6.10 Kompyuterlar tibbiyotda
Tibbiyot taʼlimi va amaliyoti ulkan fan bo’lib,
muntazam
ravishda oʻsib bormoqda. Kompyuter texnologiyalari sog’liqni
saqlash sohasi mutaxassislariga iloji boricha ishonchli va
samarali xizmat koʻrsatishda, shuningdek tibbiyot yutuqlaridan
xabardor boʻlib turishda muhim ahamiyatga ega.
Tashxis tizimlari
Bemor shifokor qabuliga borganida unda kasallik alomatlari
boʻlishi mumkin. Ular shifokorning malakasi va tajribasi sababli
shifokor qabuliga boradi, lekin hech bir shifokorni tibbiyotning
har bir sohasi boʻyicha mutaxassis deb umid qilmaslik kerak.
Muammo
shundaki, kasalliklar va alomatlar haqida juda koʻp
maʼlumotlar mavjud boʻlib, shifokorlar biror narsani eʼtibordan
chetta qoldirmaslik uchun yordamga muhtoj. Ular avvallari
kitoblardan qoʻshimcha maʼlumot olgan, biroq bugungi
kunda buning oʻrnini kompyuter tizimlarida saqlanadigan
maʼlumotlar egallagan.
Kompyuter tizimlari koʻproq maʼlumot saqlay oladi, maʼlumot
qidirishni yengillashtirish uchun dasturlash texnikalaridan
foydalana oladi va ularni
muntazam ravishda yangilash
mumkin. Shifokorlar uchun chindan ham foydali tizimni
yaratish uchun kasalliklar va holatlar hamda ularning
alomatlari haqidagi umumiy qabul qilingan bilimlar toʻplanadi.
Bu shifokorlarning bilimlarini toʻplash uchun ular bilan
suhbatlashish va kitoblardagi maʼlumotlardan foydalanishni
anglatadi. Bu bilimlaring barchasi toʻplanadi
va kompyuterda
saqlanadi. Shifokor biror usulda saqlangan maʼlumotlarni
soʻrashi va kompyuter ham shifokor savollariga javoblarni
chiqarib bera olishi kerak. Kompyuterga axborotning turli
qismlari qanday qilib bir-biriga mos kelishi va bir-biri bilan
munosabatga kirishishini aytadigan qoidalar toʻplami boʻlishi
kerak.
Va nihoyat, oqilona natijalarni olish uchun ushbu
qoidalarni maʼlumotlarga nisbatan qoʻllay oladigan dastur
boʻlishi kerak. Ushbu qismlarning barchasi birlashtirilganda,
ayrim jihatlarga koʻra, shifokorga
qaraganda bilimliroq tizim
yaraladi. Bu ekspert tizim deb ataladi.
Ekspert tizimning koʻplab turlari bor. Biz bu yerda tibbiy
tashxisga moʻljallangan ekspert tizimni koʻrib chiqamiz.
Mutaxassis boʻlmagan kishi tomonidan foydalanilsa, tashxis
borasida faqat tizimning oʻziga ishonib boʻlmaydi.
Tashxis
uchun tajriba va insonning har bir bemorga individual
munosabatda boʻlish qobiliyati zarur. Biroq u shifokor uchun
qudratli vositadir.
Tibbiy ekspert tizimning toʻrtta qismi quyidagilar:
• kasalliklar va holatlar haqidagi faktlar – bilimlar bazasi;
• tizimdan savol soʻrash va javob olish usullari –
foydalanuvchi interfeysi yoki inson-kompyuter interfeysi
(HCI- muloqot);
• maʼlumotlar rioya qilishi lozim boʻlgan qoidalar toʻplami –
qoidalar bazasi;
• oqilona natijalar olish uchun qoidalarni maʼlumotlarga
nisbatan qoʻllay oladigan dastur – xulosa chiqarish tizimi.
Barcha ekspert tizimlarda ushbu toʻrtta qism mavjud (6.19-
rasm).
6.19-rasm. Ekspert tizimni ifodalovchi grafik.
