§1.5. Elektr montaj ishlarini mexanizatsiyalashtirish va

13 
o‗rnatiladi, kuch va yoritgichlar tarmoqlari va erlash tarmoqlari 
joylashtiriladi, montaj to‗g‗ri bajarilganligi tekshiriladi, sozlab ishga 
tushirish va elektr qurilmalarni topshirish-qabul qilish sinash ishlari. 
Eng yuqori industriyalizasiyalashgan ishlar taqsimlovchi qurilmalar 
montajida, ularni to‗plamli yacheykalar va bloklar ko‗rinishida 
respublikamiz sanoat korxonalarida tayyorlanadi: TTQ-6/10, TTQB-35, 
TTQB-110, TTQE-110 kV va yuqori kuchlanishlarga. 
Elektr montaj ishlari bajarilishida industriyalizatsiya usullarining 
yuksalib borishi ularning mexanizatsiyalashtirilishi yuqori darajaga 
ko‗tarilishi 
bilan 
chambarchas 
bog‗liq. 
Elektr 
montaj 
ishlarini 
mexanizatsiyalashtirish ikki asosiy y‗nalishga ega:o 
Og‗ir mehnat talab qiluvchi jarayonlarni mexanizatsiyalashtirish 
uchun, ko‗tarish-tashish mexanizmlar va universal mexanizmlardan 
foydalanish; 
parmalovchi-kranli yuritmalar, teleskopli ko‗targichlar va gidravlik 
ko‗targichlar; alohida operatsiyalarni bajarishda umumiy qurilish 
asboblarini qo‗llash, yaratish va har xil moslamalar qo‗llanilishi; har xil 
elektr asboblar, qurilish-montaj to‗ponchalari, kuchma bosimlagichlar 
simlarni va kabel tolalarini ulash, biriktirish uchun, bo‗lar ayirim hollarda 
qo‗llaniladi. 
Obyektlarni o‗z vaqtida ishga topshirishrni bajarilishi elektr montaj 
ishlarini texnikaviy-matyeriallar bilan ta‘minlanishiga sezilarli darajada 
bog‗liq. 
Yirik montaj tashkilotlari tizimida maxsus ta‘minlovchi-boshqarma 
(bo‗lim), texnik matyeriallar bilan ta‘minlash va ishlab-chiqarishni texnik 
matyeriallarni to‗plamlash ishlarini olib boradi. 
Bu boshqarma o‗z kuchi va vositalari bilan montaj mintaqasiga 
zaro‗riy qurilmalarni, matyeriyallarni va mexanizmlarni yitkazib beradi. 
Bo‗limning 
muvafiqiyatli 
ishlashi 
ombor 
xo‗jaligini 
mexanizatsiyalash- tirilishini talab qiladi, mexanizatsiyalashtirilgan usulda 
matyeriallarni to‗plamlash va keyin matyeriallarni maxsus konteynyerlarda 
montaj mintaqalariga yitkazish uchun zarur. 
Elektr montaj ishlarini bajarish (EMB), texnika xavfsizligini va 
mehnatni himoyalash bo‗yicha tashkiliy ishlarni EMB olib borishi 
amaldagi davlat standartlari QM va Q maxsus hududiy qoidalariga itoat 
qilgan holda bajariladi. 
Qurilishlarda texnika xavfsizligi bajarilish tartibi olib borilishini 
tashkil qilinishi va mehnat muhofazasi umumiy holati montaj tashkilotlari 
boshlig‗i va bosh muxandisi trest yoki boshqarma bir xil javobgarlika 
ma‘suldir. 

