvi va ovoziga qarab uch guruxga bo‘linadi.
1 - guruxga ovozi jarangli, yaxshi musiqiy qobiliyatgaega bo'lgan o‘quvchilar kiradi.
2 - guruxga ovozi, musiqiy qobiliyati o‘rtacha bo‘lgan, ya’ni o‘qituvchining ovoziga ergashib, cholg‘u soziga tayanib va do‘stlarini ovoziga ergashib kuylaydigan o‘quvchilar kiradi.
3 - guruxga esa, ovozi uncha yaxshi bo‘lmagan, musiqiy qobiliyati bo‘sh bo‘lgan
o‘quvchilar kiradi. Musiqa darsi jarayonida bu o‘quvchilar quyidagi tartibda o‘tkaziladi: birinchi qatorga o‘qituvchini ovoziga tayanib kuylaydiganlar, ikkinchi qatorga musiqiy o‘quvi bo‘sh, yaxshi musiqiy qobiliyatga ega bolmagan o‘quvchilar, uchinchi qatorga qobiliyatli, ovozi jarangdor bo‘lgan bolalar o‘tkaziladi. Bunda ikkinchi qatordagi o‘quvchilar musiqa ohanglarini
atrofdagilar eshitib ulaming ovozalariga ergashib, chiroyli, kuylashga harakat qiladilar. SHu uslub bilan o‘quvchilami musiqiy o‘quvini ustirish mumkin. Ba’zi musiqiy o‘quvi bo‘sh bo'lgan bolalar bilan, darsdan keyin alohida, yakka tartibda shug‘ullanib, topshiriqlar beriladi va ovozlari sozlanib, qo‘shiqlar alohida o‘rgatiladi. SHu tariqa, hamma o‘quvchilami musiqaga qiziqishi, qo‘shiq kuylashi, musiqa tinglash ishtiyoqi, qobiliyati, musiqiy o‘quv, bir xilda bo‘lib, qo‘shiq kuylash malakalari hosil bo‘ladi. 0 ‘zbekistan Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida» gi qonuni, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablari asosida ta ’lim tizim ida ruy berayotgan o ‘zgarish!arga kura, 9 yillik umumiy o‘rta
ta’lim joriy etildi. M usiqa predmetiga davlat ta’lim standartini joriy etilishi, milliy, musiqiy merosimizdan foydalanishni hamda xududiy voxalarni san’ati va madaniyati, u yerdagi maxalliy xalq an’analari o‘z ifodasini topgan. SHuningdek ta’lim standard o ‘zining tuzilishiga va mazmuniga kura, davlat, xudud, maktab manfaatlari va vositalari muvozanatini aks ettiradi, o‘quvchi shaxsi, uning intilishlari, qobiliyati va qiziqishini hisobga olgan holda yangi (1-7) sinflar uchun
yangi dastur tuzildi. D astur asosida darsliklarmetodik qo‘llanmalar, tavsiyanomalar yaratilmoqda. Yetti yillik musiqa o ‘qitish davrida o ‘quvchilami go‘zallikni his eta oladigan, musiqaga mehr va xavas bilan qaraydigan, milliy musiqa merosimizga vorislik qila oiadigan barkamol inson qilib tarbiyalash asosiy maqsad qilib quyiladi. Yangi dastur asosida musiqa madaniyati darslarini
sifatli, pedagogik va metodik jixatdan yuqori talab darajasida olib borish uchun o ‘qituvchi, ijodkor, o‘z kasbini va o ‘quvchilam i sevuvchi, yaxshi cholg‘uchi, metodikani puxta o ‘zlashtirgan inson bo‘lishi kerak. M usiqa ta’limining milliy asosini tarkib topishida, foitepiano asbobi bilan birgalikda, o ‘zbek xalq cholg‘u asboblaridan ham foydalana olishi zarur.SHuningdeq o'zbek
xalq musiqa merosimizni tarixi va xozirgi kun talablariii kuzatib o ‘rganib borishi shart. CHunki, maktabda musiqa ta’limining asosiy maqsadi o ‘quvchilarda «M usiqa madaniyatini» tarkib toptirishdir. Musiqa o‘qituvchisi darslarga mavzularni tanlab, rejalashtirishda ko‘rgazmali qurollardan. texnika vositalaridan ham foydalanishi kerak. Umumiy ta’lim maktablarida jumladan, boshlangach (1 - IV) sinf musiqa fani buyicha, quyidagi vazifalarni amalga oshirishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi. Chunki, boshlang‘ich sinflarda musiqa ta'limi poydevori quyiladi va shakllanadi.
