5
LOGOPEDIYA fani bo’yicha:
Logopediya fanining umumiy masalalari.
Logopediya fanining maqsadi,
vazifalari. Logopediya fanining boshqa fanlar bilan aloqasi. Logopediyaning
metodologik asoslari. Nutq buzilishlari etiologiyasi. Nutqning anatomic-fiziologik
mexanizmlari. Nutq buzilishlarini tahlil qilish tamoillari. Nutq buzilishlarini
tasniflash. Logopedik ta‘sir tamoillari va metodlari. Bolalar nutqining rivojlanish
hususiyatlari. Nutq faoliyatining xususiy patologiyasi. Ovoz apparati va
hiqildoqning ovoz hosil qilishi funksiyasi. Ovoz apparatining akustikasi va
ovozning akustik tuzilishi. Ovoz huruji. Rigistrlar. Ovoz paydo bo‗lishi
nazariyalari. Bolalar ovozining rivojlanishi. Ovoz buzilishlarining etiologiyasi.
Ovoz buzilishlarini kelib chiqish sabablari va mexanizmi. Ovozdagi o‗zgarishlar
(buzilishlar) ning sabablari va turlari. Ovoz buzilishining tasnifi. Organik ovoz
buzilishlari, (xiqildoq
harakatining buzilishi, surunkali laringit, kichik xirurgik
operatsiyadan keyingi ahvol). Funksional ovoz buzilishlari (parezlar, fonosteniya,
funksional afoniya, patologik mutatsiya).
Ovoz buzilishlarini bartaraf etish. Ovoz buzilishlari profilaktikasi va ovoz
gigienasi. Tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar. O‗zbek tili tovushlari tasnifi.
Bolalarda nutq tovushlarini ontogenezda shakllanishi va rivojlanishi. Dislaliya
haqida tushuncha. Dislaliyani o‗rganish tarihi. Dislaliya sababalari . Funksional va
mexanik, monomorf va polimorf, oddiy va murakkab dislaliya. Dislaliya turlari
(sigmatizm, rotatsizm, lambdatsizm, kappatsizm, yumshatish nuqsonlari).
Tovush
talaffuzi va nutq eshituv idrokining buzilishi (fonetik, fonematik va fonetik-
fonematik). Dislaliyani bartaraf etishda logopedik ta‘sir metodikasi. Tovush
talaffuzi buzilishlarini bartaraf etish usullari. Logopedik ish davrlari: tayyorlov,
tovushni nutqga qoyish, tovushni nutqda mustahkamlash, tovushlarni ajratish
(differensiatsiyalash), tovushni nutq faoliyatiga kiritish.
Har bir davrning vazifasi
va ish usullari. Turli xil sigmatizmni bartaraf etish. Rotatsizm va lambdatsizmni
bartaraf etish. Til orqa (k, g, x) va chuqur til orqa (q, g‗) tovushlar talaffuzidagi
kamchiliklarni bartaraf etish. Rinolaliyani o‗rganishning tarixi. Buzilish
mexanizmi, sabablari va uni aniqlash. Logopedik yordam ko‗rsatishni
rivojlantirish. Rinolaliya shakllari. Ochiq rinolaliY. Yopiq rinolaliy. Aralash
rinolaliY. Tanglaydagi tug‗ma yoriqlarning bolaning jismoniy, ruhiy va nutqiy
rivojlanishiga ta‘siri. Rinolaliyada nutqning o‗ziga hos xususiyatlari.
Rinolalik
bolalarga kompleks, ya‘ni tibbiy-pedagogik ta‘sir logopedik ishning bir qismi
sifatida. Ochiq rinolaliyada logopedik ishning asosiy tamoyillari. Operatsiyagacha
va operatsiyadan keyin olib boriladigan logopedik ish metodikasi. Rinolaliyada
tovushlarni nutqqa qoyishning o‗ziga xos hususiyatlari. Rinolaliyada ovoz
buzilishi va uni korreksiyalash. Dizartriya haqida tushuncha. Dizartriya nutq
buzilishini o‗rganishning ilmiy-nazariy asoslari. Dizartriyaning sabablari.
Dizartriya – bolalar serebral falaji kasalligining belgisi sifatida. Dizartriya tasnifi.
