69
4.2-rasm. Ishlov berish usulining iqtisodiy aniqligi.
A nuqta jilvirlashdagi iqtisodiy anqlikning pastki chegarasini (afzal
aniqlikning eng pasti) va frezalash aniqligining
eng yuqori chegara-
sini tavsiflaydi. Ishlov berishning ruxsat etilgan xatoligi Δ
1
dan katta
bo‘lsa, yuzani frezalash afzalroq; ruxsat etilgan xatolik Δ
1
dan
kichik
bo‘lsa, yuzani jilvirlagan ma’qul.
Iqtisodiy aniqlikning har xil ishlov berish usullari uchun qiymat-
lari texnologik bildirgichlarda keltirilgan. Bu bog‘lanish har xil ish-
lov berish usullari uchun har xil va ishlab chiqarish dasturiga bog‘liq.
Ammo sanoatda seriyalab va yalpi ishlab chiqarish sharoitlari uchun
har xil ishlov berish usullar xatoliklari qiymatlarining
iqtisodiy jihat-
dan asoslangan joiz chegaralari o‘rnatilgan.
70
2. Ishlov berish aniqligiga ta’sir qiluvchi omillar
Metall kesish stanoklarida ishlov berish aniqligiga quyidagi asosiy
omillar ta’sir qiladi:
1) stanoklarning geometrik noaniqliklari. Bu noaniqliklar sababi
ularni tayyorlashdagi noaniqliklar bilan bir
qatorda ishqalanuvchi de-
tallarning ekspluatatsiya jarayonida yeyilishi bo‘lib, o‘qlarning o‘za-
ro parallelligi va perpendikularligi buzilishi, yo‘naltiruvchilar, yuritish
vintlarining noaniqligi yoki nosozligi kabilar shaklida bo‘lishi mumkin;
2) kesish va yordamchi asboblar o‘lchamlarining noaniqligi va
ularning
ish davomida yeyilishi;
3) asbobni o‘lchamga o‘rnatish va stanokni o‘lchamga sozlash xa-
toligi;
4) ishlov beriladigan detalni stanokka yoki moslamaga o‘rnatish
xatoligi;
5) ishlov berishda stanok detallari, ishlov berilayotgan zagotovka
va
kesish asbobi texnologik tizimning (stanok–moslama – asbob – za-
gotovka) bikirligi yetarli bo‘lmagani uchun
kesish kuchlari ta’sirida
deformatsiyalanishi;
6) ishlov berilayotgan zagotovka, stanok detallari va asbobning
kesish jarayonida notekis qizishidan hosil bo‘ladigan issiqlik defor-
matsiyalari;
7) detal materiallaridagi ichki kuchlanishlar ta’sirida
yuzaga kela-
digan deformatsiyalar;
8) o‘lchash asbobining noaniqligi, unga temperaturaning ta’siri
va detal yuzasi sifati pastligi hamda o‘lchash asboblaridan noto‘g‘ri
foydalanish kabilar natijasida yuzaga keladigan o‘lchash xatoliklari;
9) ish bajaruvchi yo‘l qo‘yadigan xatoliklar.