Darsning mavzusi: “ Xorazm maqomlari” .
1. Qo‘shiq: «Ey mehribonim» Xorazm xalq kuyi, Chokariy she’ri.
2. Musiqa savodi: Intervallar haqida bilimlami mustahkamlash.
3. Musiqa tinglash: Xorazm Dugoh maqomidan “Peshrav”kuyini tinglash
Darsning maqsadi:
Ta’limiy: 0 ‘quvchilarga Xorazm maqomi haqida tushuncha berish.
Tarbiyaviy: Milliy musiqaga muhabbat, qiziqish uyg‘otish.
Rivojlantiruvchi: Intervallar haqida ma’lumot berish. Bilimlami mustahkamlash.
Darsni jihozlash: 7-sinf darsligi, reja-konspekt, musiqa cholg‘u asbobi (pianino, rubob) DVD, SD disklar, tarqatma materiallar, kartochkalar.
Darsning turi: Aralash.
Darsning borishi:
0’quvchilar bilan salomlashib, davomatni aniqlayman. Uyga berilgan vazifani tekshiraman, kartochkalar tarqatib, savollar beraman: “Saft” va “M o‘g ‘ulcha” aytim yo‘llari haqida ma’lumot bering. Olti maqom nomlarini ayting.
Mushkulot va nasr bo‘limining asosiy aytim yo‘llari qanday nomlanadi?
0‘tgan darsda tinglagan asar mazmunini yoritib bering. So‘ngra o‘quvchilar ovozini sozlayman. Artikulyatsiya apparatini ishga solish uchun mashqlar kuylataman. Sof intonatsiyaga erishish uchun mashqlar kuylataman.
Oldingi darsda o‘rgatilgan «Soqinomai safti kalon»qo‘shig‘ini (xalq kuyi, Bobur g‘azali) takrorlaymiz. Bugun sizlar bilan, yangi “Ey mehribonim” (Xorazm xalq kuyi, Chokariy g‘azali) qo‘shig‘ini o‘rganamiz. So‘ngra qo‘shiq mazmuni va asar ijrosi bilan tanishtirib, tahlil qilib musiqiy jumlalarga bo‘lib o‘rgataman. Bu qo‘shiqda insonlardagi bir-biriga mehr-muhabbat, g‘amxo‘rlik,
sog‘inch haqida kuylanadi. Qo‘shiq majo‘r tonligida yozilgan, o‘rtacha tempda, mayin, ifodali qilib kuylanadi. Endi o‘quvchilarga qo‘shiqni musiqiy jumlalarga bo‘lib o‘rgataman. Shu tariqa qo‘shiqni I kupletini o‘rgataman. Bugun sizlar bilan «Xorazm maqomlari» mavzusi bilan tanishamiz. Xorazm maqomlari
muayyan tizimdagi turkum shaklida XIX asming birinchi yarimida qaror topgan bo‘lib, bu turkum Buxoro maqomlari singari asosan, olti maqomdan iborat.
1. «Rost» maqomi.
2. «Buzruk» maqomi.
3. «Navo» maqomi.
4. «Dugoh» maqomi.
5. «Segoh» maqomi.
6. «Iroq» maqomi.
