Abdurahim ortiqov, musaxon isakov industrial iqtisodiyot

INDUSTRIAL IQTISODIYOT 1
O‘QUV QO‘LLANMA 1
Abdurahim Ortiqov, Musaxon Isakov. Industrial iqtisodiyot. O‘quv 1
qo‘llanma. - T.: TDIU, 2019 y., 240 b. 1
KIRISH 3
1.2-rasm. O‘zbekiston sanoati taraqqiyoti bosqichlari¹ 6
1.2. «Industrial iqtisodiyot” fanining predmeti va boshqa fanlar bilan bog‘liqligi 7
1.3. «Industrial iqtisodiyot” fanini o‘rganish metodologiyasi va usullari 9
1.4. «Industrial iqtisodiyot” fanining vazifalari 10
Qisqacha xulosalar 13
Nazorat va muhokama uchun savollar 13
Asosiy adabiyotlar 13
2.1. Sanoatning milliy iqtisodiyot rivojidagi roli va o‘rni 14
2.1-rasm. Ishlab chiqarishning texnologik tarkibi bo'yicha ishlab chiqaradigan sanoat tarkibi 19
2.2. Sanoat tarmoqlari va ularning rivojlanishi 20
2.4-rasm. 2018 yilning yanvar-dekabr oylarida asosiy iqtisodiy faoliyat turlarini sanoat ishlab chiqarishning o’sishiga qo’shgan hissasi 22
O’zbekiston Respublikasida gidroenergetika resurslari salohiyati va ulardan foydalanish 23
Quyosh kollektorlarining ishlab chiqarilishini tashkillashtirish 24
Shamol energiyasining umumiy salohiyati 25
Respublikamizda aniqlangan ko‘mir zaxiralari 29
2.3.Sanoat korxonalarining belgilari, funksiyalari va vazifalari 36
2.4.Sanoat korxonalarini tasniflash 37
2.5.Sanoat korxonalarini ta’sis etish va davlat tomonidan ro‘yxatga olinishi 41
2.6.Sanoat korxonalarini tugatish va qayta tashkil qilish 46
Qisqacha xulosalar 49
Nazorat va muhokama uchun savollar 49
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro'yxati: 50
3.1.Tarkibiy siyosat, uning mohiyati va ahamiyati 51
3.2.Barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirishning o‘rni 51
3.3.Ijtimoiy mehnat taqsimoti va sanoat tarmog‘ining shakllanishi 54
3.4.Sanoatning tarmoq tuzilmasi va uni belgilovchi omillar 56
Qisqacha xulosalar 57
Nazorat va muhokama uchun savollar 58
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro'yxati: 58
4.1.Boshqaruv ob’ektiv zaruriyat va maqsadga yo‘naltirilgan jarayon sifatida 58
4.7-rasm. Sanoat ishlab chiqarishida boshqaruvning vazifalari¹ 62
4.8-rasm. Boshqaruv funksiyalari¹ 63
4.2.Boshqarishning asosiy tamoyillari va usullari 63
4.14.Sanoat korxonalari tuzilmasini belgilovchi omillar 69
«Tuzilma (tuzilma)» so‘zi elementlar birlashuvini ular orasidagi o‘zaro munosabat va aloqalarni bir butun tizim ekanligini anglatadi. 71
4.17-rasm. Tashkiliy tuzilmaning ahamiyatini belgilovchi qoidalar¹ 71
4.5.Sanoatda boshqaruvning zamonaviy yangi organik tarkibiy shakllari 72
4.6.Boshqarishning tashkiliy tuzilmalarini takomillashtirishning asosiy yo‘nalishlari 73
4.3-jadval 73
Qisqacha xulosalar 74
Nazorat va muhokama uchun savollar 75
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro'yxati: 75
5.1.Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirish sharoitida ishlab chiqarishining iqtisodiy va ijtimoiy samaradorligini ta’minlashning ahamiyati 75
5.2.Ishlab chiqarish samaradorlignning mohiyati, mezoni va ko‘rsatkichlari. Xarajatlarning umumiy va qiyosiy samaradorligi 80
Asosiy vositalar va aylanma mablag‘lardan foydalanish samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimi 85
V = (K2 - Ki)/( T1 - T2) 88
Ye = (T1 - T2)/(K2 - Ki) yoki i/V 88
S + Yen * K""*min 88
5.3.Sanoat korxonalarining iqtisodiy barqarorligi monitoringi va tahlilini o‘tkazish mezonlari 89
