|
Academic Research in Educational SciencesBog'liq 620d083e5af04449417275 2 5397887109174400645, 25393 1.ishchi dastur 2-kurs matem naz mex, В1Academic Research in Educational Sciences
Volume 3 | Issue 2 | 2022
ISSN: 2181-1385
Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-304-309
SJIF: 5,7 | UIF: 6,1
307
February, 2022
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
ichiga oladi. Yerdan foydalanish iqtisodiyoti asoslari jamiyat va iqtisodiyotda yerni
tasarruf qilish, yerga egalik qilish, yerdan foydalanish shakllari, yerni takror ishlab
chiqarish sikli va uning davrlari, yer munosabatlarini tartibga solishda iqtisodiy
jihatlarning ustuvorligi, yerdan foydalanishning iqtisodiy tamoyillari, tarmoqlar,
sohalar, hududlar bo„yicha yerlarning taqsimlanishi va qayta taqsimlanishi, qishloq
xo„jaligi yer turlari, yer ijarasi munosabatlari, yer rentasi, yerning narx ko„rinishidagi
bahosini belgilash, yer resurslari uchun to„lovlar (yer solig„i va yer ijarasi haqi),
ipoteka kreditlari, yerdan foydalanishni boshqarishning iqtisodiy vazifalari, yerni
xususiylashtirish, yer bozori, yerning investitsiyaviy xususiyatlari, yer resurslaridan
foydalanish samaradorligi kabi ko„plab muhim iqtisodiy kategoriyalardan tarkib
topgan.
Yerdan foydalanish iqtisodiyoti “barqaror rivojlanish”, “barqaror foydalanish”
kabi tushunchalar bilan uzviy bog„liq. Yerdan “barqaror foydalanish” deyilganda,
yerdan foydalanishning nafaqat hozirgi zamon ehtiyojlarini qondiruvchi shakllari va
turlari, balki kelajak avlodlarning ham o„z ehtiyojlarini qondira olish imkoniyatlari
nazarda tutiladi. Shu bilan bir qatorda, hozirgi bosqichda va kelajakda jamiyatning
barcha tabaqalari hayot kechirishi va iqtisodiyotning “barqaror rivojlanishi” uchun
zarur ehtiyojlarni qondirishi asnosida yerdan “barqaror foydalanish” jarayoni atrof
muhitni muhofaza qilish maqsadida jamiyat va iqtisodiyot tomonidan ayrim
cheklashlarni ham o„z ichiga oladi. Yerdan foydalanish iqtisodiyoti rivojlanishining
darajasi – yerdan barqaror foydalanishning pirovard natijasi bo„lib, bunda yer
o„zining tabiiy va iqtisodiy resurs, xo„jalik yuritish va ko„chmas mulk ob‟ekti
sifatidagi asoslarini saqlab qoladi. Hozirgi bosqichdagi yerdan foydalanish tizimining
darajasining samarasiz bo„lishiga sabab, u nafaqat jamiyat va iqtisodiyot
manfaatlariga, balki tabiat qonunlari talablariga ham to„liq javob bermayotganligi
bo„lib, amaliyot ko„rsatishicha, yer resurslarining degradatsiyasi (tanazzuli)ga olib
kelmoqda. Holbuki, manbalarni tahlil qilish hozirgi vaqtda nazariy va amaliy jihatdan
yerdan foydalanish tizimi kompleks ijtimoiy-iqtisodiy jarayon sifatida yetarli
o„rganilmaganligini, uning mohiyati to„liq ochib berilmaganligini va ushbu
tushunchaning aniq ta‟rifi keltirilmaganligini ko„rsatmoqda. Masalan, O„zbekiston
Respublikasi Yer kodeksida yerdan foydalanish tizimi tushunchasi berilmagan.
Ensiklopedik lug„atlarda u o„rnatilgan tartibda yerni ishlatish, ekspluatatsiya qilish
tarzida talqin qilingan, ya‟ni uning iqtisodiy-huquqiy jihatiga urg„u berilgan. Ayrim
hollarda yerdan foydalanish joyda aniq chegaralarga ega va
muayyan sub‟ektlarga foydalanish uchun berilgan yer uchastkasi
sifatida talqin qilinadi, yer kadastrida esa, yerdan foydalanish
|
| |