XIX asrda yashab ijod etgan shoir va musiqashunos olim Paxlavon Niyoz Muhammad (tahaliusi Komil Xorazmiy 1825-1897) o‘zi kashf etgan «Tanbur chizug‘i» nomli obziga xos nota yozuvi vositasida Xorazm maqomlarini yozib olish tajribasini boshlab bergan edi. Bu ishni unung o'g‘li Muhammad Rasul Mirzaboshi davom ettirgan. Musiqa ta'limining rivojlanishiga nihoyatda katta ahamiyat bergan, o‘rta Osiyolik mashhur musiqachilar orasidagi olim Muhammad Farobiyyosh avlodni tarbiyalash va o‘qitish masalariga, etika va estetika masalalariga ko‘plab ilmiy va amaliy g‘oyalar bildiradi. U shuningdek,
musiqa nazariyasining asoschilaridir. Taniqli tojik olimi, musiqachisi, faylasufi Jomiyning «Risola idarnami musiqa» nomli kitobida, kompozitsiya, lad, ritm nisbatlari haqida yozilgan. 0 ‘zbek shoiri, mutaffakiri A.Navoiy musiqa san’ati sohasida nihoyatda katta bilimga ega bo‘lgan edi. Uning musiqaviy - estetik qarashlari «Sabbai -Sayyor», «Maqbub ul qo'lub», «Hamsa» va boshqa asarlarda aks etgan. 0 ‘zbek xalqining musiqa madaniyati xalq va professional ijod maqsuli bo‘igan musiqa asarlari, og‘izdan - og‘izga o‘tisha sosida asirlar davomida to‘plagan an’ana zamirida rivojlangan. U bizgacha xofizlar, musiqachilar, baxshilar orqali yetib kelgan. Unga xalq ijodining eng yaxshi namunalari hamda professional ijrochilar tomonidan chalingan musiqa asarlari kirgan. So‘nggi yillarda, olib borilgan tadqiqotlaming natijalari XVIII asrda o‘ziga xos nota
yozuvi bo‘lgan bo‘lsa ham, faqat, musiqa folbklari emas, balki o‘zbek xalqining professional musiqasi ham 1920 yillariga qadar asosan og‘izdan - og‘izga o‘tish yo‘li bilan tarqalgan. Shunga qaramasdan, musiqa, o'zbek halqi hayotida muhim va katta o‘rin egal lagan. Xalq ommasining madaniyatini yaratishdagi ishtiroki turlicha harakterda edi. Avvalo savod chiqarish harakati keng qo'loch yoydi, chunki, aholi yoppasiga savodsiz boigan. Xalqning savodsizligini tugatish hamda, xalq maorifming, yangi tizimini yaratish, jamiyatni m a’naviy kayta kurish asosiy
vazifa bo‘lib hisoblanadi. 0 ‘zbekistonda o‘qituvchi kadrlar tayyorlash ishi xalq maorifi tizimida asos qilib olingan edi. Tarbiyaviy va ta’lim ishlari, diniy muassasalami ajratish ishlari yo‘lga qo‘yilda. Shuningdek 7 yillik majburiy bepul o‘qitish joriy qilindi. Ishchi va o’quvchi yoshlar orasida xavaskor «duxovoy» orkestrlar keng tarqaldi. Bu orkestrlar birmchi marotaba 1918 yilda
o' zbek umumta’lim maktablari qoshida tashkil etila boshladi. Keyinchalik esa, musika jamiyatlari va xususiy tarzdagi musiqa darslari Turkistonning boshqa shaharlarida ham paydo bo‘la boshladi. Qo‘kondagi maktablarda о‘zbek musiqasining mashqur targ‘ibotchisi H.H.Niyoziy, T'oshkentda Abdulla Avloniy, Samarkandda Abduqodir SHakuriylar bo‘lishgan.A. Avloniv faoliyatialohida diqqatga sazovordir. 1908 yidda Toshkenning Mirobod, Degrez naxallarida bolalami ona tilida o‘qitish uchun muljallangan maktab ochgan, keyinroq 1919-yilni sentyabrida Turkiston respublikasida Xalq maorifi Komissarligi tuzilgan bo‘lib, u bir kancha bulimlami o‘z ichiga olgan. Bular ichida san’at bulimi alohida e’tiborga sazovor edi. 0 ‘z navbatida uniyg ichki bulimiga musiqa (Muzo), teatr (Teo), tasviriy san’at (izo) bo‘limlariga ajralgan. Musiqa bo‘limi Turkiston respublikasida musiqa tarbiyani va ta’limini shakllantirish yosh avlodni musiqa madaniyati durdonalari bilan tanishtirish masalalari qo‘yilgan edi. 1921 - 22 yillarda maorif institutlari qoshida fabrika va zavod to‘garaklari hamda maktablar
qoshida xavaskorlik to‘garaklari tashkil etila boshlagan edi. SHuning uchun yoshlar orasida havaskor «duxovoy» (puflab chalinadigan mis cholg‘u asboblari) orkestrlar keng tarkalgan. CHunki urish yillari duxovoy musiqa maxsus ramziy ma’no kasb etgan edi. Bu davrda Hamza juda faoi qanashib, Fargonadagi maktablaming birida u ashuladan dars beradi. Bo‘sh vaqtlarida ota -onalar bilan ishlab, savod chiqarish va musiqa hakida tushuntirish ishlarini olib bordi. Axoiining keng katlami orasida musiqa ta’limiga qiziqish kuchaya boshladi. 0 ‘rta Osiyoda dastlabki, musiqa o‘quv yurti 1917-yili Turkiston xalq konservatoriyasi ochildi. 1919-yili Samarqandda konservatoriya tashkil etildi. Keyinroq xalq konservatoriyalari, maxsus о‘quv yurtlari musiqa texnikumlariga aylantiriladi. 1936 yili Toshkentda Xalq konservatoriyalari qayta tashkil etildi. Maxsus o‘quv yurtlari bilan bir qatorda musiqa maktablari, musiqa o‘qituvchilari tayyorlaydigan instruktorlar kurslari ochildi. Turkiston maktablari uchun dastlabki, o‘quv dasturlari va rejaiari yaratildi. Yetti yillik o ‘rta va uch yillik boshlang‘ich maktablari o‘quv dasturlar yaratildi. Musiqa darslari majburiy dars tariqasidi kiritilgan boTsa ham, ba’zi xollarda «bo‘sh» soat bo‘lib, undan maktab m a’muriyati o‘z bilganicha foydalangan edi. Ko‘p joylarda maxsus darsliklar, metodik ko'Tgazmalar yo‘qligi sababli, musiqa dars soatlari ancha kamaytirildi.
