Elektromexanik mashinalar davri. Mexanik hisoblash mashinalarida mos qurilmalar qo`l kuchi bilan harakatga
keltirilar edi. Endi mana shu vazifani elektr energiyasi yordamida amalgam
oshiruvchi hisoblash mashinalari paydo bo`la boshladi. Shuning uchun ham bunday
mashinalar elelktromexanik hisoblash mashinalari deyiladi. Elektromexanik
hisoblash mashinalarining deyarli hammasida sonlar mashinaga maxsus tugma
(klavish) yordamida kiritiladi. Bunday mashinalardan Rossiyada Odner arifmometri
kabi ishlaydigan o`nta tugmali “VK-1” mashinasi, keyinroq esa, barcha arifmetik
amallarni bajarish uchun yetarli sonda tugmalari bo`lgan hisoblash mashinalari
yaratildi. Shuni aytish kerakki bunday mashinalar mexanik mashinalarga nisbatan
takomillashtirilganligiga qaramay, unda mutaxassis laborant 8 soatlik ish kunida
hammasi bo`lib, 2000 amal bajara olar edi.
Elektron hisoblash mashinalar davri. Elektromexanik mashinalar ham o`z navbatida, XX asr fan va texnikasi
taraqqiyoti ehtiyojlarini qoniqtira olmay qoldi. Bu mashinalarda hisoblash jarayoni
ko`p vaqt talab qilishi, ya’ni ishlash tezligi va amal aniqligining kichikligi sababli
yanada tezroq hisoblaydigan yangi xil mashinalar yaratish zaruriyati tug`ildi. Shu
boisdan ham hisoblash mashinalarida yuqoridagi talablarni amalga oshirishga zamin
yaratuvchi electron lampalardan foydalanish ustida jadallik bilan tadqiqot olib borila
boshlandi. Shu maqsad yo`lida 1942-45 yillarda birinchi bo`lib AQShdagi
Pensilvaniya universitetida axborotlarni saqlash imkoniyatiga ega bo`lgan electron
lampalar yordamida raqamli hisoblash mashinasi yaratildi. 30 tonna( ba’zi
manbalarda 70 tonna) o`girlikdagi, 150 kvadrat metrli xonani egallagan va 18 mingta
elektron lampaga ega bo`lgan ulkan hisoblash mashinasi “ENIAK” deb nom oldi.
1946 yili amerika olimi Djon Fon Neyman (1903-1957) shunday elektron
hisoblash mashinalarini qurishni matematik jihatdan asoslab berdi. Bu hil mashinalar
hisoblash texnikasi tarixida keskin burilish yasadi, fan-texnikaning turli sohalari jadal
rivojlanishiga turtki bo`ldi.
Keyinroq
, AQShda va Buyuk Britaniyada “ADVAK”,
=-17-=
“EDSAK”, “SEAK”, “BINAK”, “UNIVAK” va boshqa mashinalar yaratildi.
Umuman, 1950 yilelektron hisoblash mashinalarining taraqqiyotining boshlanishi
bo`ldi.
