An’anaviy ta’lim asosan ilgaritdan mavjud bo’lgan didaktikaga asoslangan, ya’ni o’quv
jarayoniga ilgaritdan fanga ma’lum bo’lgan bilimlarni o’qitish, o’rgatish, yetkazish bilan
xarakterlanadi. O’qituvchi ilgaritdan ma’lum bo’lgan reproduktiv faoliyatni olib boradi. Bu esa
asosan o’quvchining ta’lim
mazmunini yodlab olishi, qayta takrorlab borishi bilan cheklanadi.
Ya’ni ta’lim ilgaritdan ma’lum bo’lgan predmet “avval hunar o’rgat, keyin shogird o’z hoxishiga
ko’ra nima qilsa qilaversin” yo’sinida ish tutish rasm bo’lgan.
Bunday holda bilim kontseptsiyasi to’rt bosqichda amalga oshiriladi:
1. Bilim bilan tanishish, ma’lum axborotni tushunib olish, voqealarni bir – birdan ajrata olish;
2. Bilimdan nusxa olish,
olgan bilimlarini takrorlash;
3. Bilim, ko’nikma, olgan malakalarini amaliy faoliyatda qo’llay olish;
4. Bilim – transformatsiya, olgan bilimlarini keyingi yangi bilimlarni,
yangi vazifalarni
bajarishda qo’llay olish (ya’ni ijodiy foydalana olish darajasi)dir.
Agar umumiy ta’lim maktablari birinchi, ikkinchi darajadagi bilimlarni o’rgatsa, oliy
ta’lim uchinchi, oliy ta’limdan keyingi ta’lim to’rtinchi
darajadagi, ya’ni ilmiy izlanish,
magistratura, aspirantura, doktaranturalarda bilim berishni davom ettiriladi.
Shuni yodda saqlash kerakki, ijodkor yaratuvchi shaxsni tarbiyalash, fanga ma’lum bo’lgan
bilimlarning o’zi
bilangina kifoyalanmay, olingan, o’zlashtirilgan bilimlar zamirida yangi
bilimlarni kashf etishlari bilan muhimdir.
Bunga yorqin misol qilib, ulug’ allomalarimiz Muso al –
Xorazmiy matematika fani
asoschisi, Al – Farg’oniyning turli fanlarga tegishli buyuk kashfiyotlari, Al – Farobiyning (70 dan
ortiq tillarda erkin so’zlashgan) tovush tezligi, chastotasi, moddiyat, issiqlik, harakat, optikaga oid
kashfiyotlari, Abu Rayhon Beruniyning (qomusiy olim) minerologiya, geodeziya, jo’g’rofiya,
falakkiyot fanlari rivojiga qo’shgan katta xissalari, Abu Ali ibn Sinoning “Tib qonunlari”, “Ko’z
anatomiyasi”ga bag’ishlangan kitoblari, Ulug’bekning “Zijji Ko’rogoniy” asari va boshqa buyuk
allomalarimizning qoldirgan qimmatli asarlari hozirda ham bizning mamlakatimizda va ko’plab
xorijiy mamlakatlarda o’qib o’rganilishini keltirishimiz mumkin.
Ularning buyuk kashfiyotlari butun jahon xalqlarining umummulkiga aylanmoqda. Bu
shundan
darak beradiki, allomalarimiz mavjud bilimlarni chuqur va puxta o’rganib,
o’zlashtiribgina qolmay, ular o’z ishlariga izlanuvchanlik, (kreativ) ijodkorlik bilan yondashib,
juda ko’plab kashfiyotlar qilganlar. Shuning uchun yangilangan didaktikaning vazifasi faqatgina
fanga ma’lum bilimlarning o’zini o’rgatish, uni
takrorlash bilan cheklanmay, ularni ijodiy,
tanqidiy va yaratuvchanlik ruhida ish yuritishlariga zamin yaratib berishdan iborat.
Ma’lumotlarga qaraganda (yoshlar psixologiyasiga ko’ra) olti yoshgacha bo’lgan bolalar
40% iste’dod potentsialiga ega ekanlar. Bolalar eng kichik yoshdanoq ijodkorlik, yaratuvchanlikka
juda moyil bo’lar ekanlar. Agar shu davrda u bilan olib borilayotgan ta’lim jarayoniga faqat
an’anaviy ta’lim
asosida yondashilsa, undagi ijodkorlikka mayillik so’nib boradi.
O’quv – biluv jarayoni ijodkorlikka yo’naltirilsa, uning faolligi, yaratuvchanlik qobiliyati
oshib boradi.
Ijodkorlik asosida ish yuritishda faqatgina ob’ektning o’zi bilan cheklanmay, ya’ni sub’ekt
(bola)ning ijodkorligi, moyilligi, extiyojiga qarab, ish yuritilsa, ijobiy natijalar beradi (ijodkorlikka
bolalikdan o’rgatish mumkin va zarur).
Umuman ulug’ kashfiyot namoyondalari fikrlash algoritmini yaxshi o’zlashtirganlar,
chuqur, atroflicha bilimga ega bo’lganlar. Ular asosan evristik metod va usullarni yaratganlar,
shular asosida ijodkorlik namunalarini namoyon qilganlar.
“Creato” lotincha so’z bo’lib, yaratuvchanlik, ijodkorlik degan ma’noni bildiradi.