Musiqa tarbiyasining tashkil etishning samarali yo‘llarini izlash lozim edi. Buning uchun 40 - yillaming oxirida musiqa dasturini maktablariga moslab qayta ishlash va o'qituvchi kadrlar tayerlash ishlari bosh vazifa qilib quyildi. Musiqa maorifini yanada rivojlanishi hamda professional musiya ta’limining shakllanishi uchun zamin yaratildi 0 ‘zbekistonda 1941yilning 7-llyanvar kunlari respublikamizda tarbiyaviy ishlarga bog‘langan birinchi pedagogik konferentsiya o‘tkazildi. Unda maktablarya yetarli miqdorda musiqa o‘qituvchilari yo‘qligi bolalar xori kamligi haqida o‘qituvchilarini malakasini oshirishga jiddiy e’tibor berish kerakligi haqida ta’kidlab o‘tildi. SHundan keyin, musiqa ta’limi sohasida jadal ishlar olib borildi. Musiqa maktablari yuzaga keldi. Texnika va maorif institulari, texnika bilim yurtlari tashkil etildi. Bolalar musiqa maktablari, o‘quvchilar saroylari, havaskorlik to‘garaklari,o‘qituvchilami malakasini oshirish va qayta o‘qitish institution, ilmiy - tekshirish institutlari ochildi. Musiqa ta’limi tizimida jiddiy qayta kurish ishlari amalga oshirildi. 1960 - 61 o‘quv yillari Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika institutida «musiqa nazariyasi va cholg‘u asboblarini chalish» kafedrasi taigkil etildi. SHu yilning o‘zida musiqa o‘qituvchilari tayyorlaydigssh maxsus «musiqa fakulbteti» ochildi SHuningdek, viloyat pedagogika institutlar huzurida musiqapedagogika kafedralari tarmoqlari ko‘paya boshlandi. 60 - 70 yillarda va yillarda va 80 - yilar boshida xalq maorifi tiziimdamusiqa o‘quv yurtlar, soni yanada ortib boradi. Yosh musiqachilar «San’at bayrami», «Yosh ijrochilar konkurslari», «Bolalar musiqa xaftaligi», «Yosh ijrojilar konkurslari», «Do, re, mi,fa, sol», tele ko‘rsatuvlari, 0 ‘zbekiston Televideniyasi va radiosi orqali bolalar musiqiy ko‘rsatuvlari musiqa ta’limi va tarbiyasini targ‘ibot qilishda muntazam ishlar olib boriladi. Xalq maorifi ministirligi o‘quvchi va talabalarga estetik tarbiya berish sohasida katta ishlarni amalga oshirdi. Yangi dasturga o‘tish munosabati bilan to‘plamlar, tavsiyanomalar, umumiy ta’lim makablari uchun «Musiqa alifbosi», «Musiqa darsligi» va boshqalar Respublika umumiy ta’lim makablarida «Musiqa madaniyati» fanidan 1 - 7 sinflar uchun darsliklar chop etish bosh vazifa qilib quyiladi. Jumladan «Musiqa alitbosi», «Musiqa darsligi» va boshqalar Respublika umumiy ta’lim
maktablari ni malakali kadrlar bilan ta’minlash asosiy masala bo‘lib koldi. Yangi dastur bo‘yicha darslami olib borish uchun umumiy ta’lim maktablarida malakali o‘qituvchilar raxbarlik qila boshladilar. 1985 - 86 o‘quv yillarda musiqa xonalari tashkil eildi, ular texnik vositalari bilan, mebelb, maxsus musiqa ma’lumotiga ega bo‘lganlar amaliyotchi - student bo‘lib tayorgarlik ko'rdilar. Sinflar uskunalar va musiqali cholg‘u asboblari bilan ta’minlansin — degan qaror qabul qilindi. 1986 - 87 yillarda musiqa o‘qitish metodikasi bo‘yicha respublika seminari o‘tkazildi.
