1
-
A M
A L I
Y
I
S
H
Mavzu:
Xavflaming tasnifi.
Ishning maqsadi: Talabalarga xavf haqida o’rgatish.
Darsning obyekti: Auditoriya, darslik, qo’llanmalar va ilmiy-metodik jurnallar.
Ishning bajarilish tartibi: Talabalar eng avvalo ishning nazariy qismini o’qib o’rganadilar, so’ngra
daftarga yozib oladi, masala va misollar ularning yechib qisqacha hisobot
yozishga hozirlik ko’radi.
I S H N I N G N A Z A R I Y Q I S M I
Talabalarni mehnat muhofazasi qonunlari to’g’risidagi asosiy qonunlar bilan tanishtirish.
Xodimlarning hayoti va sog’ligini muhofaza qilish O’zbekiston Respublikasining
Mehnat Qonunlari
Kodeksi bilan hamda xavfsizlik texnikasi va ishlab chiqarish sanitariyasiga oid me’yorlar bilan
kafolatlangan.
Xavf-xatar deganda, odam sog’ligiga bevosita yoki bilvosita zarar etkazadigan ko`ngilsiz
hodisalar tushuniladi. Xavfning bunday tushunchasi oldingi standart tushunchalar (ishlab
chiqarishning xavfli va zararli omillari)ni o`z ichiga oladi, chunki 9 hayot faoliyat xavfsizligi
faoliyatning hamma shakllari va omillarini nazarda tutadi. Hayot faoliyatga to`g’ri kelmaydigan
elementlar tizimi, ximiyaviy hamda biologik faol moddalar yashirin xavfga egadir.
Xavflar
taksonomiyasi - bu murakkab hodisalarni, tushunchalarni, kishi faoliyatiga qaratilgan narsalarni
tasniflash va tizimlash to`g’risidagi fandir. U faoliyat xavfsizligi borasida bilimlarni
uyushtirishda, xavflarning tartibini yanada chuqurroq o`rganishda katta ahamiyatga ega.
Taksonomiya yangi fan bo`lib, hali to`la ishlab chiqilmagan. Biroq uning ayrim qismlari
quyidagilarni tashkil etadi: - kelib chiqishi bo`yicha xavflar: tabiiy, texnik, ekologik,
aralash
bo`ladi; - rasmiy standartga asosan fizik, ximiyaviy, biologik va ruhiy turlarga bo`linadi; - salbiy
oqibatlarning ro`y berish vaqti bo`yicha impul’siy (beixtiyor harakat) va kumulyativ (tusatdan
keluvchi) turlarda bo`ladi; - xavflar tarqalishiga yo`l qo`ymaslik bo`yicha (lokalizatsiya) –
litosfera, gidrosfera, atmosfera va koinot bilan bog’liq bo`ladi; - kelib chiqadigan oqibatlariga
ko`ra charchash, kasallanish,
jarohatlanish, halokatlar, yong’inlar ko`rinishida bo`ladi; -
keltiradigan zarari bo`yicha ijtimoiy, texnik, ekologik va boshqa turlarga bo`linadi; - namoyon
bo`lishi bo`yicha maishiy, sport, yo`l-transport, ishlab chiqarish va harbiy bo`ladi;
- olamga
ta`siri bo`yicha o`ta ta`sirchan (zaharlar, kislotalar) va sust (narkotik moddalar, arok, sigaret)
bo`ladi. Sust ta`sir deganda odamning o`zi sababchi bo`ladigan xavf tushuniladi. Xavflar ruyxati
– bu aniq bir tartiblar bo`yicha qo`yilgan nomlar, atamalardir (o`zgaruvchan harorat, havo
harakatining tezligi, havo bosimi, yorug’lik, havoni ionlash,
portlash, gerbitsid, shovqin,
tebranish, yong’in, zaharli moddalar, lazer nuri, elektr yoyi va boshqalar). Har bir tekshiriladigan
ob`ektda o`tkaziladigan aniq tekshirishlar uchun shu ob`ekt (tsex, ish joyi, texnologik jarayon,
kasb) da uchraydigan xavflar ruyxati tuziladi. Xavflar kvantifikatsiyasi
hayot faoliyat
xavfsizligini taminlashga qaratilgan tadbirlar uchun etarli darajada kerak bo`lgan miqdoriy,
vaqtincha, fazoviy va boshqa xususiyatlarni aniqlab amalga oshirish jarayonidir. Tenglashtirish
jarayonida aniq bir masalani hal qilishda xavflar ruyxati, zarar va boshqa omillar aniqlanadi.
Sabab va oqibatlar. YAshirin xavflarni amalga oshishiga olib keladigan sharoit-sabab deb
ataladi.
Sabablar, jarohatlar, yuqumli kasalliklarni keng tarqalishi (epidemiya), atrof-muhitga
zarar va boshqa xil oqibatlarni keltirib chiqaradi. Xavf, sabab, oqibat uchligi-bu yashirin
xavflarni va zararlarni amalga oshiruvchi mantiqiy jarayondir. Masalan: Zahar (xavf)- dori
tayyorlashning xatosi (sabab)- zaharlanish ( kungi lsiz oqibatlar).
