tushiriladi va ishlatish tizmasi sementlanadi. Pastki qismi ochiq qoldiriladi yoki
sementlanmagan filtr yordamida bekitiladi.
Quduq tubi zonasidan qumlarni chiqib kelishiga qarshi oldindan quduq tubi
zonasida sun’iy to‘siq barpo etiladi. Bunda mexanik filtrlardan (8.1-rasm, j)
foydalaniladi yoki o‘tkazuvchan materiallardan filtr tayyorlanadi (8.1-rasm, z).
Hamma qalinligi bo‘yicha litologik bir xil turdagi, filtrlanish xossalari va
qatlamlarda qatlam bosimi bir-biriga yaqin bo‘lgan, faqat neft, gaz yoki suv bilan
to‘yingan – qatlamlar yaxlit kollektor deb hisoblanadi. Qatlamlararo
o‘tkazuvchanlikni o‘zgarish chegarasi oltita sinflar chegarasidan chetga chiqmasligi
kerak:
1) K > 1 mkm
2
; 2) K = 0,5 ÷ 1 mkm
2
; 3) K = 0,1 – 0,5 mkm
2
;
4) K=0,05–0,1 mkm
2
; 5) K=0,01 ÷ 0,05 mkm
2
; 6) K = 0,001 ÷ 0,01 mkm
2
.
Agarda qatlam bir tipdagi o‘tkazuvchanlikli tog‘ jinslariga bo‘lingan bo‘lib
o‘tkazuvchanlik qiymatlari yuqorida ko‘rsatilgan chegaradan tashqariga chiqsa, tub
suvlariga, gaz do‘ppisiga yoki neftgazga to‘yingan qatlamlarni navbatma – navbat
takrorlanishi hamda har xil qatlam bosimiga ega bo‘lsa –
bunda qatlam noyaxlit
(har xil jinsli) hisoblanadi.
Zich kollektorlar deb – quduqlarni filtratsiya va geostatik yuklar ta’sirida
tog‘ jinslarini mustahkamligi saqlanib qolsa.
Kuchsiz sementlangan kollektorlar deb – mustahkam bo‘lmagan tog‘
jinslari, ishlatish jarayonida flyuidlar bilan qum zarrachalari aralashib yer ustiga
chiqsa.
Yuqori, normal va past qatlam bosimi bo‘lib, quyidagi gradientlarga mos
kelsa hisoblanadi.
grad R
kat
> 0,1 MPa / 10 m – yuqori.
grad R
kat
= 0,1 MPa / 10 m – normal.
grad R
kat
< 0,1 MPa / 10 m – past.
Agarda grad R
kat
≤ 0,08 MPa / 10 m bo‘lsa – anomal past bosimli qatlam
hisoblanadi.
Agarda grad R
kat
≥ 0,11 MPa / 10 m – anomal yuqori bosimli hisoblanadi.
Agarda qatlam g‘ovakligi (K
g‘
) yoki yoriqligi (K
yor
) o‘tkazuvchanligi mos
holda 0,1 mkm
2
va 0,01 mkm
2
qiymatga ega bo‘lsa, yuqori o‘tkazuvchan kollektor
hisoblanadi. K
g‘
va K
yor
larni qiymatlari ko‘rsatilgandan kichik bo‘lsa, unda
kollektor kam o‘tkazuvchan hisoblanadi.
Quduq konstruksiyasining turini aniqlovchi asosiy omillarga ob’ektni
ishlatish uslubi, kollektorning turi, mahsuldor qatlam tog‘ jinsini mexanik xossalari
va ularning joylashuv sharoitlari kiradi.
Mahsuldor qatlam ishlatish usuliga bog‘liq holda alohida, birgalikda va
birgalikda – alohida turlarga bo‘linadi.
Ob’ektlarni alohida ishlatishda yuqorida keltirilgan hamma
turdagi quduq
tubi konstruksiyalarini qo‘llash mumkin.
Mahsuldor qatlam birgalikda yoki birgalikda alohida ishlatilganda
mahsuldor qatlam bir-biridan alohida ajratilgan bo‘lishi kerak, shuning uchun ular
bir-biridan butun yoki ichidan kiruvchi tizma bilan ajratilib sementlanadi.