SHuningdek, yangi dastur, darsliklar nashr etildi. Ushbu ma’lumotlar musiqa madaniyati markaziga o‘zoq viloyatlarda, shaharlarda musiqa ta’limotini targ‘ib, qilish vositalariga aylandi. Har bir mamlakatning musiqa tarbiyasi royaviy - siyosiy jihatdan xalqning sotsial tuzumiga xizmat qiladi. Shuning uchun musiqatarbiyasi mustaqillik mamlakatlarda e’tiqod uchun xorijiy mamlakatlarida esa burjua demokratiyasi uchun xizmat qiladi. Har bir xalqning maorifida
musiqa tarbiyasi metodikasi pedagogikani didaktik qonuniyatlariga va shu xalqning milliy musiqa madaniyati, iliva madaniy an’analariga asoslanadi. Shu bilan birga musiqa tarbiyasining strukturasi, sistemasi (tizimi) vailmiy - metodik yutuqlar boshqa millatning ma’rifiy madaniyatiga ham ijobiy ta’sir etadi. Horijiy mamlakatlarda yagona o‘quv reja va dasturga amal qilinmaydi. Davlat maktablari bilan birga shaxsiy maktablar, kollejlar va oliy ta’lim dargoxlari mavjud bo‘lib, ularda turlicha darajada estetik tarbiyani amalga oshirishda o‘qituvchiga keng
ijodiy erkinlik berilgan. 0 ‘qituvchi o'zining maktab sharoiti, imkoniyatlari va o‘quvchilaming bilim darajasiga qarab dasturga o‘zlashtirishlar kiritishimumkin. Ta’lim va tarbiya jarayonida o‘quvchilarda san’at orqali hayotni o‘rganish va unga shaxsiy munosabat bildirish, ijodiy munosabatda bo‘lish malakalarini rivojlantiradi. 0 ‘quvchilar elektro organlarda chalib kuylaydilar, turlifaoliyatlami (aytishuv, harakatlar, bir -birigajo‘mavozlikqilishlami) bajaradilar. Bunda asosan o‘quvchilarda ijodiy qobiliyatni ro‘yobga chiqarishdan iborat. Jumiadan, AQSHd ayagona davlat dasturi yo‘q. Musiqa ta’limi «estetika» sifatidao‘tiladi. Unda musiqa, tasviriy san’at va mehnat mazmunan bir -biri bilay bog‘langan. Davlat maktablari bilan birga diniy hamda shaxsiy dunyoviy maktablar ham mavjud. SHuning uchun har bir shtatda davlat maktablarida, shaxsiy va diniy maktablarda o‘quv soatlarini ham bir xil emas, o‘rta hisobga I -V II - sinflarda xaftasiga 1 -2 soatdan dars o'tiladi. Darsdon tashqari har bir o‘quvchi musiqa to‘garaklariga (xor, orkestr, raqs, VIO) a’zo, deyarli har bir maktabda simfonik orkestr mavjud.
Yaponivada ham yagona o‘quv reja va dasturga amal qilinmaydi. Yaponivada musiqa tarbiyasining o‘zigaxos sistemasi vujudga kelgan. Ularda bolalar bog‘chasidan oliy ta’limgacha estetik tarbiya amalga oshiriladi. Estetik tarbiya intengratsiya qilingan fan bo4lib, unga musiqa, tasviriy san’at va mexnat
uzviy birlashgan. U bir necha bosqichda amalga oshiriladi:
a) 1 -5 yoshgacha boialar bog‘chasida;
b) 6-14 yoshgacha to'liqrsiz o'rta maktab;
v) 15- 18 yosh o' rta maktabi;
g) 1 8 -2 3 yosh oliy ta’lim maktabi.
