25
boshqalar qo‗llaniladi. Yashin qaytargich troslar, odatda po‗latdan.
Simlar. 1000 V gacha bo‗lgan HL bir va ko‗p
simli simlar
qo‗llaniladi; o‗rami tarqatilgan simlarni qo‗llash ta‘qiqlanadi. 1000 V dan
yuqori HL bittali yoki bir fazada bir nechata simli qilib bajarilishi mumkin;
ikkinchi holatda fazalar parchalanishi deb ataladi.
1000 V dan yuqori HL mexanik mustahkamlik sharoitiga ko‗ra,
odatdagidek, ko‗p simli simlar va troslar qo‗llanilishi kerak.
HL izolyatsiyalanmagan simlar, A va АКП turkumli alyumindan
tayyorlanadi, va yana alyumin qorishmasidan tayyorlangan АЖ va АН, va
yana po‗lat alyumin aralash AC belgili simlar, ifloslangan muhitda
ishlovchi - АСКС, АСКП va ACK, po‗lat ПС,
ПСО va ПЛК simlar
qo‗llaniladi. Bir simli, monometalli simlar bo‗ladi (po‗lat alyuminli) va
bimetalli (po‗lat misli, po‗lat alyuminli). Ko‗p simlar ham monometalli va
aralashli (po‗lat alyuminli, po‗lat bronzali) bo‗lishi mumkin.
1000 V gacha HL mexanik mustahkamlik shartiga ko‗ra simlarning
ko‗ndalang kesimi quyidagidan kam bo‗lmasligi kerak: alyuminlilar - 16
mm
2
; po‗lat bir simlilar diametri - 10 mm
2
; ko‗p simli po‗latlilar - 25 mm
2
;
po‗latdan bir simlilar diametri -4 mm
2
dan kam bo‗lmasligi kerak. 1000 V
gacha bo‗lgan HL binolar ichiga shoxobilanishi uchun alyumin yoki uning
qorishmalari osmada 25 m gacha o‗tishda, ko‗ndalang kesimi -16 mm
2
dan
kam bo‗lmagani; po‗latli va bimetalli osmada 10 m gacha ko‗ndalang
kesimi -3 mm dan kam bo‗lmagan; osmada 25 m- 4 mm
2
dan kam
bo‗lmagan; misli, o‗zini ushlab turuvchi (samonesuyuщiy) (ABT-1, ABT-
2) osmada 10 m gacha - 4 mm
2
, 10 m dan 25 m gacha bo‗lganida - 6 mm
2
.
1000 V dan yuqori HL da simlarning eng kam ko‗ndalang kesimi HL
tavsifiga ko‗ra tanlanadi.
Momoqaldiroqdan saqlovchi troslar (arqonlar) HL lariga osib
qo‗yish uchun, tashqi diametri 7,6 mm dan kam bo‗lmaydi, TQ da
belgilanadi (GOST 3063-80). Po‗lat arqon (kanat) momoqaldiroqdan
saqolvchi sifatida ishlatiladigan trosning ko‗ndalang kesimi 35 mm2 dan
kam bo‗lmasligi kerak. Po‗lat sim
va troslar yuqori mexanik
mustahkamlikka ega, lekin kimyoviy ta‘sirlarga kam chidamli, shuning
uchun ularni ruhlangan sim qilib yaratiladi.
Simlar barabanlarda yoki kalavada (buxtada) keltiriladi. Barabanlarni
mexanik
jarohatlanishlardan
saqlash
maqsadida
tashilayotganda
barabanlarni yalpi taxtalar bilan aylanasi bo‗ylab, bor bo‗yigacha tikib
tashlanadi, kalavada keltiriladiganlari qoplarga solib himoyalanadi.
Izolyatsiyalanmagan HL simlar yuklamaga ruxsat byerilgan toklar
ochiq
havoda
yotqizilishida,
bino
ichida
yotqiziladigan
va
izolyatsiyalangan
simlarga nisbatan, HL еrga nisbatan yuqorida, shu
26
sababli simlarning sovutilish sharoiti ochiq havoda ancha yaxshi.
Fransiya va Finlyandiyada izolyatsiyalangan HL simlar qo‗llaniladi,
izolyatsiyalanmagan simlarni 1000 V gacha bo‗lgan HL lari qurilishida
izolyatsiyalangan simlar xususan to‗la siqib chiqarmoqda.
Hisoblar shuni ko‗rsatadiki o‗zini ushlab turuvchi izolyatsiyalangan
simlarni HL da qo‗llash, metal prokat sarfini HL 1 km ga 450 kg ga k
amaytiradi, sementni 200 kg ga. Ishlab chiqarish
samaradorligi HL ni
qurishda 20 % ni tashkil qiladi. Tejamkorlik samaradorligi 1 km HL ga
170 ming so‗mni tashkil qiladi.
