|
Zamonaviy didaktikada ta’lim metodlari tasnifiga turlicha yondashuvlar. Interfaol ta’lim metodlari. Evristik metodlar
|
| bet | 11/18 | | Sana | 30.11.2023 | | Hajmi | 117,09 Kb. | | #108672 |
Bog'liq 7-mavzu (4)8.4. Zamonaviy didaktikada ta’lim metodlari tasnifiga turlicha yondashuvlar. Interfaol ta’lim metodlari. Evristik metodlar.
Didaktik tadqiqotlar ko`rsatadiki, ta’lim metodlari nomenklaturasi (nomlanishi) va tasnifi ularni ishlab chiqishda tanlangan yondashuvga bog`liq holda juda xilma-xil ekanligi bilan xarakterli. Ulardan eng muhimlariga to`xtalamiz.
Ta’lim metodlari tasnifi:
An’anaviy (manbasiga ko`ra) ta’lim metodlari (E.I.Golant, N.M.Verzilin va bosh.)
Оg`zаki
|
Ko`rgаzmаli
|
Аmаliy
|
Kitоb bilаn ishlаsh
|
Vidео-mеtоd
|
Hikоya
Suhbаt
Tushuntirish
Mа’ruzа
Munоzаrа
|
Illyustrаtsiya
Dеmоnstrаtsiya
|
Mаshq
Аmаliy
Lаbоrаtоriya
Didаktik o`yin
|
O’qish
O’rgаnish
Rеjа tuzish
Kоnspеkt qilish
|
Ko`rish,
O’rgаnish,
Nаzоrаt qilish
|
O’quvchilarning bilish faoliyati tavsifiga ko`ra ta’lim metodlari tasnifi (I.Ya.Lerner va M.N.Skatkin).
Tа’lim mеtоdining nоmlаnishi
|
O’qituvchi fаоliyati
|
O’quvchi fаоliyati
|
Ахbоriy-rеtsеptiv
|
O’quv ахbоrоtini uzаtish, o`rgаnilаyotgаn оb’еkt bilаn o`quvchi hаrаkаtini tаshkil etish
|
Bilimlаrni idrоk etish, аnglаsh vа yoddа sаqlаsh.
|
Rеprоduktiv
|
Bilimlаr hаmdа аqliy vа fаоliyat usullаrini hоsil qilishgа dоir tоpshiriqlаrni tuzish vа tаqdim etish
|
Nаmunа аsоsidа bilimlаrni hаmdа аqliy vа fаоliyat usullаrini egаllаsh.
|
Muаmmоli bаyon etish
|
Muаmmоni qo`yish vа uni hаl etish usullаrini оchib bеrish
|
Tоpshiriqni idrоk etish vа uni qismlаrgа аjrаtish. Tоpshiriq qismlаrini mustаqil hаl etish vа o`z-o`zini nаzоrаt qilish
|
Evristik (qismаn-izlаnish)
|
Muаmmоni qo`yish vа uni hаl etishgа dоir qаdаmlаr kеtmа-kеtligini rеjаlаtirish. O’quvchilаr fаоliyatini bоshqаrish
|
Qo`yilgаn vаzifа bilаn bоg`liqlikdа muаmmоni hаl etish yo`llаrini mustаqil izlаsh vа o`qituvchining qismаn ko`mаgi yordаmidа muаmmоni hаl etish
|
Tаdqiqоtchilikkа dоir
|
Mustаqil hаl etishgа dоir muаmmоli vаzifаlаrni shаkllаntirish. Muаmmоni hаl etilish jаrаyonini nаzоrаt qilish
|
Muаmmоni mustаqil hаl etish.
|
Asosiy didaktik maqsadlariga ko`ra ta’lim metodlari tasnifi (M.A.Danilov va B.P.Esipov):
Ta’limning binar metodlari (M.I.Maxmutov).
O’rgаtish mеtоdlаri
|
O’rgаnish mеtоdlаri
|
Ахbоriy-mа’lumоtli
|
Ijrо etish (bаjаrish)
|
Tushuntirishli
|
Rеprоduktiv
|
Ko`rgаzmаli-аmаliy
|
Ijоdiy-аmаliy
|
Tushuntirishli-undоvchi
|
Qismаn izlаnishli
|
Undоvchi
|
Izlаnishli
|
Yaxlit yondashuv bo`yicha ta’lim metodlari tasnifi (Yu.K.Babanskiy):
Bilim, ko`nikma va malakalarni mustahkamlash va nazorat qilish metodlari.
