13-mavzu. HAJMIY TIZIM NI SHAKLLANTIRISH
M a’ruza rejasi.
Hajmiy tizim. U ni tashkil qiluvchi unsurlarning shaklan
xilma-xilligi. T o ‘g‘ri burchakli hajmiy unsurlar. Ularning tizimga kelishdagi kon
struktiv va badiiy xususiyatlari. 0 ‘tkir burchakli hajmiy unsurlar. Ularning tizimga
kelishdagi konstruktiv va badiiy xususiyatlari. Egri sirtli hajmiy unsurlar. Ularning
tizimga kelishdagi konstruktiv va badiiy xususiyatlari. T o‘g ‘ri, o'tkir burchakli va
egri sirtli hajmiy unsurlarning o ‘zaro konstruktiv va badiiy munosabatlari.
Hajmiy tizimli kompozitsiyalardagi faktura, material va ranglarning badiiy
ahamiyatlari.
M a Yuza.
Bir necha hajmlar o ‘zaro konstruktiv va badiiy jihatlardan
chambarchas bog'langan bo‘lsa, ular hajmiy tizimni tashkil qilgan boMadi.
Unga misol tariqasida kalla muqamaslarni keltirish mumkin. G archand mu-
qarnasli ustunda muqamasni (kosachalar qatoriarini) tashkil etuvchi qismlar
binodagi yukni ko‘tarmasa ham, u o ‘z -o ‘zini ko‘taruvchi konstruksiyadir.
Bunday hajmiy tizimlarni tashkil etuvchi hajmlar juda xilma-xildir.
T o‘g‘ri burchakli hajmlar keng q o ‘llaniladi. Ularning o ‘zaro konstruk
tiv va badiiy birikuvlarining imkoniyatlari ham kengdir. Misol — Som oniy-
lar maqbarasining devorlaridagi g ‘ishtlar (to‘g‘ri burchakli hajmlar) o'zaro
birikib, kichik-kichik tizimchalami tashkil qiladi.
0 ‘tkir burchakli unsurlar nisbatan kam roq qoMlaniladi. T o ‘g‘ri bur
chakli unsurlarga qaraganda o ‘zaro birikuv imkoniyati ham kam roq. Epyu-
rasi (zo‘riqish kuchi) bir tomonda nolga teng bo‘lgan konstruksiyalar ak
sari o ‘tkir burchakli bo‘ladilar. Misol - Parijdagi Eyfel minorasi. ОЧкиг
burchakli shakllardan tashkil topgan tizim kuchli badiiy ta'sirga ega bo‘ladi.
Egri sirtli unsurlarda yorug‘~soya xilma-xil
m iqdorlarda taqsim etilib,
ta ’sirchan badiiylikni ta ’minlaydi. Konstruktiv jihatdan o ‘zaro birikuv im
koniyatlari yuqoridagilardan kamroq. Karbyuzye tomonidan qurilgan Ron-
shardagi cherkov hajman egri sirtli tizimga ega.
K o‘rib chiqilgan uchala turdagi usnsurlarni bir-birlari bilan konstruk
tiv va badiiy nuqtayi nazardan biriktirish yanada qiyinroq.
Bunga juda chu-
qur bilim, yuksak did va katta m ahorat talab etiladi.
Hajmiy tizimlarni tashkil etishda boshqa badiiy vositalar: faktura, ashyo,
rang kabilarning imkoniyatlaridan ham foydalaniladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
M ashqlam i bajarishda talabalar turli (to‘g‘ri va o4kir) burchaklarga ega
boMgan hajmlarning, egri sirtli hajm - unsurlarning o ‘zaro
va bir-birlari
bilan konstruktiv hamda badiiy imkoniyatlarini o'zlariga kashf etadilar,
kerakli ko‘nikma hosil qiladilar.