14 
EMBda xavf oshib borsa, barcha montaj ishlari bajarilishi 
ta‗qiqlanadi, elektr qurilmalar va elektr uzatish, ish bajarilish loyihasi-
(IBL) bo‗lmaganida, elektr montaj tashkiloti IBLni talabini qoniqtirishi 
kerak. 
Elektr montaj tashkilot ishchi va xizmatchilari ishni bajarishiga, 
faqat kiritish (umumiy) ko‗rsatma va qo‗llanma texnik xavfsizligi bo‗yicha 
ish joyida (ishlab chiqarishga) ko‗rsatmalardan o‗tkazilgach ish joyiga 
kiritilishi mumkin. 
Barcha ishchilar texnika xavfsizligi va maxsus texnik o‗rganish 
kurslardan o‗tishi shart. Trest boshlig‗i, boshqarma, montaj bo‗lim 
boshliqlari texnika xavfizligiga ishchilarning, o‗z vaqtida to‗la 
o‗rganishiga ma‘suldirlar. 
Texnika xavfsizligini o‗rganish hamma uchun tashkil qilinadi va 
barcha ishlar shu joyda ko‗rsatma va qo‗llanmadan o‗tganlar, 3 oydan kam 
bo‗lmagan muddatda bilimi qabul qilishdan o‗tkazilgan bo‗lishi kerak. 
O‗qitish ma‘muriyat tomonidan odatdagi dastur bo‗yicha olib boriladi. 
Elektr qurilmalar - deb mashinalar, apparatlar, liniyalar va 
yordamchi jihozlar (ularda o‗rnatilgan, xonalar avto inshoatlar birgalikda), 
o‗zgartirish, transformatsiyalash, uzatish, elektr energiyani taqsimlash va 
uni 
boshqa 
turdagi 
energiyaga 
o‗zgartirishda ishlatish uchun 
mo‗ljallangan. 
Elektr qurilmalar elektr xavsizlik sharti bo‗yicha 1 kVgacha 
kuchlanishli va 1 kVdan yuqori kuchlanishli elektr qurilmalarga ajraladi. 
Insonlarni 
elektr 
tokdan 
jaroxatlanish 
xavfligiga 
nisbatan 
quyidagicha ajriladi: 
yuqori xavfli xonalar, quyidagi shartlardan birortasi mavjudligi bilan, 
yuqori xavflilikni tashkil qiluvchi; 
a) 
namlik yoki tok o‗tkazuvchan changlar; 
b) 
tok o‗tkazuvchi polli (metalli, yaaminlangan, temirbetonli, g‗ishtli 
va bosh); 
v) yuqori haroratli; 
g) bir vaqtning o‗zida odamning zaminlangan bino metall 
konstruksiyalariga, texnologik apparatlarga, mexanizmlarga bir tamondan, 
boshqa tomondan - elektr qurilma metalli tanasiga tegishi; 
alohida xavfli xona, quyidagilardan birortasi mavjudligi shartini 
tavsiflaydi, Asosan xavfni tashkil qiluvchi: O‗ta namlik; kimyoviy aktiv 
yoki organik muhitlar; bir vaqtning o‗zida ikki yoki undan ko‗p yuqori 
xavflilikning shartlari; 
Elektr qurilma va xonalar tavsifga ko‗ra, ularda mashinalarni, 
apparatlarni, asboblarni, Bundan tashqari elektr simlarnijoylashtirishni 

15 
tanlash va elektr sim va kabellarni joylashtirishni tanlash uchun xarxil 
talablar qsho‗zyiladi,ularni bajarishelektr qurilmalarga xizmat kursatish va 
xavsiz ishlatish ishonchligini taminlaydi. 
Elektr qurilmalar (E) va elektr texnikaiy tuzilma (EU) xizmatchini 
himoyalash bo‗yicha tok o‗zatuvchi va xarakatdagi qismlarda va jihoz 
ichiga begona narsa, suyuqliklar va chang tushib ketishidan himoyalanish 
bo‗yicha quyidagi as osiy turlarga ajratiladi: namga bardoshli, ochiq, 
himoyalangan, suvdan himoyalangan, sachrashlardan himoyalangan, 
tomchidan himoyalangan, changdan himoyalangan, yopiq, zichlangan, 
portlashdan himoyalangan. 
GOST 14254-95 da elektr qurilmalarning qobig‗i ichida suv kirib 
qolishidan, himoyalash joylashtirilgan darajasi, bularning tavsif belgilanish 
tavsifi o‗rnatilgan. 
Himoyalanish shartiningning tegibketishdan va elektr qurilmaning 
qobig‗iga suvning tasir etishi yoki pasport ma‘lumotlari va ular 
quyidagilarni to‗liq belgilanish darajasi keltirilgan: 
a) 
IP shartli xarflar (International Protection), xalqora belgilanish 
tizimini ko‗rsatadi: 
b) 
sonli shartli belgilanishi tok o‗tkazgichga ishchining tegib 
ketishida va jihozning xaraktlanadigan qisimlari va qobiq ichiga qattiq 
begona jism kirib qolishi dan himoya darajasi; 
v) shartli sonli belgilanishi jihozning qobiqqa suv kirishidan 
himoyalanish darajasini belgilaydi. 
Masalan, elektr jihozning qobig‗i, ishchini tegib ketishi mumkin 
bo‗lishidan 
barmoqlarnitok 
o‗zatuvchi 
yoki 
eleektr 
jihozning 
xarakatlanuvchi qismlariddan saqlashi, jihozni qattiq jisimlar diametri 12,5 
mm dan kam bo‗lmagan va yomg‗irdan, qobiqqa 600 dan ko‗p bo‗lmagan 
burchak ostida vertikalga nisbatan, tishuvchilarning kirib qolishidan 
himoyalash, IP23 deb belgilanadi. 
Agar buyum uchun himoyaning biror bir turi shart bo‗lmasa, shartli 
belgilanishda, himoyaning shu turi urniga —X‖ belgi o‗rnatiladi, u bu 
buyumda talab qilinmaydi yoki ni sinasholib borilmaydi, misol IPXZ. 
GOST 18411-95 ayrim elektr jihozlar va elektr tuzilmalar bo‗yicha 
himoya darajasi quyidagi GOST 14254-95ga mos keladigan himoyalar 
darajasi keltirilgan: 
ochiq - IP00; 
himoyalangan - barcha himoya darajalirida, IP00 dan tashqari; 
suvdan himoyalangan - IP55, IP65, IP56, IP66; 
sachramadan himoyalangan - IP34, IP44, IP54; 
tomchidan himoyalangan - IP01, IP11, IP21, IP31, IP41, IP51, IP12,