O’quv-bilish faoliyatini tashkil etish va amalga oshirish metodlari.
O’quv-bilish faoliyatini motivatsiyalash va rag`batlantirish metodlari.
O’quv-bilish faoliyatini nazorat va o`z-o`zini nazorat qilish metodlari.
Interfaol metodlar va grafik organayzerlar.
O’rgаnilаyotgаnlаrini o`zlаshtirishgа dа’vаt qilish mеtоdlаri
|
Yangi mаtеriаlni аnglаsh mеtоdlаri
|
O’rgаnilgаnlаrini fikrlаshgа imkоn bеruvchi mеtоdlаr
|
Erkin yozish.
Klаstеr.
Аqliy hujum.
B-B-B chizmаsi.
Chаlkаshtirilgаn mаntiqiy zаnjirlаr kеtmа-kеtligi.
Sеmаntik хususiyatlаr tаhlili.
|
Sеmаntik хususiyatlаr tаhlili.
B-B-B chizmаsi.
O’qitish bo`yichа qo`llаnmа.
Bir-birigа o`rgаtish.
Bir-biridаn so`rаsh.
Ikki qismli kundаliklаr.
|
Eng аsоsiy tushunchаlаr, tаkrоrlаsh.
T-chizmа.
Kоntsеptuаl jаdvаl.
Vеnn diаgrаmmаsi.
Nilufаr guli.
Bеsh minutlik essе.
O’n minutlik essе.
|
Ta’lim metodlarining mohiyati. Ta’lim metodlarini tanlab olish shartlari
Qayd etib o`tilganidek, ta'lim metodlari tizimida og`zaki bayon qilish metodlari muhim o`rin tutadi.
Og’zaki bayon qilish metodlari
Hikoya
Suhbat
Tushuntirish
Ma’ruza
Og`zaki mashqlardan ta’lim jarayonida keng foydalaniladi. Ular o`quvchilarning umumiy madaniyati, mantiqiy fikrlashi hamda bilish qobiliyatini rivojlantirish bilan bog`liqdir. Shuningdek, og`zaki mashqlarning nutq boyligini oshirish va xorijiy tillarni o`rganishdagi ahamiyati beqiyos. O‘quv materiallarining og‘zaki bayon qilish metodining asosiy turlaridan biri – bu darslik va kitob bilan ishlash turidir. Bunda o‘quv adabiyotlari bilan ishlash murakkab psixologik jarayondir. U ta’lim jarayonida ta’lim beruvchi tomonidan bayon qilingan bilimlarni o‘quv materiallarini kitob matnidan ko‘rib, ongli idrok qilish faoliyatini rivojlantirishni ham nazarda tutadi. Xopkins Xarvis Singletom Wattsning fikriga ko‘ra yuksak darajadagi o‘qituvchining repertuaridan o‘qitish va o‘rgatishning turli modellari strategiyalari va to‘g‘ri yo‘nalish berish usullari joy olgan bo‘ladi. Asosiy maqsad ta’lim berishga qaratilgan bo‘ladi. O‘qituvchi o‘quvchilar o‘rtasida to‘g‘ri munosabat o‘rnatadi yangi yo‘nalishlar yaratadi va darsga qiziqtiradi.3
Hikoya — o`qituvchi tomonidan mavzuga oid dalil, hodisa va voqealarning yaxlit yoki qismlarga bo`lib, tasviriy vositalar yordamida obrazli tasvirlash yo`li bilan ixcham, qisqa va izchil bayon qilinishi. Metodning samarasi ko`p jihatdan o`qituvchining nuqt mahorati, so`zlarni o`z o`rnida, ifodali bayon qilishi, shuningdek, o`quvchilarning yoshi, rivojlanish darajasini inobatga olgan holda yondashuviga bog`liq. Shu bois hikoya mazmuni o`quvchilarning mavjud bilimlariga tayanishi, ularni kengaytirishga xizmat qilishi zarur. Hikoyaning axborotlar bilan boyitilishi maqsadga muvofiqdir.