Boialar bog‘ehasida «Suzduki» tizimi mashxurdir. Uning tizimida ona tilini o‘qitilishi, musiqa tinglab idrok etishi biian amalga oshiriladi. Boialar cholg‘u asboblariarda kuy chalishlari muhim rol o‘ynaydi. Mashg‘ulotlar jarayonida bolalaming onasi ham ishtirok etadi. Mashg‘ulot mazmuni va maqsadidan ogoh bo‘ladi va oilada o ‘z ovozi bilan shug‘ullanadi.
Suzdukining ta’birida onalar musiqa ma’lumotiga etaboiishi shart emas. Natijada 5 - 6 yoshli boialar Betxoven sonatalarini chalishga erishdilar. Yuqori sinfiarga ko‘chgan sari estetik tarbiya ham bir predmet singari murakkablashib boradi.Yuqori sinflarda rassomchilik, xaykaltaroshlik, xalq amaliy san’ati va musiqa san’ati tanqidchilari yetishadi. 0‘qituvchi - kadrlar tayyorlash ishi yaxshi yoiga qo‘yilgan. Ular oliy pedagogika va san’at oliygohlarida tayyorlanadi. 0 ‘qituvchilar, shuningdek, ona - Vatanida olgan bilimlariga qoniqmay, rivojlangan Yevropa mamlakatlariga o‘qishga borib, o‘z bilim va malakalarini oshiradilar,Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, har bir darsga ijodiy yondoshib, yangi dastur talablariga muvofik dars o ‘tish lozim. M usiqa fanidan bir yilda 2 marta yarim yillik taxminiy - mavzuli ish rejasi va shunga qarab, har bir dars uchun reja -konspekt tuziladi. Yarim yillik ish rejasi boshlang‘ich va o ‘rta sinflar uchun alohida - alohida tuziladi. Bunda o ‘quvchilarni yoshi (sinfi), ovoz diapazoni, musiqaga qiziqishi va qobiliyati, yil fasllari.bayramlar, yil, choraq
dars mavzulari hisobga olinib, yangi dasturdan foydalanib dars strukturasi asosida tuziladi. Ba’zi qo‘shiqlarni, tinglash uchun asarlarni, o ‘qituvchi o ‘quvchilar istagi va yangi zamonaviy qo‘shiq!ar bilan dars rejasiga mos keladigan asarlarga o'zgartirishi mumkin. Musiqa darslari asosan bir haftada bir soat o ‘ti!adi.O ‘quv yili davomida esa quyidagi tartibda;
I chorak 9 soat
II chorak 7 soat
III chorak 10 soat
IV chorak 8 soat
Jarr.i bir yilda 34-35 soat dars o‘tiladi. SHuningdek, har bir o‘quv yilida 12-14 ta qo‘shiq o‘rgatiladi, shunga qarab, musiqa savodi va musiqa tinglash jarayonida 12-14asarlar tinglanadi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari asosan, bir ovozli
qo‘shiqlari sof unisonda kuylash malakalarini puxta o'zlashtiradi va ayrim hollarda ko‘p ovozlikkaj ‘tishga tayyorgarlik ko‘riiadi. Ikkinchi sinfping ikkinchi yarmidan boshlab, ikki ovozlik elementi bor qo‘shiqlar kiritilgan. Ill - IV sinflarda o‘quvchilami ovoz apparatlari shakllangan boiib, ikki ovozli qo‘shiqlami kuylash,
ko‘nikma va malakalarga ega bo‘ladiIar. SHunga ko‘ra oddiydan murakkabga printsipi asosida musiqaviy asarlar tanlanadi. Boshlang‘ich sinfda dars stmkturasi beshta faoliyat turidan iborat bo‘ladi:
1. Xor bo‘lib kuylash
2. Musiqa savodi
3. Musiqa tinglash
4. Musiqa harakteriga mos harakatlar bajarish
5. Bolalar cholg‘u asboblardan jo ‘r bo‘lish
0‘rta (V-VII) sinflarda esa, dars faoliyati bir muncha kamayadi. Chunki, o‘rta sinf o‘quvchilari ko‘nikma va malakalarga ega bo’ladilar. Dars mazmuni chuqurlashib, 0‘quvchilar bilim va malakalarini kengayishiga xizmat qiladi. Musiqa darsi uchta faoliyat asosida olib boriladi:
1. Xor bo‘lib kuylash
2. Musiqa savodi
|
| |
