Andijon mashinasozlik instituti mualliflar: Maxsudov Moxirbek Tolibjonovich Abdurashidov Eldorbek Ergashboy o‘g‘li

170 
HL larini titrashdan himoya qilish mexanik kuchlanishning natijaviy 
kamayishi, titrayotgan sim materialining sinalishida, xavfsiz qiymatgacha 
shu narsaning charchash chegarasiga etkazmasdan va titrashni 
sundiruvchilarni qo‗llab titrashni xavfsiz qiymatigacha bartaraf etish. 
13.2.4 - rasm. a) - GVN titrashni sundirgich: 1 - chuyanli yuk; 2 - HL simi; 3 - 
siqqich; 4 - po‗lat tros, b) - HL yo‗nalishda. simlar uchini biriktirish: v) - parallel 
payvandlangan va burab cho‗zinchoq biriktiriigan; 1 - sim; 2 - cho ‗zinchoq 
biriktirgich; 3 - simlarni termitli payvandlash kirani; 4 - qo‗shimcha sim bo‗lagi. 
 
§13.3 Liniyalar ishlash jarayonida ortiqcha yuklanishi. 
HL ishlashida quyidagi holatlar yuzaga keladi, simlarning ishlash 
sharoitiga bog‗likligi, o‗zgacha ish holatida bo‗lishi, chunki atrof muhit 
tashkil qiladigan sharoitdagi sim, shu sharoitlar o‗zgarishi natijasida 
ishlayotgan HL texnik tavsiflari o‗zgaradi. 
HL lari uchun atrof muhit bu havo hisoblanadi, u o‗zinig haroratini, 
namligini o‗zgartiradi, siljish tezligini va ma‘lum miqdorda ishqor, kislota, 
tuz ni tashkil etadi. 
Elektr toki HL simlaridan o‗tayotganida issiqlik chiqaradi va simni 
isitadi. Sim isishi natijasida quyidagi o‗zgarishlar yuzaga keladi: 
1) 
sim uzayadi, shu sababli ko‗proq osilib qoladi, simning osilish 
o‗qi uzayadi, еrgacha va o‗ning yuzasida turgan narsalargacha bo‗lgan 
tashqi o‗lchov o‗zgaradi; 
2) 
sim tarangligi va o‗ning mexanik yuklamaga bo‗lgan 
qobiliyati o‗zgaradi; 
3) 
sim qarshiligi o‗zgaradi va buning natijasida simdan ajralib 
chiqayotgan issiqlik miqdori, ya‘ni energiya va elektr quvvatining isrofi 
o‗zgaradi. 
HL lari ishlayotganida nominal yuklama simlardagi harorat 60-70 
o
С 
oralig‗ida bo‗ladi. Tok yuklamasi oshganida balki quvvat isrofi oshgani 
sababli simlar harorati ham oshishi kuzatiladi, bu o‗z-o‗zidan sim harorati 
oshishi atrofga issiqlik taratadi va bu sim harorati isituvchi va sovutiladi 
yoki issiqliklik o‗tkazuvchi bo‗lib xizmat qiladi. HL simlarining issiqlik 
byerish hisobi har xil iqlim sharoitida aniqlanadi. Olingan taxlil 

171 
ma‘lumotlari issiqlik isrofi shamol tezligi o‗zgarishi bilan HL simlarida 
atrof muhit harorati pasayishi bilan birdan oshib ketadi. Agar havo harorati 
-40 С +40 С gacha va shamol tezligi 1-20 m/s ga oshganida issiqlik isrofi 
50-1000 Vt/m ga o‗zgaradi. 
Ortiqcha yuklanishning kuchlanish yo‗qolishi o‗sishiga ta‘siri. 
Ma‘lum bir sim qarshiligining o‗sishi quyidagicha aniqlanadi: 
  R
e2

R
e1
(1

K
t.u.s
.(

2

1
)) 
bunda R
e2
- 

2
haroratdagi sim qarshiligi, Om; R
e1
- ish sharoitiga to‗g‗ri 
keladigan hisobli yuklama haroratidagi sim qarshiligi, Om; K
t.u.s.- 
qarshilikning haroratga bog‗liqlik koeffisienti, Om/ 
o
С dan ma‘lumki HL 
simlari yuklama 30-50% ga oshganida qarshilik 1 km faza simda 
maksimumgacha oshishi mumkin: 
a) 
30% ortiqcha yuklamada AC-35/4,2, 
θ
2
=80°C; θ
1
=50°C; K
t.u.s.
=0,004; 
R
e80
=R
e50
*[1+K
t.u.s.
(

2

1
)]=1,42[1+0,004(80-50)]=1,59 Om; 
b) 
50% ortiqcha yuklamada AC25/4,2 
θ
2
=90°C; θ
1
=50°C; K
t.u.s.
=0,004; R
e90
=1,65 Om 
AC, A, M markali simlar qarshiligi hisobi ilovada keltirilgan. 
Kuchlanish isrofining 30% dan ortiqcha yuklanishida kamaygan: 
a) 
U=5% HL hisobida U30%= U%(1+ R%)=5%*1,12=5,6%; 
b) 
U=10% HL hisobida U30%=10%*1,12=11,2%. 
HL 50% ortiqcha yuklamada kuchlanish isrofi olinishi quyidagiga 
teng: 
a) 
U=5% hisobida U50%=5%*1,16=5,8%; 
b) 
U=10% hisobida U50%=10%*1,16=11,6%; 
Yuklama grafigini hisobga olgan holda sho‗ni ta‘kidlash mumkin HL 
50% ortiqcha yuklamada qisqa muddatga kuchlanish isrofi chegaraviy 
ruxsat etilgan qiymatini 0,8-1,6% oshirsa, bu elektr energiya sifatiga 
sezilarli ta‘sir qilmaydi. 

Download 5,59 Mb.