Empotik metod.
Empatiya grekcha so’z (empateia - qayg’urish) bo’lib, ko’pincha uni analog metod ham
deyiladi. Analog usulning o’ziga xosligi shundaki, unda intuitiv va mantiqiy fikrlarning o’zaro
uchrashuvi (to’qnashuvi)da masala o’z yechimini topadi. Analog keng ma’noni o’z ichiga oladi.
Analoglar o’z navbatida boshqa
analoglarni aniqlashi mumkin, ular shakl, struktura, funktsiya
jarayonlarini o’z ichiga oladi.
Analoglarni aniqlashda yoki topishda ayrim hollarda giperbalatik usullar qo’llaniladi.
Masalan, o’rganilayotgan ob’ektlarni, maktabni kattalashtirish yoki kichiklashtirish,
ularni
qismlarga bo’lish mumkin. Ijodiy vazifalar yechimini topishda shaxsiy analoglar ancha qulay va
yaxshi natijalar beradi. Uning yechimida shaxsiy sezgirlik, xis – tuyg’ular jarayon yechimini
tezlashtiradi. Demak, empotik metod ijodiy faoliyatga suyanadi, o’rganilayotgan ob’ektga
nisbatan shaxsiy qayg’urish, ijodiy yondashish orqali muammo yechimini topishga olib keladi.
Shu orqali ixtiro qilishga yoki ayrim hollarda o’ziga xos original yechimlar topishga olib
keladi.
Sinetik metod.
Sinetika – turli eksperimentlarning birlashuvi. Bu metod ijodkorlik faoliyatini
stimmullashtirish
uchun alohida sharoit, muhit yaratadi. Kutilmaganda yangi analoglarning va
assotsiatsiyaning tug’ilishi yoki yaratilishiga sabab bo’ladi.
Sinetik metod ishtirokchilari muammo bilan tanishtiriladi va jamoa bo’lib ijodiy yechim
topish mexanizmini tushuntiriladi.Uning yechimi bo’yicha o’quv tashkil qilinadi. Uni ko’pincha
«operatsiya mexanizmi» deb ham ataladi. Unga to’g’ridan - to’g’ri, shaxsiy va simvolik analoglar
kiradi.
Intuitsiya – tassavvur etish, assotsiativ fikrlash, original metodlarni qo’llash va o’yinli
elementlar tushuntiriladi, o’qitiladi va ularda fikrlarni uyg’otishga muhit tug’diriladi.
Sinetik metodni qo’llashdan avval muammoni aniq (ijodiy topshiriq)
berishdan
chekinishga to’g’ri keladi. Chunki, bunday holda masalaning yechimi biroz neytrallanishi
kuzatiladi.
Shu sababli muammoning ayrim belgilari tahlil etilib, asosiy muammo yechimi tomon
boriladi. Ya’ni muammoni qayta shakllantirilib,
qidirish, izlash, muammoning yechimiga
keltiriladi.
Muammoni hamkorlik asosida qayta shakllantirish yaxshi natijalar beradi. Ya’ni yechim
uchun tanlanayotgan muammo va g’oya ijodiy guruh rahbarining shaxsiy sifati va kasbiy
mahoratiga bog’liq. Rahbar savolni ustalik bilan ketma – ket bera olishi, replitkalar qilish,
aniqliklar va tushunchalar berib borishi kerak.
Qisqa
qilib aytganda, rahbarning vazifasi – ishtirokchilarning faol qatnashishlari,
o’ylashlariga, ularni qo’zg’ata olishga ijodiy, qulay sharoit yaratishdan iborat.
Umuman olganda evristik metodlar va usullar nima? Nimani izlab topish kerak, shu
izlanishda nima ma’lum? O’quv – biluv davrida ishtirokchilarga berilgan topshiriq, masala,
muammo
yechimini topa oladimi, topilgan analoglardan qaerda foydalanish mumkin? – degan
savollarga javob ola bilishlari kerak.
Evristik ta’limni o’quv jarayoniga tatbiq etish orqali sifat va samaradorlikni oshirishda
nimalarga erishish mumkin:
-evristika asosidagi ta’lim o’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan, o’quvchining o’zi shaxsan
izlanishi, o’rganishi, o’ylantirishiga asoslangan,
unda izlanish, qidirish, topish orqali ongli
o’zlashtirishga olib keladi.
O’quvchini ijodiy fikrlashga, muammolarning yechimini topish orqali intellektual
salohiyatini oshiradi.O’quv fanidagi tayyor mazmun, ma’lumotlarni olib qolmay, uni individual
ishlashi orqali o’quv materialini olish va o’z kuchiga suyanib ish tutish ko’nikma
va malakasi
shakllanadi va boshqalar.
Nazorat savollar.
1.
Evristik ta’limning predmeti, mazmun va maqsadi ?
2.
Evristik savollar metodi nimalarni o’z ichiga oladi ?
3.
Ko’p o’lchovli – matritsa metodi haqida nimalarni bilasiz ?
4.
Empotik metod deganda nimani tushunasiz ?
5.
Sinetik metod nimani o’rganadi ?
