Gruntli karyer va o‘ymalarni tayyorlash, havo harorati turg‘un manfiy
bo‘lguncha amalga oshirilishi lozim. Bunday ishlarga daraxtlarni qo‘porish va
butalarni qirqish, o‘tish yo‘llarini qurish, grunt muzlamasligi uchun o‘yma yoki
karyer yuzasiga issiqlik o‘tkazmaydigan qatlam qurish yoki kimyoviy reagentdan
foydalanish va boshqalar kiradi.
Issiqlik o‘tkazmaydigan qatlamni qurishni texnologik va eng samarali turi
ko‘pik holatidagi issiqlik o‘tkazmaydigan material-penopoliuretan quyishdir.
Yuzalarni muzlashdan saqlash uchun chopib chiqish va omochlash,
shuningdek
qipiq, somon, torf, shlak bilan berkitish ishlarini olib borish mumkin. Odatda, bu
materiallar, muzlashdan yaxshi saqlaydi va elektr yoki bug‘ bilan isitish yoki
muzlagan gruntni portlatish yoki har xil bo‘shatgich bilan bo‘shatishga qaraganda
ancha arzonga tushadi.
Issiqlikdan saqlanadigan qatlam qalinligini hisoblash ishlari “Qish vaqtlarida
ishni olib borish bo‘yicha qo‘llanma”ga asosan olib boriladi.
Qish vaqtida ko‘tarmani qoya-tosh va yirik donali gruntlardan, shuningdek
changsiz qumlardan qurish mumkin. Namlik qulay namlikdan kam bo‘lganda gilli
gruntlardan va changli qumlardan ham qurish mumkin. Yo‘l poyi turg‘unligi ishlab
chiqarishda shaxsiy loyihaga asosan olib borilsa, namligi yuqori bo‘lgan gilli
gruntlarni ham qullash mumkin. Bog‘langan gruntlarni erigan holda qo‘llash kerak
(texnikani uch smenada ishlatib va o‘yma utsini issiqlik o‘tkazuvchi material bilan
qoplab).
Agar ko‘tarma tarkibida muzlagan grunt bo‘lagi bo‘lsa, o‘lchami va miqdori
chegaralanib, ko‘tarmaga bir tekis yoyiladi. Bo‘laklarning umumiy soni ko‘tarma
umumiy hajmining 30 % dan oshmasligi, ko‘tarmani
panjarali katoklar,
shibbalovchi mashinalar yoki plitalar bilan zichlashda bo‘laklar o‘lchami 30 sm dan
oshmasligi, gruntlarni pnevmog‘ildirakli va tebratuvchi katoklar bilan zichlashda 15
sm dan katta bo‘lmasligi kerak. Bo‘laklar yon qiyalik yuzasiga 1 m dan kam
masofada joylashmasligi kerak. Agar ko‘tarma tarkibida muzlagan grunt bo‘laklari
bo‘lsa, ular eriganda 30 % ga cho‘kishini ko‘zda tutiladi. Gruntlarni muzlaguncha
zichlashtirish zarur. Shuning uchun qish oylarida real iqlim sharoitidan kelib chiqib,
tajribalar har bir ob'yektda o‘tkazib belgilanadi zichlashtirish tartibi.
Gruntlarni yaxshilab zichlashtirish uchun og‘ir panjarali va kulochokli
katoklar, shuningdek, og‘ir shibbalagichlardan foydalanish mumkin. Bu vositalar
bilan qalin
qatlamlar zichlashtiriladi; muzlagan bo‘laklar samarali maydalanadi;
shibbalagichlar kichik qamrab olish masofasida yaxshi ishlaydi.
Bir smena avval kavlanaytgan o‘yma yoki rezerv yuzasi qordan va muzdan
tozalanadi, keyinchalik tozalanadigan maydon yuzasi yer texnikasining smenali ish
unumdorligidan
havoning
mos
haroratida
aniqlanadi.
Gruntni
kavlash
cho’michining o‘lchami 0,65 m
3
bo‘lgan ekskavator bilan to‘xtovsiz olib boriladi;
faqat kuchli qor yog‘ishda va shamolda to‘htatiladi va qor va muz to‘liq olib
tashlangandan so‘ng qaytatdan boshlanadi. Qamrab olish masofasini uzunligi
bunday gruntni harorati 2
o
S gacha kamayguncha zichlab olishga ulgurish hisobidan
belgilanadi.
Ko‘tarmaga grunt surilish tekisligi xosil bo‘lmasligi uchun gorizontal qatlam
bilan yotqiziladi. Qatlam qalinligi amaldagi zichlashtiruvchi texnikaga bog‘liq.
Agar gruntni muzlashdan saqlash tadbirlari ko‘rilmagan bo‘lsa yoki yetarlicha
bo’lmasa, qish vaqtida yo‘l poyini qurishda muzlagan gruntni kavlashga to’g’ri
keladi. Yuqori muzlagan qobiqni bo‘shatish uchun traktorli bo‘shatgichlar
ishlatiladi, uning qalinligi kam bo‘lganda (0,1-0,2 m) buldozer ag’dargichiga montaj
qilingan tishlardan foydalaniladi. Cho’michining sig‘imi 0,65-1,0 m
3
bo‘lgan to‘g‘ri
kurakli ekskavator bilan qalinligi 0,25-0,4 m bo‘lgan muzlagan gruntni datslab
bo‘shatmasdan kavlab bo‘lmaydi. Muzlash chuqurligi 0,4 m dan ko‘p bo‘lganda
gruntni mexanik ravishda bo‘shatish (maydalash) uchun qoziq yoki shar shaklidagi
2,0-2,5 tli, ekskavator tsrelasiga osilgan urib yumshatuvchi qurilmalar yoki dizel-
bolg‘a bilan bosiladigan qoziqsimon bo‘shatgichlar qo‘llanadi.
Agar ob'yekt aholi yashash joyidan tashqarida joylashgan va ish hajmi kerakli
darajada katta bo‘lsa, muzlagan gruntni bo‘shatish va kavlash portlatish yo‘li bilan
ag’dargichga otib amalga oshiriladi. Muzlash chuqurligiga bog‘liq ravishda shpurli
yoki skvajinali zaryadlar qo‘llanadi. Zaryadlarni to‘ldirish uchun qum, shlak yoki
maydalangan muzlagan gruntdan foydalaniladi. Portlatib yumshatilgan grunt smena
davomida, kuchli sovuqda (-20
o
S pats) qayta muzlamasligi uchun 3-4 soat davomida
tozalanadi.