Ochiq turdagi quduq tubi konstruksiyasini qo‘llanilish shartlari: kollektor
granulli bir jinsli yoki yoriqli turda, tamponaj materiallarini qo‘llashga yo‘l
qo‘yilmaydi; kollektorni qirqimida yaqin joylashgan suvli yoki gazli qatlamlar
mavjud emas, uni tubida suv yo‘q; kollektor mustahkam tog‘
jinslaridan tashkil
topgan; ob’ektni ishlatishda alohida usuldan foydalaniladi.
Yopiq turdagi quduq tubi konstruksiyasi quyidagi holatlarda qo‘llaniladi;
noyaxlit kollektor g‘ovakli yoki yoriqli turda bo‘lib, mustahkam yoki nomustahkam
tog‘ jinslari navbatlashib joylashgan, suvli va gazli qatlamchalar har xil qatlam
turlariga ega; kerak bo‘lganda bir-biriga yaqin joylashgan gazsuvneft aralashmali
qatlamlar bekitiladi; kollektorlari yuqori g‘ovakli (K
g‘
) yoki yoriqli (K
yor
) tog‘
jinslariga mansub; kerak bo‘lganda
birgalikda, alohida yoki birgalikda alohida
ob’ektlarni ishlatishni ta’minlash kerak.
Aralash turdagi quduq tubi konstruksiyasi quyidagi holatlarda qo‘llanilishi
mumkin; bir xil jinsli g‘ovakli yoki yoriqli turdagi kollektorga yaqin joylashgan
naporli gorizontlar yoki gaz do‘ppisini mahsuldor qatlamni usti chegarasida
joylashishi hamda tog‘ jinslarini g‘ovaklilik yoki yoriqlilik qiymatlarini past
qiymatiga ega bo‘lishi; qatlamga
depressiya hosil qilinib, ob’ektni ishlatishda
mustahkamlikni saqlanishi; mahsuldor qatlamni alohida ishlatish usuli
qo‘llanilganda.
Qumlarning chiqishini oldini oluvchi quduq tubi konstruksiyasi quyidagi
holatlarda qo‘llaniladi: kuchsiz sementlashgan kollektorlarda, mayda, o‘rtacha va
yirik donali
qumtoshlardan tuzilganda, quduqlarni ishlatishda qumning chiqishi
mumkin bo‘lganda; mahsuldor ob’ekt alohida usulda ishlatilganda.
Quduq
konstruksiyasini
loyihaviy
belgisigacha
tushiriladigan
mustahkamlash tizmasiga ishlatish tizmasi deyiladi. Juda ko‘p holatlarda ishlatish
tizmasini mustahkamlash quvurlarini tashqi diametri 146 va 168 mm, devorini
qalinligi 6 mm dan 12 mm gacha.
Quduq tubining konstruksiyasi neft va gaz quduqlarida mahsuldor qatlamni
litologik va fizik xossalaridan kelib chiqqan holda uyumda quduqning joylashiga
qarab tanlanadi. 2.4-rasmdagi antiklinal burtma, №2 –
quduqda qatlam tubigacha
ochilmasligi kerak, qaysiki quduq tubida uyumning suvlanganlik qismi mavjud. №1
– quduqni burg‘ilash va o‘zlashtirishda qatlamni butun balandligi bo‘yicha ochish
kerak, chunki eng katta sig‘imdorlikka (qabul qiluvchanlikka) erishiladi. Agarda
qatlamda suv bo‘lmasa, butun neft uyumi qalinligini ochish kerak. №3 quduqda
mahsuldor qatlamni (20-30 m) pastroq qismi burg‘ilanadi. Bu qismi zumpf bo‘lib,
kirish, manometrdan singan, nuragan jinslarni to‘planishi uchun xizmat qiladi. №4
– quduqning gaz do‘ppisi qismi ochiladi, tubi shunday jihozlanadiki, neft orqali gaz
do‘ppisidan gaz kirib kelmasligi kerak.
