Nazorat savollari: °
Avtomatik boshqarish sistemalari qanday klassifikatsiyalanadi?
Bir va ko‘p o'lchamli sistema deb nimaga aytiladi?
Statsionar va nostatsionar sistema nima?
Uzluksiz va diskret ishlovchi sistemalar bir biridan qanday farq qiladi?
Adaptiv va noadaptiv sistemalar hamda chiziqli va nochiziqli sistemalar orasida qanday farqlar mavjud?
Statik va astatik sistemalar qanday ishlaydi?
27BOB. AVTOMATIK BOSHQARISH OBYEKTLARI DIFFERENSIAL TENGLAMALARINITUZISH VA UZATISH FUNKSIYASINI TOPISH
Avtomatik boshqarish sistemalar zvenolarini chizig1 iylashtirish
Oldin aytib o'tilganidek, avtomatik boshqarish sistemasini ko‘rib chiqayotganda analiz yoki sintez masalasi amalga oshirilishi mumkin. Sintez masalasi analizga qaraganda biroz murakkabroq hisoblanadi.
Ikkala holda ham avtomatik boshqarish sistemasini tadqiq qilish uning matematik tavsifini o‘z ichiga oladi va u sistemani zvenolarga bo‘lish va har bitta zveno uchun differensial tenglama tuzishdan boshlanadi. Bu tenglamalar bo‘yicha sistema differensial tenglamasi tuziladi va shuni asosida sistema tadqiq qilinadi.
Bu holda sistemani iloji boricha oddiy zvenolarga boMish kerak va shu bilan birga bu zvenolar bir tomonga yo‘nalgan bo'lishi kerak.
Bir tomonga yo'nalgan zveno deb shunday zvenolarga aytiladiki, bu zvenolarda ta’sir faqat bitta yo'nalishda, ya’ni kirishdan chiqishga uzati- ladi va bu zvenoning holat o'zgarishi undan oldingi zvenoga ta’sir qil- maydi.
Zvenolar tenglamalarini tu- zishdagi asosiy qiyinchiliklar- dan bin zvenolami ruxsat qili- nishi mumkin boMgan ideal- lashtirish va soddalashtirish da- rajasini aniqlashdan iborat.
Asosiy soddalashtirish — bu chizig*iylashtirish, ya’ni ulami chiziqli differensial tenglamalar bilan tavsiflashdir.
Zveno tenglamasidagi nochi- zig‘iylikni linearizatsiya qilish, uni taqribiy chiziqli bogManish bilan almashtirishdan iborat [3-7].
Bunday almashtirishning matematik isbotini ko‘rib chiqamiz. Faraz qjlaylik, chiziqli bo‘lmagan funksiya у = q>(x) Xo, uq nuqtalari atrofida
28
www.ziyouz.com kutubxonasi
uzluksiz va undan n - darajagacha uzluksiz hosila olish mumkin (2.1 - rasm). U holda uni Teylor qatoriga yoyish mumkin [3,4]:
x-x0 f dip) , (x-x0)2 f d2
'1 ^ ^
у^{х) = фа) + ^^ +...+
1! ydxj0 2! ld*2J. л!
Ushbu formuladagi birinchi darajadan yuqori hadlami yozmasdan quyidagiga ega boMamiz:
), =**>+4{*1 <2-2> Koordinata boshi Xo nuqtaga ko‘chirilsa, u holda:
1 yoki Ay = Лд/-^—1 =Ах-к,
У-Уо =(х~х0)^-J уой Д>- = J = Дх к, (2.3)
bu yerda, k = - Xo, Uo nuqtasida grafikka o'tkazilgan urinmani
absissalar o‘qi bilan tashkil qilgan burchagining tangensi, ya’ni bu chizig'iylashtirishning geometrik interpretatsiyasi (talqini) hisoblanadi.
у = ф(х) funksiya grafigi boMgan egri chiziqni Ду = к-Дх - funktsiya grafigi - to‘g‘ri chiziq bilan almashtiramiz va shu tariqa chizig‘iylashtirish amalga oshirilgan bo‘ladi.
Agar o'zgaruvchilar soni ikkita bo‘lsa, u holda Teylor qatori quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
(z-z„)2d2
(z z0Y d"q>
2! dz1 n\ dx" n\ dz”
Nazorat savollari:
1 .Chizig‘iylashtirish nima uchun kerak?
Chizig‘iylashtirishning geometrik talqini qanday?
Chizig‘iylashtirishning asosi nimadan iborat?
29
Uq QCH
Rq
Generator uchun kirish kattaligi - qo‘zg‘atish chulg‘ami
2.2-rasm.
Ryu I [1-4].
| 