Hikoya qilinayotgan materialni samaralash maxsus reja asosida amalga oshiriladi. O’qituvchi har bir darsda uning maqsadini aniq belgilab oladi, undagi asosiy tushunchalarga alohida urg`u berishga e’tiborni qaratadi.
Suhbat — savol va javob shaklidagi dialogik ta’lim metodi bo`lib, u fanga qadimdan ma’lum, xatto undan o`z faoliyatida Suqrot ham mohirona foydalangan. Suhbat ta’lim jarayonida ko`p funktsiyalar (aqliy fikrlash, hozirjavoblik, muloqot madaniyati va boshqa sifatlarni shakllantiradi) bajaradi, ammo asosiysi o`quvchida faollikni yuzaga keltiradi. Suhbat o`qituvchi fikriga mos harakat qilish, natijada yangi bilimlarni bosqichma-bosqich egallashga imkon beradi.
Suhbat – faoliyatni endigina boshlagan o`qituvchi uchun murakkab ta’lim metodi hisoblanadi, binobarin, savollarni tayyorlash, ularning ketma-ketligini ta’minlash ko`p vaqt talab etadi, uni tashkil etishda esa barcha o`quvchilarning diqqatini jalb etish talab qilinadi. O’qituvchi oddiy savollar berishi, o`quvchilarga ular yuzasidan batafsil o`ylash uchun vaqt ajratishi, o`quvchilarning javoblarini esa diqqat bilan tinglashi, zarur o`rinlarda ularni sharhlashi lozim. Shu bois suhbatda bilish deduktiv yoki induktiv yo`l bilan amalga oshadi. Deduktiv suhbat o`quvchilarga oldindan ma’lum bo`lgan qoidalar, tushunchalar, hodisalar, jarayonlar asosida tashkil etilib, o`quvchilar tahlil yordamida xususiy xulosalarga keladilar. Suhbatning induktiv shaklida alohida dalillar, tushunchalarning tahlil asosida umumiy xulosaga kelinadi.
Suhbat ko`proq o`quvchilarni yangi bilimlar bilan tanishtirish, bilimlarni tizimlashtirish va mustahkamlash, nazoratni tashkil etish hamda o`zlashtirilgan bilimlarni tashxislashda ijobiy natijalarni beradi. Suhbat turli ko`rinishlarda, ya’ni, kirish, yakuniy, individual va guruhli suhbat tarzida tashkil etiladi.
Tushuntirish o`quv materiali mazmunini isbot, tahlil, umumlashma, taqqoslash asosida bayon qilishdir. Bu metod hikoyaga nisbatan birmuncha keng qo`llaniladi. Undan odatda, nazariy materiallar hamda murakkab masalalarni o`rganishda foydalaniladi. Tushuntirish jarayonida o`quv materialining bir qadar qiyin unsurlari ko`zga tashlanadi va shu asosda materialning mohiyati ochib beriladi. Tushuntirish samarasi ko`p hollarda o`qituvchining ko`rgazmali vositalardan oqilona foydalanishiga bog`liq bo`ladi.
Ma'ruza — yirik hajmdagi o`quv materialini og`zaki bayon qilish metodi sanalib, uning o`ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: qat’iy mantiqiy ketma-ketlik, uzatilayotgan axborotlarning ko`pligi, bilimlar bayonining tizimliligi. Maktab ma’ruzasi mazmunini murakab tizimlar, hodisalar, obyektlar, jarayonlar, ularning sababli-oqibatli bog`lanishlari, qonun va qoidalar tashkil etadi. Shu bois ma’ruza maktab sharoitida yuqori sinflardagina qo`llaniladi. Chunki u butun dars jarayonini qamrab olishi mumkin. Ma’ruza metodi tushuntirish va suhbatning asta-sekin kengayib borishidan vujudga keladi va bir vaqida o`quvchilarni qisqacha yozib olish (konspektlash)ga o`rgata boradi.
Ta'lim sifati va samaradorligini ta'minlashda ko`rgazmali metodlar ham alohida ahamiyatga ega.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Zamonaviy didaktikada ta’lim metodlari tasnifiga turlicha yondashuvlar. Interfaol ta’lim metodlari. Evristik metodlar
|