16 
IP22, IP32, IP42, IP13, IP23, IP33, IP43; 
changdan himoyalangan - IP50, IP51, IP55, IP65, IP66, IP67, IP68; 
berk - IP60, IP65, IP67, IP68. 
Yuqorida keltirilganlarga loyihalashda va montaj qilishda elektr 
qurilmalar to‗g‗ri tanlanib sifatli montaj, sozlash ishlari va ularni ishlatish 
maqsadga muvvofiq olib borilganida ishlab chiqarish unumdorligi yuqori 
bo‗lishiga eruvchaniladi va elektr qurilmalarning halokatli buzilishi va 
ishdan chiqishiga chek quyiladi. 
Quyidagi elektr qurilmalar himoyasi bo‗yicha GOST 14254-80 va 
iqlim sharoitiga qarab GOST 15150-97 va EQTQ- 5; 5.1 - 5.3 da elektr 
kuch qurilmalar, xonalari va elektr qurilmalarni tasniflanishi keltirilgan. 
EQTQ (ПУЭ) ko‗rsatmasiga ko‗ra xonalar va elektr qurilmalar 
(qurilmalar) tasniflanishi. 
Elektr qurilmalar motorlar, aparatlar, liniyalar va yordamchi 
qurilmalar (barcha qurilgan xonalar bilan ularda o‗rnatilgan), ishlab 
chiqarish, o‗zgartirish, taqsimlash va elektr energiyani iste‘mol qilish 
uchun mo‗ljallangan elektr qurilmalar 1 kV gacha va undan yuqori 
kuchlanishlilarga ajratiladi. 
- 
Ochiq yoki tashqi elektr qurilmalar - ochiq havoda o‗rnatiladigan 
qurilmalar. Ochiq elektr qurilmalar, faqat osmali turli to‗siqlar bilan 
himoyalangan va boshqa shunga o‗xshash va tashqarida o‗rnatilganidek 
qaraladi. 
- 
Yopiq yoki ichki elektr qurilmalar atrof-muhit ta‘siridan 
himoyalangan va bino ichida o‗rnatiladigan qurilmalar. 
- 
Elektrxona - xona yoki xonaning bir qismi misol, turli to‗siq bilan 
ajratilgan, bu yerda elektr qurilmalar o‗rnatilgan faqat malakali texnik 
xizmat ko‗rsatuvchi xodimlar kirishi mumkin. 
- 
Quruq xona - xonada solishtirma namlik 60% dan oshmaydi. 
Quruq xonalarni maromli deb ataladi, agar u yerdagi sharoit, issiq xonalar 
tavsifiga to‗g‗ri kelsa changli, kimyoviy zaxarli muhit yoki portlashga 
xavflilik yuq bo‗lsa. 
- 
Nam xona - agar xonada bug‗ yoki kondensatsiya namlik ajralishi 
qisqa vaqtli va kam miqdorlarda ajralsa, solishtirma namlik 60% dan 
yuqori lekin 75% dan oshmaydiganlarida. 
- 
Juda namxona - xonada solishtirma namlik 100% ga yaqin (ship, 
devorlar, pol va narsalar, nam bilan qoplangan holda turadi.) 
- 
Issiq xona - xonada doimo yoki davriy ravishda harorat (bir 
sutkadan kunida) 35°C dan oshadi. 
- 
Changli xona - ishlab chiqarish sharoitiga ko‗ra xonada texnologik 
chang shunday miqdorda ajralib chiqadiki va u simlarda o‗rnashishi, 

17 
motorlar, aparatlar ichiga kirishi mumkin va boshqalar. Changli xonalar 
changni o‗tkazadigan va chang o‗tkazmaydigan xonalarga bo‗linadi. 
- 
Xavflilik yuqori xonalar - ularda quyidagilarning birortasi yuqori 
xavf tashkil qiluvchi sharoit borligi bilan tavsiflanadi: 
a) tok o‗tkazuvchi changlar yoki namlik - tok o‗tkazuvchi pollar 
(tagliklar, metalli, erli, temir betonli, g‗ishtli va bosh.); b) yuqori 
haroratlar; v) bir vaqtning o‗zida odam erlangan metalli binoning 
(konstruksiyasiga) 
tuzilish 
qismlariga, 
texnologik 
apparatlarga, 
mexanizmlarga va boshqa tomondan elektr qurilmalarning metalli 
tuzilishiga (yuzasiga) tegishi. 
- 
O‗ta xavfli xona - quyidagilarning birortasi borligi o‗ta xavflilikni 
tashkil etuvchi sharoitlarni tavsiflaydi: 
- 
O‗ta namli; 
- 
Organikli muhitlar yoki kimyoviy aktivli; 
- 
O‗ta yuqori havflilikning bir vaqtda ikkitasi yoki ko‗pi borligi; 
- 
Yuqori havfli bo‗lmagan xonalar - bunday xonalarda - yuqori havf 
tug‗diruvchi‖ va ―o‗ta xavflilik‖ sharoiti yo‗q. 

Download 5,59 Mb.