8- mavzu:Lokal kompyuter tarmoqlari texnologiyalari
Birgalikda foydalaniladigan muhitga ega lokal kompyuter
tarmoqlari texnologiyalari deganda 1980 yillarda ishlab chiqarilgan -
Ethernet, Token Ring va FDDI kabi lokal tarmoq texnologiyalari
tushuniladi. Ular tipik topologiyalar hisoblangan - umumiy shina,
yulduz yoki halqa topologiyalari asosida qurilgan edi. Ushbu
texnologiyalar kompyuter tarmoqlari qo’llanila boshlagan dastlabki
yillarda ancha keng ishlatilgan. Keyinchalik esa, asosan Ethernet
texnologiyasi mansub kompyuter tarmoqlari standartlari ko’plab ishlab
chiqarilgan va amaliyotda ham keng qo’llanila boshlagan. Birgalikda
foydalaniladigan muhitdan, na faqat yuqorida sanab o’tilgan lokal
tarmoq texnologiyalari, balki hozirda ishlab chiqarilayotgan va
qo’llanilayotgan, simsiz lokal tarmoqlarda va telekommunikatsion
tarmoqlarda ham foydalanib kelinmoqda.
Fast Ethernet va Gigabit Ethernet texnologiyalarining dastlabki
vakili bo’lgan Ethernet texnologiyasining standartlari ko’rib chiqamiz.
Bunga sabab ancha yuqori tezliklarda ishlaydigan, keyinchalik
ishlab chiqilgan Fast Ethernet va Gigabit Ethernet texnologiyalariga,
aynan Ethernet texnologiyasi standartlarining tuzilishlari va uning
ishlash algoritmlari asos qilib olinganligidir. Ethernet texnologiyasi
standartlarida,
ma’lumot
almashinish
jarayoni
birgalikda
foydalaniladigan muhit asosida amalga oshirilgan. Ethernet
texnologiyasida ma’lumotlarni uzatish muhitiga ulanish uchun -
CSMA/CD (Carrier Sense Multiple Access with Collision Detection)
tashuvchi signalni anglay va to’qnashuvlarni aniqlay oladigan jamoa
bo’lib ulanish usuli, ya’ni ma’lumotlarni uzatish muhitidan birgalikda
foydalanish usuli qo„llanilgan.
Ethernet texnologiyasi tarkibida to’rtta standart mavjud bo’lib,
ular quyidagicha belgilab qo’yilgan:
1.10Base-5
standarti;
2.10Base-2
standarti;
3.10Base-T
standarti;
4.10Base-F
standarti.
Yuqoridagi yozuvlarda keltirilgan 10 raqami, Ethernet
texnologiyasiga mansub kompyuter tarmoqlaridagi ma’lumotlarni
uzatish tezligini bildiradi, bu tezlik 10 Mbit/sekundga tengdir.
Yozuvlardagi 5, 2 raqamlari va T, F harflari esa, ularda qo’llanilgan
ma’lumotlarni uzatish muhiti, ya’ni kabelning turini ko’rsatadi.
Ethernet texnologiyasi standartlariga tegishli bo’lgan ma’lumotlarni va
ularning qanday tuzilganliklarini alohida-alohida ko’rib chiqamiz.
1.10Base-5 standarti. Bu standart Xerox firmasi tomonidan
ishlab chiqarilgan tarmoq bo’lib uni - klassik Ethernet yoki asosiy
Ethernet tarmog’i deb atalgan. 10Base-5 standartida ma’lumotlarni
uzatish muhiti sifatida 50 Om to’lqin qarshiligiga ega bo’lgan koaksial
kabel ishlatilgan (3.1. a) - rasm).
a)
b)
3.1-rasm. Koaksial kabellarning xillari.
Ushbu kabelning markazidan o’tgan mis simning diametri 2,17
mm-ga teng bo’lgan. RG-8 va RG-11 kabellari ana shunday
ko’rsatgichlarga ega kabellar hisoblanadi. Bu standartni « yo‘g‘on
Ethernet» ham deb atalgan. Kabelining tashqi diametri 10 mm- ga
teng edi. Bu kabel barcha stansiyalar, ya’ni kompyuterlar uchun
monokanal (yagonakanal) sifatida ishlatilgan, ya’ni ushbu standart -
umumiy shina topologiyasiga ega bo’lgan. 10Base-5 standartida «5-4-
3 qoidasiga» amal qilish kerak bo’lgan. Bu ko’pi bilan 5-ta segment, 4-
ta takrorlovchi va kompyuterlar ulanishi mumkin bo’lgan 3-ta
segmentning mavjud bo’la olishini anglatadi. 3.2-rasmda 10Base-5
standartiga o’xshash bo’lgan, umumiy shina topologiyasi asosida
qurilgan 10Base-2 tarmog’ining bitta segmenti ko’rsatilgan. 10Base-5
standartida har bir segmentining uzunligi ko’pi bilan 500m gacha
bo’lgan. Ularning oxirlarida 50 Om qarshilikka ega bo’lgan
terminatorlar ulangan.