Asosiy shakllari va ularning belgilari. Dizartrik bolalarning salomatligi,
psixik va
nutq taraqqiyotining o‗ziga xos xususiyatlari. Artikulyatsiya (talaffuzining
aniqligi), umumiy va mayda motorikaning (nutqga dahldor va dahldor bo‗lmagan)
buzilishi. Dizartriyani bartaraf etishda korreksion-pedagogik ishlar tizimi. Dizartrik
bolalar bilan olib boriladigan korreksion-logopedik ishlarning vazifalari,
korreksion ish metodlari va usullari. Dizartriya nutqiy nafas va ovozni
6
rivojlantirish. Tovushlar talaffuzini korreksiyalash. Sistemali nutq buzilishi.
Alaliya – nutqning sistemali (surunkali) rivojlanmaganligi. Alaliyani o‗rganish
tarixi. Alaliya sabablari va mexanizmi. Alaliya shakllari. Alaliyani tasniflash.
Motor alaliya. Alaliyada nutqning leksik-grammatik va fonetik tomondan
buzilishi. Alalik bolalarning nutqni o‗zlashtirishidagi qiyinchiliklari. Motor alalik
bolalar nutqining leksik-grammatik va fonetik-fonematik tavsifi. Motor alaliyaning
nutqiy bo‗lmagan belgilari. Motor alaliyada korreksion ta‘sir tizimi. Sensor alaliya.
Sensor alaliyaning asosiy belgilari. Sensor alaliyali psixologik-pedagogik va nutqiy
hususiyatlari. Sensor alaliyaning zaif eshitish va aqli zaiflik bilan qiyosiy tavsifi.
Sensor alaliyada korreksion ta‘sir tizimi. Afaziya - uning sabablari va mexanizmi.
Afaziyani o‗rganishning ilmiy-nazariy asoslari. Afaziya shakllari va ularning
nomoyon bo‗lish sabablari. Akustik-gnostik sensor afaziya: nutq tushunishdagi
kamchiliklar,
ekspressiv nutq buzilishi, o‗qish va yozuvdagi buzilishlar. Akustik-
mnestik afaziya: nutq tushunishdagi kamchiliklar, ekspressiv nutq buzilishi, o‗qish
va yozuvdagi buzilishlar. Semantik afaziya: nutq
tushunishdagi kamchiliklar,
og‗zaki va yozma nutq buzilishi. Afferent-motor afaziya: nutq tushunishdagi
kamchiliklar, ekspressiv nutq buzilishi, o‗qish va yozuvdagi buzilishlar. Efferent-
motor afaziya: nutq tushunishdagi kamchiliklar, ekspressiv nutq buzilishi, o‗qish
va yozuvdagi buzilishlar. Dinamik afaziya: nutq tushunishdagi kamchiliklar,
ekspressiv nutq buzilishi, o‗qish va yozuvdagi buzilishlar. Bolalarda afaziyaning
kechishi xususiyatlari. Afaziyada korreksion-tarbiyaviy ishlarning asosiy
yo‗nalishlari. Reabilitatsion ta‘limning tamoyil va metodlari. Afaziyaning barcha
shakllarini bartaraf etishda korreksion-logopedik ish tizimi va uning o‗ziga xos
hususiyatlari. Yozma nutq kamchiliklari va ularni bartaraf etish. Yozma nutqdagi
kamchiliklarini o‗rganish tarixi. O‗qishning psixologik akti. Meyorda o‗qishni
o‗zlashtirish jarayoni. Tovush-harf jarayonini o‗zlashtirish jarayoni. Bo‗g‗inlab
o‗qish bosqichi. So‗zlarni butun o‗qish. Sintetik o‗qish bosqichi. Disleksiy.
Disleksiya tasnifi. Disgrafiya. Yozuv jarayonining psixik-fiziologik qurilishi.
Yozuv jarayonini operatsiyalari. Disgrafiya tasniflari. O‗qish va yozishdagi
kamchiliklari bo‗lgan bolalarni tekshirish. Yozma nutqdagi kamchiliklarning oldini
olish. Yozma nutq kamchiliklarini bartaraf etishda
olib boriladigan logopedik
ishlar metodikasi.
