|
Article · March 022 citations reads 62 authorsBog'liq QASHQADARYOVILOYATILANDSHAFTININGSHAKLLANISHIDATABIIYKOMPONENTLAR-TOGJINSLARIVARELYEFNINGORNI Muhammad Yusuf________________________________________________________________
"Экономика и социум" №3(94) 2022 www.iupr.ru
Asosiy qism. Qashqadaryo viloyati hududining katta qismi Qashqadaryo
tektonik botig‘ida joylashgan hududdir, botiq Oloy – Hisor tog‘ tizimining sharqiy
tizmalarini hosil qiladigan Zarafshon va Hisor tog‘ tizmalariga mansub tog‘lar
bilan o‘ralgan. Genetik jihatdan janubiy Tyanshan tog’liklaridan biri Hisor
Qashqadaryo tektonik botig‘i g‘arbda ochiq yarim halqasimon shaklda Qarshi,
Nishon, Malik, Qarnob ka’bi cho‘llari bilan tutashgan. Havzani o’rgangan
olimlardan geomorfologik jihatdan O.Y.Poslavskaya (1959) uchta asosiy
mintaqaga ajratadi:
1) tog‘, 2) tog‘ oldi va past tog’lar, 3) tekislik mintaqasi.
Olima tog’ mintaqasi sifatida Zarafshon va Hisor tizmalariga mansub
bo‘lgan o‘rtacha baland va baland tog‘larni o‘z ichiga olgan tog’liklarni kiritgan.
Bu tizmalar geologik tuzilishining xususiyatlari va neotektonik harakatlarning
tabaqalashuvi ularning relyefining xilma-xilligiga sabab bo‘lgan. Relyefining
strukturaviy, denudatsion va akkumulyativ shakllari mavjud bo‘lgan turli xillari
tarqalgan. Ushbu tog’larda parchalanish chuqurligi o’rtacha 600 m gacha yetadi.
M. Abdujabborov ma‘lumotlariga ko‘ra vertikal parchalanishning chuqurligi
Qoratepa tog‘larining g‘arbida 300 m, sharqiy qismida 600 – 700 m, Chaqilkalon
tog‘larida 700 – 1100 m ni tashkil etadi. Zarafshon tizmasining Jom botig‘idan
g‘arbdagi eng chekka qismini Ziyovuddin – Zirabuloq tog‘lari hosil qiladi. Bu
tog‘lardagi Zindontog‘ (1116 m) eng baland tog‘dir. Ziyovuddin – Zirabuloq
tog‘lari past tog‘lar toifasiga mansub bo‘lib, vertikal parchalanish chuqurligi
Ziyovuddin tog‘larida 100 – 200 m, Zirabuloq tog‘larida esa 150 - 300 m
(Abdujabborov, 1986).
Hisor tizmasi O‘zbekiston hududidagi eng baland tog‘ tizmasi bo‘lib, undagi
ko‘pgina cho‘qqilarning balandligi 4000 m dan ortadi. Tizma Qashqadaryo havzasi
doirasida Sumsar – Shertog‘ (2500 – 2800 m), Hazratisulton (4000 m), Yakkabog’
- Osmontarosh, Beshnov, Eshakmaydon, Xontaxti, Toytalash, Kurek, Maydonoq,
G‘uzor va Boysun tog‘larining tarmoqlaridan iborat. Vertikal parchalanish o‘rtacha
chuqurligi uning g‘arbiy qismidagi tog‘larda 600 m ga, sharqiy qismidagi tog‘larda
esa 1200 m ga yetishi mumkin.
|
| |