Joriy majburiyatlar P2 - DO 90
Kxm = ((P1 + Dzk2) - A1)/ A2 90
Ra= SF/ JAyk 91
Kesk= Av.es/Av.bq 92
5.4.Davlat ulushi bo‘lgan aksiyadorlik jamiyatlari va boshqa xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyati samaradorligini baholash 92
5.5. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning omillari va yo‘llari 97
Qisqacha xulosalar 98
Nazorat va muhokama uchun savollar 98
6.1.Fan-texnika taraqqiyotining mohiyati va ahamiyati 99
6.1-rasm. Fan, ta'lim va ishlab chiqarish o'rtasidagi o'zaro aloqadorlik 101
6.2.Fan-texnika taraqqiyotining asosiy yo’nalishlari 101
6.3.Sanoatda innovatsion mahsulotlar, ishlar, xizmatlar hajmi va xarajatlari dinamikasi 104
6.4.Sanoatda ilmiy va ilmiy-texnik salohiyat 104
6.5.Ilmiy kashfiyotlar, ixtirolar va litsenziyalash 106
6.6.Fan-texnika taraqqiyotining samaradorligini baholash 106
S = (X1-X) x A2 107
Qisqacha xulosalar 107
Nazorat va muhokama uchun savollar 107
Asosiy adabiyotlar 107
7.1.Diversifikatsiyalash tushunchasi, mohiyati va iqtisodiy ahamiyati 108
7.2.Sanoat korxonalarida yangi tovar ishlab chiqarish, tovar diversifikatsiyasi 110
7.3.Sanoat korxonalarida maxsulot tuzilmasi, nomenkulaturasi va assortimentining tahlili 112
7.4.Sanoatda kooperatsiya tushunchasi va uning shakllari 113
7.5. Ichki tarmoq va tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasi va uni kuchaytirishda kichik biznes imkoniyatlaridan foydalanish 114
7.6.Sanoatda ishlab chiqarishni mahalliylashtirish 116
.1-rasm. 2017-yilda mahalliylashtirish dasturining asosiy ko'rsatkichlari 118
.3-rasm. 2017-yilning yanvar-dekabr oylarida mahalliylashtirish dasturi doirasida ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmi 119
.4-rasm. 2017-yilning yanvar-dekabr oylarida mahalliylashtirish dasturi doirasida ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmining o'sish sur'ati, foiz da 119
7.7.“Klaster” nazariyasining mohiyati va uning rivojlanishi 120
7.6-rasm. O‘zaro munosabatlar samarasi 121
7.8.Sanoatda klasterlarni tashkil etish bo’yicha chet mamlakatlar tajribalari 123
8.4-jadval 123
Qisqacha xulosalar 126
Nazorat va muhokama uchun savollar 126
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro‘yxati: 127
8.1.Kadrlar siyosati va uning sanoat taraqqiyotidagi roli 129
8.1-rasm. Ish bilan band aholi sonining iqtisodiy faoliyat turlari bo'yicha taqsimlanishi (2017 yil yanvar-dekabr, jami bandlardagi ulushi, foizda) 129
8.2.Kadrlar, ularning tarkibi va strukturasi 131
8.3.Mehnat salohiyatidan foydalanish ko‘rsatkichlari tizimi va aniqlash yo‘llari 133
Ms= (Ms.db + Ms.do)/2 134
Ms.t = Omx / Ms 134
Ms.ob = (Ms.q+Ms.b) / Ms. 134
Ms.kun = Ms.salb / Ms. 134
Ms.shj.t= Ms.x/Ms.shj. 135
Ms.qur= Av.f/Ms yoki Ms.t= Ms/Av.f. 135
Aym.Ms= Ms/Aym. 135
Ms.n=Q/Ms. 135
Ms.r=F/Ms. 135
8.4.Kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo‘yish 135
8.6.Mehnatga haq to‘lashning funksiyalari va tamoyillari 137
8.7. Mehnatga haq to‘lashning tarif tizimi va uning elementlari 139
Qisqacha xulosalar 141
Nazorat va muhokama uchun savollar 141
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro‘yxati: 142
9-BOB. SANOAT ISHLAB CHIQARISHINING ASOSIY FONDLARI VA ISHLAB CHIQARISH QUVVATLARI 143
9.1.Asosiy fondlarning iqtisodiy mohiyati va ahamiyati, tarkibi va tuzilishi 143
9.2.Sanoat korxonalarida asosiy vositalarni baholash, ularni eskirishi 145
