41
-rasm.
Benzin unumining haroratga va xom-
ashyoning reaktorda bo‘lish vaqtiga bog‘liqligi.
maksimum Xb =f(t) egri chizig‘i bilan bir xil. Shuning uchun ham benzinning
yuqori unum bilan chiqishini ta’minlash uchun jarayonni yuqori bosimda olib
borish, aksincha krekingning yengil fraksiyalarini unumini oshirish uchun esa past
bosimda, yuqori haroratda olib borish maqsadga muvofiqdir.
Uglevodorodlarning yuqori harorat sharoitida bo‘lish vaqti ham kreking
jarayonining borishiga ta’sir etadi (96-rasm b egri chizig'i).
0‘zgarmas harorat va bosimda benzinning unumi (qandaydir haroratda
(t
opt
) optimal qiymatga yetguncha ortadi.
Jarayon davomiyligining ortishi (vaqtning
uzayishi ) bilan benzinning unumi yengi!
uglevodorodlarning gaz hosil qilish bilan
parchalanishi hisobiga kamaya boshlaydi.
Benzinning unumini maksimumga yetkazish
uchun kreking jarayonim shunday olib borish
kerakki, xomashyo reaktordan bir marta
o‘tganda u 50—70 % o‘zgarishga uchrasin.
So‘ngra benzin va kreking qoldig‘ini ajratib olingach oraliq fraksiyalar yana
krekingga uchratiladi va bunga xomashyoning bir qismini retsirkulyatsiya
prinsipidan foydalanish tufayli erishiladi. Termik kreking qilish tufayli benzin,
turli gazlar va kreking qoldig‘i olinadi. Sanoatda xomashyoga bog‘liq holda hamda
maqsadga qarab 3 xil kreking qo‘llaniladi.
Kreking-gaz kondensator (7)dan o‘tib separator (8)da benzindan ajratiladi.
Olingan mahsulotlarning unumi kreking benzin bo'yicha 30 — 35 %, kreking-gaz
bo‘yicha 10—15 %, kreking-qoldiq bo'yicha 50—55 %ga teng bo‘ladi. Kreking-
benzinning tarkibida aromatik uglevodorodlar ko‘p bo‘lganligi uchun, uning oktan
soni (70) oddiy haydash orqali olingan benzindan ancha yuqori bo‘ladi.
42
Kreking-gazlar tarkibida etilen, etan, propilen, butilen va butan bo'ladi. Ular
gazlarni ajratuvchi qurilmalarda (GAQ) fraksiyalarga ajratiladi va organik
sintezning qimmatbaho xomashyosi sifatida ishlatiladi. Kreking- qoldiq bug‘
qozonlarning yoqilg'isi hisoblanadi yoki gudron, asfalt, neft koksi kabilarni olish
uchun xomashyo sifatida qollaniladi.
2.Bug' fazali kreking kichikroq bosim va 600—630° S da haroratda yuqori oktanli
benzin olish maqsadida olib boriladi. Bunda ligroinli fraksiya ishlatiladi. Bug
fazali krekingda benzin bilan bir atorda ko‘p miqdorda qimmatli neft kimyo
xomashyosi hisoblangan, tarkibida to‘yinmagan uglevodorodlari ko‘p bo‘lgan
gazlar ham olinadi.
3.Piroliz bu yuqori haroratli kreking bo‘lib, asosan etilen va boshqa to'yinmagan
uglevodorodlami olish uchun ishlatiladigan xomashyoning turiga qarab (tabiiy
gaz, gaz kondensati, kerosin, gazoyl, ligroin) keng oraliqdagi haroratda (600—
1200° C) amalda 670—720° S larda va atmosfera bosimida ligroinli yoki kerosinli
fraksiyalaming chuqur parchalanishi hamda ikkilamchi jarayonlar natijasida
xomashyoning xossasiga nisbatan 50 %gacha unum bilan gaz (tarkibida 30 %
alkanlar saqlaydi) va 45—47
% moy olinadi. Moyni rektifikatsiyalab 20 % benzol,
16 % toluol va 2 % ksilol olinadi va ular qayta tozalangach, individual modda
sifatida foydalaniladi.
