Bog'liq Arxitekturaviy kompozitsiya asoslari (X.Po\'latov va b.)
16-mavzu. ICHKI FAZOVIY MUHIT, HAJMIY SHAKL VA TEVARAK (ATROF-MUHIT) M a’ruza rejasi.
Ichki tuzilish shakl munosabati. Ichki tuzilishning tashqi shaklda aks
etishi. Tevarak tushunchasi. Tevarakning xillari.
Tabiiy va m e’moriy te- varaklar. Hajmiy va fazoviy tizimlami tevarak bilan uyg‘unlashtirish usullari. Misollar. ICHKI M AKONNING TASHQI SHAKL HAMDA
TEVARAK BILAN M UNOSABATI
M a’ruza. Odam o‘z fazoviy muhitini o‘zining m ehnati, aqlu farosati va
didi yordamida tashkil etadi. Insoniyatning fazoviy m uhitini yaxlit narsa
sifatida tushunib, uni faylasufona tahlil etishga kirishilsa, undan “shakl va
mazmun” tushunchalari paydo bo'ladi. Bino va inshootlarga (ichki muhit-
lari, tashqi hajmlari bilan birgalikda) yaxlit narsa sifatida qaralib, uning
tevarakdagi o'rni xos va mos etilsa, “shakl va m azm u n ” tushunchalari
boshqacha m a’noga ega bo'ladilar. Endi bino yoki inshoot - “ m azm un” ,
tevaragi - “shakl” sifatida bo‘ladilar. M e’moriy tevarak deyilganda nafaqat
sun’iy, ya’ni inson tom onidan tashkil etilgan (m asalan, Nyu-Yorkdagi
Manxetten hududi), balki tabiiy tevarakni (m asalan, o ‘rmonni, togMik
joyni) ham tushunish lozim.
M e’moriy shakl va mazmunning munosabatlari h ar qanday san’at asar-
larida bo'lgani kabi - haqqoniylik, rostlik, mutanosiblik tamoyillariga (prin-
sipilarga) qurilishi lozim.
M e’mor yopiq m akonbilan bog‘liq m uam m olarni hal etishi,
ichki
makonni (interyerni) funksiyasiga muvofiq uyushtirishi, bir necha ichki
makonlami o'zaro bog‘lashi, ulami tashqi shaklda aks ettirishi hamda teva-
rakka moslashi kerak. A garbu talablarga rioya qilinsa, ta ’sirchanlikka erishi-
ladi. Arxitektura amaliyotida tashqi shakl ichki m akonni berkitgan vaziyat-
larda ham yetuk, ta ’sirchan asarlar yaratilgan (K o‘h n a Urganchdagi Fah-
riddin Roziy maqbarasi, Sidneydagi Opera teatri kabilar) .
T a’sirchanlik ko‘p jihatdan fazo xosalarini (sifatlarini) mohirona qiyos-
lay olinishiga bog‘liq. Qiyoslash sifatlaming tam oman keskin (qarama-qarshi,
kontrast) yoki o ‘xshash (tuslanish, nyuans) m unosabatlarida amalga oshi-
rilishi mumkin. Bu inson muhitining “ichkaridan - tashqariga” yo‘nalishdagi
bir usul (tamoyil)dir. “Tashqaridan - ichkariga” y o ‘nalishdagi usul mo-
www.ziyouz.com kutubxonasi
hiyati quyidagilardan iborat: tevarakka mos holda m e’moriy hajm tanlana-
di, o ‘z navbatida bu hajmga muvofiq uning ichki muhiti uyushtiriladi. Bu
holda ham badiiy ta ’sirchanlik ko‘p jihatdan kontrast va nyuanslami mohi-
rona qo‘llay bilishga bog'liq.
