- rasm. Izalyatorlar shodalarida kuchlanish egri chizig‗ining

167 
tafovutlari sababli yoriqlar paydo bo‗ladi, bu keyinchalik atrof muhit 
ta‘sirida dielektrik xossasining pasayishi tezlashishiga sabab bo‗ladi. 
Izolyatorni nuqsonli deb 50% nominal kuchlanishga ega bo‗lgan, o‗ning 
shodadagi o‗rnashgan joyiga mos kelishi hisoblanadi. Har bir izolyatorga 
to‗g‗ri keladigan kuchlanishni va nuqsonli izolyatorni aniqlash maxsus 
shtangada bajariladi. 
O‗ta kuchlanishdan himoyalash 
Elektr tizimidagi kuzatilayotgan barcha o‗ta kuchlanishlar, ichki yoki 
kommutatsiya va tashqi yoki atmosferaviyga bo‗linadi. Ichki o‗ta 
kuchlanishga, energiya tizimida qandaydir ichki ehtiyot tizim o‗zgarishlari 
kiradi. Misol sifatida yuklamani qushish va ajratish yoki ajratilgan HL 
qisqa tutashuvda o‗chirilganida, to‗satdan yuklama miqdori o‗zgarib 
ketishi, HL simlari orqali еrlanish yoki tarmoqning biron elementlarning 
tarmoqda simmetriyasi buzilishi, simlari o‗zilishining еrlanishi va 
erlanmasligi yoki ayrim fazalarni har xil vaqtda uzib ulash natijasida 
yuzaga kelishi kiradi. 
Tashqi o‗ta kuchlanishga tarmoqda yig‘ilgan energiya manbasi sabab 
bo‗ladi. 
Tashqi 
kuchlanish 
HL 
yaqinida 
atmosfera 
induktivlik 
razryadsizlanishi paydo bo‗lishi (bu hollarda kuchlanish oshib ketishi, 
induktiv bulutlar zaryadlanishi ta‘siri yoki yashinning HL ga ta‘siri), yana 
havo liniyaga to‗g‗ridan- to‗g‗ri, bulutlarning bevosita razryadi yoki 
yashinning to‗g‗ridan to‗g‗ri HL elementlariga urilishi- simga, tayanchga, 
trosga ta‘siri sababli sodir bo‗ladi. 

HLni quyidagi atmosferaviy o‗ta kuchlanishdan himoya usullari 
qo‗llaniladi:

trosli osmalar yoki o‗zakli yashin qaytargichlar o‗rnatish; 

tokli kompensasiyalovchi, rostlangan induktivlik o‗rnatish; 

naychali razryadniklar o‗rnatish; 

daraxt izolyatsiyalaridan foydalanish; 

aralash usul, har xil himoya elementlarini qo‗llanilishi. 
HLni ishonchli himoya qilishda trosli yashin qaytargichlarda simlar 
va troslar ma‘lum bir oraliqda bo‗lishi kerak. 
Naychali razryadnikning ishlash prinsipi juda oddiy. Razryadnik 
izolyatsiyali matyerialdan yasalgan naychalardan iborat, yoy harorati 
ta‘sirida gaz ajratish xususiyatiga ega, bu uchqun oraliq, razryadnikni HL 
ga ulash qo‗shimcha uchqun oraliq orqali bajariladi, bu ishchi 
kuchlanishdan naychaning ta‘sirlanishini saqlaydi. HL da kuchlanish 
to‗lqini sodir bo‗lganida razryadnik bilan himoyalanadigan ikkala oraliq 
ham teshiladi, shundan keyin razryadnikda yoy o‗rnashadi va u miyorli 
kuchlanishda HL ishchi kuchlanishni ushlab turiladi. 

168 
Naychali razryadniklar quyidagi talablarni qoniqtirishi kerak: 
a) 
naychali razryadnik volt-sekundli tavsifi (tashqi oralig‗i bilan 
birga) himoya sxemasi va himoya izolyatsiya tavsifi bilan kelishtirilgan 
bo‗lishi zarur; 
b) 
kommutatsiyali o‗ta kuchlanish razryadnikning ishlashiga ozgina 
extiyoj tug‗ulishini ta‘minlashi uchun shunday tanlanishi kerakki, tashqi 
oraliq buzilishi va bu holda razryadnik to‗lqin o‗ta kuchlanishiga ega 
bo‗ladi. Boshqacha aytganda, razryadli kuchlanish ikkala oraliqda ham 
erlangan tarmoqlarda fazanikidan 25 marta va neytrali izolyatsiyalangan 
tarmoqlarda 3,5 marta yuqori bo‗lishi maqsadga muvofiq. Razryadniklarni 
turini tanlashda razryadnikdan o‗tuvchi yoy ko‗zatuvchi tokning ta‘siri 
qabul qilinadi. 
Naychali razryadniklarni har bir navbatdagi HL aylanishda kuzatiladi 
va har bir momoqaldiroq kuzatilgach HL mintaqasi kuzatilishi bajariladi. 
Bundan tashqari HL uchib qayta avtomatik (APV) ravishda ajratgich 
ishlagach razryadniklar qarab chiqiladi. 
Yoz mavsumida har yili razryadniklar erlanish qarshiligi o‗lchanadi. 

Download 5,59 Mb.