71
rajada aniq tayyorlangani va ularni yig‘ish aniqligiga bog‘liq bo‘la-
di. Detallar o‘lchamlari va shakllaridagi hamda detallarning o‘zaro
joylashuvidagi xatoliklar stanokning
geometrik xatoliklari deyiladi.
Bu xatoliklarning qiymati stanok yuklanmagan holda, uning qism
va uzellari harakatsiz bo‘lganda yoki ularni qo‘lda sekin harakatlan-
tirib tekshiriladi. Tekshirishlar o‘lchash
asboblari, indikatorlarga ega
bo‘lgan moslamalar, aniq lineykalar, adilaklar kabi o‘lchash
vositalari
yordamida amalga oshiriladi.
Aniqlik me’yorlari va tekshirish usullari standartlar bilan regla-
mentlangan. Masalan, tokarlik va frezalash stanoklari shpindellari
chekka qismining yuklanmagan holatdagi radial tepishi 0,01 ... 0,015
mm gacha bo‘lishiga ruxsat etiladi. Tokarlik stanoklari va bo‘ylama
randalash stanoklari yo‘naltirgichlarining 1000 mm uzunlikdagi to‘g‘ri
chiziqdan va parallelikdan og‘ishi 0,02 mm gacha ruxsat etiladi, butun
uzunligi bo‘yicha esa chekli og‘ishi 0,08 mm dan oshmasligi kerak.
Vaqt o‘tishi bilan stanoklar
qismlari yeyilib boradi, ularda tayyorla-
nayotgan detallardagi xatoliklar ham orta boradi. Shu sababli ma’lum
vaqt o‘tishi bilan stanoklarning aniqlik darajasi tekshirb turilishi, ularga
zaruriy xizmatlar ko‘rsatilishi va ta’mirlanib turishi zarur. Ekspluatatsi-
yadagi metall kesish stanoklarida avvalo eng
katta solishtirma yuklama
ostida bo‘ladigan bir-biriga nisbatan harakatlanuvchi detallari yeyiladi.
Tozalik va moylab turish ta’minlanmagan ish joylarida abraziv
changlarning mavjudligi ishqalanib ishlovchi detallar yeyilishini tez-
lashtiradi.
Tokarlik stanoklarining shpindellari va podshipniklari yeyilishi
detalning geometrik noaniqligi ortishini keltirib chiqaradi.
Bu sta-
noklarda yo‘naltiruvchilarning yeyilishi stanok old va orqa babkalar
markazlarining o‘qdoshligi buzilishiga va pirovard natijada detal
geometrik xatoligi hamda shakl xatoligi oshishiga olib keladi.
Moslama aniqligi ham ishlov berilayotgan detal aniqligiga ta’sir
qiladi. Masalan, konduktor orqali detalga ishlov berishga moslangan
parmalash stanogida konduktorlik vtulkalar
markazlari orasidagi ma-
sofa xatoga ega bo‘lsa, bu xato butun detalga ham o‘tadi. Shu sabab-
72
li moslama detallarining aniqligi tayyorlanayotgan detal aniqligidan
yuqoriroq bo‘lishi talab etiladi. Moslama o‘lchamlariga dopusklar
detal o‘lchamlari dopusklarining 1/5 ... 1/10 qismini tashkil qilishi
kerak.