Me1 = (Avb-Avtq)/ Avb 149
9.3.Sanoat korxonalari asosiy vositalarining xolati va ta’minlanganligi ko‘rsatkichlari 155
Kyang = Av.yang/ Avdo.b.q 157
Kh.ch = Av.chiq./ Avdb.b.q 157
Kf.t= Avf/Is, 158
Kt.t=I.us/Is, 158
Tk = Fc.o‘z x Q 158
9.4.Asosiy vositalardan foydalanish samaradorligi ko‘rsatkichlari va ularni oshirish yo‘nalishlari 159
Raf = SF*100 / Av 160
Av.d = D*100/Av 160
Avm= Q /Av 160
Avm = S/Av 160
Ksm= MS/ KO 161
9.5.Ishlab chiqarish quvvati va ulardan foydalanishni yaxshilash yo‘llari 162
Qisqacha xulosalar 166
Nazorat va muhokama uchun savollar 166
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro'yxati: 166
10.2. Sanoat ishlab chiqarishning mineral xom ashyo manbai 171
10.3.Resurslar tejamkorligi strategiyasi va taktikasi 174
Qisqacha xulosalar 179
Nazorat va muhokama uchun savollar 179
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro'yxati: 179
11.1.Aylanma mablag‘lar tushunchasi, iqtisodiy tabiati va ahamiyati 180
11.2.Aylanma mablag‘larning tuzilmasi va harakati 182
11.3.Aylanma mablag‘larni normalashtirish 185
Knz = (Ma + 0,5Mich) : S 189
Aym = UXFAXQ *AyMMkun / K 190
Aymm = Edk * Nkn / K. 191
Aymm = Xish * 1 so'mga M, 191
11.4.Sanoat korxonalari aylanma mablag‘lari holati va ta’minlanganligi ko‘rsatkichlari 192
Kaym.m = Aym x 90 / Ixarajat 193
Ay.mo‘ = (Aym.1,5+Aym.2+ Aym.3+Aym.4+Aym.5,5) / 4 193
11.5.Sanoat korxonalarida aylanma mablag‘lari samaradorligi ko‘rsatkichlari va uni oshirish imkoniyatlari 194
Ayma = Aymo‘s*Ks / Q, bunda: 195
Ak = Q / Aymo‘s yoki Ak = Ks / Ayma. 195
Aymr = SF*100 / Aymo‘s, 195
Aymd = Yalpi foyda / Aymo‘s 196
Kyuk = Aymo‘s / Q 196
Qisqacha xulosalar 197
Nazorat va muhokama uchun savollar 197
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro'yxati: 198
12.2.Mahsulotning sifat ko'rsatkichlari va ularni baholash usullari 200
IMS = Bs/ Xe 201
12.3.Mahsulot sifatini boshqarish va uni oshirish yo'llari 202
12.4. Standartlashtirish, sertifikatlashtirish, attestatsiya va nazorat qilish 204
Qisqacha xulosalar 207
Nazorat va muhokama uchun savollar 207
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro'yxati: 208
13.1.Qiymat va tannarx nazariyasi, ishlab chiqarish sarflarini kamaytirishning ilmiy asoslari 209
13.2.Mahsulot ishlab chiqarish tannarxini hosil qiluvchi xarajatlarni guruhlash 210
13.3. Foyda va rentabellik 216
Ri = sof foyda/mahsulotni ishlab chiqarish xarajatlari 221
(ishlab chiqarish tannarxi) 221
R = Cof foyda*100foiz /Asosiy vositalarning o’rtacha yillik qiymati 221
Rqm = Cof foyda / Qarz mablag’lari jami 221
Rxk = sof foyda/xususiy xarajatlarning o‘rtacha qiymati 221
Rp = sof foyda/permanent kapitalning o‘rtacha qiymati (xususiy kapital + uzoq muddatli qarz mablag‘lari) 221
13.4.Mahsulot tannarxini pasaytirishning manbalari va omillari 222
Qisqacha xulosalar 224
Nazorat va muhokama uchun savollar 225
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro'yxati: 225
14.2.Bahoning funksiyalari va turlari 230
14.3. Sanoatda bahoni shakllantirish usullari va baho siyosatini ishlab chiqish bosqichlari 234
B = Tt* (1+ Nx) yoki B = Tt/(1- Nb) 238
Qisqacha xulosalar 239
Nazorat va muhokama uchun savollar 240
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro'yxati: 240
ADABIYOTLAR RO‘YXATI 240
Internet saytlari 244
Industrial iqtisodiyot 249