|
Article · March 022 citations reads 62 authorsBog'liq QASHQADARYOVILOYATILANDSHAFTININGSHAKLLANISHIDATABIIYKOMPONENTLAR-TOGJINSLARIVARELYEFNINGORNI Muhammad Yusuf________________________________________________________________
"Экономика и социум" №3(94) 2022 www.iupr.ru
tashqi jarayonlar ta`sirida landshaftning ichki tuzilishiga putur yetsa bunday
o`zgarishlarni V.B.Sochava evolyutsion o`zgarish deb ataydi. Boshqacharoq qilib
aytganda landshaftdagi dinamik o`zgarish bir invariant doirasida bo`lganligi uchun
landshaftning tubdan sifat o`zgarishiga olib kelmaydi. Evolyutsion o`zgarishlar esa
landshaftning ichki tuzilishini o`zgarishiga, bir landshaftning o`rniga boshqasini
hosil bo`lishiga sabab bo`ladi. Bunday o`zgarishlar esa ko`pincha geologik vaqtni
o`z ichiga oladi.
Qashqadaryo viloyati hududini juda ko’p vaqt davomida dengiz qoplab
yotgan hamda vaqti – vaqti bilan chekingan. Hozirgi ko’rinishdagi landshaftlarning
shakllanishi esa neogen va to‘rtlamchi davrlarning kontinental yotqiziqlaridan
tarkib topgan adirlar sohilbo‘yi jarayonlarining hosilasidir. Chunki ular hozirgi
Kitob – Shahrisabz tektonik botig‘i o‘rnidagi dengizning sharqiy qirg‘oqlarning
yemirilishi natijasida hosil bo‘lgan jinslardan tuzilgan. Adirlar paleogen, neogen va
to‘rtlamchi davrlarning jinslaridan tuzilgan bo‘lib, Qashqadaryo havzasining ichki
va g‘arbiy tekislik qismini o‘rab turadi. Adirlar joylanishiga ko‘ra Qoratepa,
Miroqi, Yakkabog‘ adirlariga ajratiladi (Mamatov, 1994). Litologik tarkibiga ko‘ra,
bu adirlar bir – biridan keskin farq qiladi. Tog’ jinslarining har hil omillar ta’sirida
parchalanishi va migratsiyasi turli davrlarda turlicha kechgan. Xususan ma’lum bir
hududning iqlimi bunda ishtiroki yuqori potensiallikka egadir. Tabiiy omillar
harakat jarayoni ushbu dinamik kuchni “yurg’izgan”.
Binobarin, tekislik mintaqasi Qashqadaryo havzasining katta g‘arbiy qismini
o‘z ichiga olib, akkumulyatsiyaning hosilaviy hududidir. Mintaqaning asosiy qismi
Qarshi cho‘lining qiya tekisligi bilan band. Aslida Qarshi qiya tekisligi Qizilqum
cho‘lining janubi – sharqiy chekkasi hisoblanib, deflatsion kuchlar ta’siri ham
mavjud. Tektonik jihatdan cho’kish oblastida joylashgan Qarshi cho‘lining qiya
tekisliklari to‘rtlamchi davrning qalin prolyuvial, prolyuvial – allyuvial, allyuvial
va delyuvial yotqiziqlari bilan qoplangan. Ushbu yotqiziqlar ikki fatsiyadan iborat,
qadimiy fatsiya tog‘oldi tekisliklari va daryo vodiylarida tarqalgan. Yoshroq
fatsiya qalinligi 30 m gacha yetadigan lyosslar va lyosli suglinkalardan iborat
|
| |