2.10Base-2 standarti. 10Base-2 standarti ham - umumiy shina
topologiyasiga ega bo’lib, unda axborotni uzatish muhiti sifatida
markazidan diametri 0,89 mm bo’lgan mis sim o’tgan, tashqi diametri
esa 5mm bo’lgan ingichka koaksial kabeldan foydalanilgan (3.1. b)-
rasm). Bu standart - «ingichka» Ethernet deb atalgan . Kabelning to’lqin
qarshiligi 50 Om-ga teng. RG-58/U, RG-58 A/U va RG-58 C/U
kabellari ana shunday ko’rsatgichlarga ega kabellar hisoblanadi.
10Base-
2 standartida bitta segmentning uzunligi ko’pi bilan 185m bo’lishi
mumkin. Segmentning ikki tomonida, ya’ni oxirlarida 50 Om
qarshilikka ega bo’lgan terminatorlar ulangan bo„lishi kerak. 10Base-
2 standartida takrorlovchilarni ishlatib tarmoqning uzunligini oshirish
imkoniyati bo’lgan. Bunda ham 10Base-5 standartidagi kabi, «5-4-3
qoidasiga» amal qilish kerak bo’lgan. Tarmoqning maksimal uzunligi
5x185 = 925m-ni tashkil qilgan. Bitta segmentdan iborat bo’lgan
10Base-2 tarmog’ining ko’rinishi 3.2-rasmda keltirilgan.
3.2-rasm. 10Base-2 standarti tarmog’i.
3.10Base-T standarti. 10Base-T tarmog’ida ma’lumotlarni uzatish
muhiti sifatida ekranlanmagan o‘ralma juftlik ( Unshielded Twisted
Pair, UTP) kabeli ishlatilgan. 3-inchi kategoriyali ko’p juftli (2 ta, 4 ta
juftli) UTP kabeli telefon appratlarini ulash uchun ham ishlatilgan.
Shuning uchun ularni Voice Grade, ya’ni tovushni uzatish kabeli ham
deb ataladi (3.3-rasm).
3.3-rasm. Ekranlanmagan o„ralma juftlik kabeli.
Bunda o’ralma juftlikning bittasi, kompyuterdan konsentratorga
ma’lumotlarni uzatish uchun (T
x
), ikkinchisi esa konsentratordan
kompyuterga ma’lumotlarni uzatish uchun (R
x
) ishlatilgan (3.4-
rasm). Bu kabelning uzunligi ko’pi bilan 100m bo’lishi mumkin.
10Base-T standartida «4-tagacha konsentratorlar» qoidasi amal
qiladi. Shunga asosan tarmoqning uzunligi ko’pi bilan 500m-ni tashkil
qiladi. Ya’ni 5-ta segment har biri 100m-dan bo’lganda tarmoqning
diametri 500m bo’ladi (3.5-rasm). Tarmoqqa ko’pi bilan 1024-ta
kompyuter ulashga ruxsat beriladi. Bunga konsentratorlarni ikki sathli
ierarxik ko’rinishda ulash bilan erishish mumkin bo’ladi.
4.10Base-F standarti. 10Base-F standartida ma’lumotlarni
uzatish muhiti sifatida o’tkazish qobiliyati 500-800 MGs bo’lgan,
uzunligi esa 1 km-gacha etkazilishi mumkin bo’lgan, nisbatan arzon
hisoblangan optik tolali kabel ishlatilgan (3.6-rasm). Bu standartning
tuzilish chizmasi 10Base-T standartining chizmasi bilan bir xil bo’lgan
(3.4; 3.5- rasmlardagidek). Bunda ham, tarmoq adapterini konsentrator
bilan ulash uchun ikkita kabel (optik tolali kabellar) ishlatilgan, ya’ni
adapterning T
x
chiqishi, konsentratorning R
x
kirishi bilan , va
adapterning R
x
kirishi esa konsentratorning T
x
chiqishi bilan ulangan.
10Base-F standartining uch xil varianti mavjud:
a)
FOIRL (Fiber Optic Inter-Repeater Link) standarti - bu
variantda konsentratorlar orasidagi masofa ko„pi bilan 1 km,
tarmoqning umumiy uzunligi, ya’ni diametri esa 2500m bo„lishi
mumkin. Ixtiyoriy olingan stansiyalar orasida 4-tagacha konsentratorlar
ulanishi mumkin, ya’ni «4-tagacha xablar» qoidasi amal qilishi kerak
bo’lgan.
3.4- rasm. 10Base-T standarti tarmog’i: T
x
- uzatuvchi; R
x
-
qabul
qiluvchi.
3.5- rasm. Ethernet konsentratorlarini ierarxik tarzda ulash.
3.6-rasm. Optik tolali kabel.
b)
10Base-FL standarti – bu xil tarmoqlarning FOIRL standarti
tarmoqlaridan farqi shuki, kompyuter bilan konsentrator orasidagi
(konsentrator bilan konsentrator orasidagi) masofa ko„pi bilan 2 km
gacha bo„lishligidir.
c)
10Base-FB standarti - bu standart esa, konsentratorlarni ulash
uchun ishlatilgan. Kompyuterlar undan foydalana olmaydi. Bunda bitta
segmentning uzunligi 2 km-gacha bo’lishi, segmentlar soni esa 6-
tagacha bo’lishi (ya’ni 5-tagacha konsentratorlar ulanishi) mumkin,
hamda tarmoqning umumiy uzunligi 2740m bo„lishi mumkin.
| 